Ka Nupepa Kuokoa, Volume II, Number 10, 7 March 1863 — Page 2
This text was transcribed by: | Sherri Napohaku |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
kou ia oukou maloko o ka maiuhia a hiki ka hookola'na o kuu wanana."
H@ ak@ la ua Makaula nei e like me ko@ manaopaa, a hele aku la oia imua a na'lii a me ka poe koikoi, ma kahi e akoakoa ai na'lii. malaila oia i kukala aku ai e like me ko@a ike.
A hiki mua oia i o Aiwohikupua, me ka i aku, "Mai keia la aku, e kukulu mua oe i mau lep@ a puni kou wahi, a e hookomo i kau poe aloha a pau maloko.
"No ka mea, ma keia hope koke iho, e hiki mai ana ka luku maluna o ka aina, aole e ikeia kekahi luku mamua aku, e like me ka luku e hiki mai ana, aole hoi mahope iho e ka pau ana ae o keia luku a'u e olelo nei.
"Mamua o ka hiki ana mai o ka mea mana, e hoike mai no oia i hoailona no ka luku ana, aole maluna o na makaainana, maluna pono iho no ou, a o kou poe, ia manawa, e moe ai na mea kiekie o ka aina nei imua ona, a e kailiia aku ka hanohano mai a oe aku.
"Ina e hoolohe oe i ka'u olelo, alaila, e pakele oe i ka luku e hiki mai ana, a oiaio; ano e hoomakaukau oe ia oe."
A no keia olelo a ka Makaula, kipakuia mai la ka Makaula mai ke alo mai o ke Alii.
Pela oia i kukala hele ai imua o na'lii a puni o Kauai, o ka poe alii i lohe i ka ka Makaula, o lakou no kai pakele.
Hele aku oia imua o Kekalukaluokewa, kana wahine, a me ko laua alo a pau.
E like me ka olelo no Aiwohikupua, pela kana olelo ia Kekalukaluokewa, a manaoio mai la oia.
Aka, o Waka, aole oia i hooko, me ka olelo mai, "Ina he Akua ka mea nana e luku mai, alaila, he Akua no ko'u e hiki ai ke hoopakele ia'u, a me ka'u mau Alii."
A no keia olelo a Waka, haliu aku la ka Makaula i ke Alii, a olelo aku la, "Mai hoolohe i ka ko kupunawahine, no ka mea, e hiki mai ana ka luku nui maluna o na'lii. Ano e kukulu i lepa a puni oe, a e hookomo i kau mea aloha maloko o na lepa i kukuluia, a o ka mea e manaoio ole i ka'u, e haule no lakou iloko o ka luku nui.
"A hiki i ua la la, e moe ana na luahine ma na kapuai o ke keiki mana, me ke noi aku i ola, aole e loaa, no ka mea, ua hoole i ka olelo a ka Makaula nei."
A no ka mea, ua ike o Kekalukaluokewa i ke ko mau o kana mau wanana mamua aku, nolaila, ua pale kela i ka olelo a ka luahine.
A hala aku la ka Makaula, kukulu ae la ke Alii i lepa a puni kona Hale Alii, a noho iho la maloko o kahi hoomalu e like me ka olelo a ka Makaula.
A pau ka huakai kaapuni a ka Makaula, hoi aku la oia a noho me kana mau kaikamahine.
No ke aloha wale no o ka Makaula ke kumu o kona hele ana aku e hai i ka@a mea i ike ai. Hookahi la o kona noho ana me kana mau kaikamahine ma Honopuuwaiakua, mai kona hoi ana aku mai kaapuni, hiki mai o Kahalaomapuana, e like me ka kakou ike ana mamua ae nei i hoikeia ina neia Mokuna.
Hookahi anahulu mahope iho o ko Kahalaomapuana hoi ana mai, mai Kealohilani mai.
Ia manawa, hiki mai la ka hoailona mua a ko lakou kaikunane, e like me ke kauoha i kona kaikuahine.
Pela i hoao liilii ai na hoailona iloko o na la elima, a i ke ono o ka la, kui ku hekili, ua ka ua, kaikoo ka moana, waikahe ka aina, olapa ka @wila, uhi ka noe, pio ke anuenue, ku ka punohu i ka moana.
Ia manawa, olelo aku ka Makaula, "E a'u mau kaikamahine, ua hiki mai ka hookoia'na o kuu wanana e like me ka'u olelo mua ia oukou."
I aku la na kaikamahine, "Oia hoi ka makou i hamumu iho nei, no ka mea, ua lohe mua no makou i keia mea ia oe, oiai aole keia (Kahalaomapuana) i hiki mai, a ma ka ianei hoi ana mai nei, lohe hope makou ia ianei."
Olelo mai la o Laieikawai, "He haalulu @ ko'u, a me ka weliweli, a pehea @ wau e pau ai kuu maka'u?"
"Mai maka'u oe, aole hoi e weliweli, e hiki mai ana ka pomaikai ia kakou, a e lilo auanei kakou i mea nui nana e ai na moku a puni, aole kekahi mea e ae, a e noho Alii auanei oukou maluna o ka aina, a e holo aku ka poe hana ino mai ia oukou mai ka noho Alii aku.
"Nolaila wau i ukali ai me ka hoomanawanui iloko o ka luhi, a me ka inea, iloko o na pilikia he nui, a ke ike nei wau, no'u ka pomaikai a no ka'u mau pua, mai ia oukou mai."
Hookahi malama o ka ino ma ka aina no ka hoailona hope, ma ke kakahiaka, i na kukuna o ka la i haalelo iho ai i na mauna.
Ikeaia aku la o Kaouohiokala, e noho ana iloko o ka wela kukanono o ka la, mawaena pono o ka Luakalai, i hoopuniia i na anuenue, a me ka ua koko.
I kela wa no, loheia aku la ka pihe uwa a puni o Kauai, i ka ike ana aku i ka Hiwahiwa Kamakahi a Mo@alihaikawaokele laua o Laukieleula, ka Alaihi nui o Kahakaekakea, a me Nuumelani.
Aia hoi ho leo uwa, "Ka Hiwahiwa a Hulumaniani—o! Ka Makaula nui mana! E Hulumaniani—o! Homai he ola!"
Mai ke kakahiaka a ahiahi ka uwa ana, ua paa ka leo, o ke kuhikuhi wale iho no a ka lima aohe leo, me ke kunou ana o ke poo, no ka mea, ua paa ka leo i ka uwa ia Kaonohiokala.
Ia manawa a Kaonohiokala e nana mai ana i ka honua nei, aia hoi, e aahu mai ana o Laieikawai i ke kapa anuenue a kona kaikuahine (Kahalaomapuana) i lawe mai ai, alaila, maopopo ae la ia ia o Laieikawai no keia, ka wahine hoopalau ana.
Ma ka ehu ahiahi, ma ka puka ana mai a ka mahina konale o Mahealani, hiki mai la iloko o ke anapuni a ka Makaula.
Ia Kaonohiokala i hiki mai ai, moe kukuli iho la kona mau kaikuahine, a me ka Makaula imua o ka Hiwahiwa.
A o Laieikawai kekahi, i ka Hiwahiwa i ike mai ai ia Laieikawai e hoomaka ana e kukuli; kahea mai la ka Hiwahiwa, "E kuu Haku wahine, e Laieikawai e! mai kukuli oe, ua like no kaua."
"E kuu Haku, he weliweli ko'u, a me ka haalulu nui. A ina i manao oe e lawe i kuu ola nei, e pono ke lawe aku, no ka mea, aole wau i halawai me kekahi mea weliweli nui mamua e like me keia," wahi a Laieikawai.
"Aole au i hiki mai e lawe i kou ola, aka, ma ka huakai a kuu kaikuahine i hiki ae nei i o'u la, a nolaila, ua haawi mai wau i hoailona no'u e ike ai ia oe, a e maopoopo ai ia'u, o oe kuu wahine hoopalau, a nolaila ua hele mai au e hooko e like me kana kii ana ae nei," Pela aku o Kaonohiokala.
A lohe kona mau kaikuhine a me ka Makaula pu, alaila hooho maila lakou me ka leo olioli.
"Amama! Amama!! Amama!!! Ua noa lele wale aku la," Ala ae lakou i luna me ka maka olioli.
Ia manawa, kahea iho la oia i kona mau kaikuahine, "Ke lawe nei wau i kuu wahine, a ma kela po e hiki hou mai maua." Alaila, kailiia, aku la kana wahine me ka ike oleia e kuna mau hoa, aka, o ka Makaula ka mea i ike aweawea aku i ka lawe ia ana ma ke anuenue a noho i loko o ka Mahina, malaila i hooiaio ai laua i ko laua mau minute oluolu.
A ma kekahi po ae, i ka mahina e konale oluolu ana, i ka wa hapa o ka lai.
Kuuia mai la kekahi anuenue i uliliia mai luna mai o ka mahina a hiki i lalo nei, i ka wa e kupono ana ka mahina i luna pono o Honopuuwaiakua.
Ia manawa, iho mai la ma'lii o ka lewa me ko laua ihiihi nui a ku mai la i mua o ka Makaula, me ka olelo iho, "E hele ae oe e kala aku i na mea a pau i hookahi anahulu, e hoohuiia ma kahi hookahi, alaila, e hoopuka aku wau i olelo hoopai no ka poe i hana ino mai ia oukou.
A pau na la he umi, alaila e hui hou kaua, a na'u no e hai aku i ka mea e pono ai ke hana oe, a me kau mau kaikamahine pu me oe."
A pau keia mau olelo, hele aku la ka Makaula, a hala ia, alaila kaili puia aku la na kaikuahine elima i luna a noho pu me ia i ka olu o ka Mahina.
I ka Makaula i kaapuni ai mamuli o ka olelo a ka Hiwahiwa, aole oia i halawai me kekahi kanaka hookahi, no ka mea, ua pau i uka o Pihanakalani, kahi i oleloia he lanakila.
A pau na la he umi, hiki aku ka Makaula i Honopuuwaiakua, aia hoi ua mehameha.
Ia manawa, halawai mai la me ia o Kaonohiokala, a hai aku la i kana olelo hoike no kana oihana kaapuni e like me ke kauoha a ka Hiwahiwa.
Ia manawa kaili puia aku la ka Makaula a noho i ka mahina.
A i ke kakahiaka o kekahi la ae, ma ka puka ana mai o ka la, i ka wa i haalele iho ai na kukun@ wela o ka la i na mauna.
Ia manawa ka hoomaka ana o ka Hiwahiwa e hoopai ia Aiwohikupua, a me Waka pu.
Haawiia ka make no Waka, a o Aiwohikupua, hoopaiia aku la ia e lilo i kanaka ilihune, e aea haukae ana maluna o ka aina a hiki i kona mau la hope.
Ma ke noi a Laieikawai, e hoopakele ia Laielohelohe a me kana kane, nolaila, ua maalo ae ka pilikia mai o laua ae, a no laua kekahi kuleana ma ka aina ma ia hope iho.
I ke kakahiaka nae, i ka hoomaka ana o ka luku ia Aiwohikupua a me Waka.
Aia hoi, o ke anaina i akoakoa ma Pihanakalani, ike aku la lakou i ke anuenue i kuu ia mai ma ka mahina mai, i uliliia i na kukuna wela o ka la.
Alaila, ia manawa akoakoa o lakou a pau, ka Makaula, a me na kaikamahine elima e kau mai ana ma ke ala i uliliia, a o Kaonohiokala me Laieikawai ma ke kaawale, a he mau kapuai ko laua me he ahi la. Oia ka manawa a Aiwohikupua a me Waka i haule ai i ka honua, me ka apono i ka olelo a ka makaula.
A pau ka hoopai a ke Alii no na enemi hoonoho ae la ke Alii oluna ia Kahalaomapuana i Moi, a hoono pakahi aku la i na kaikuahine ona ma na mokupui. A o Kekalukaluokewa no ke Kuhina Nui, a me Laielohelohe, a o ka Makaula no ko lakou mau hoa kuka ma ke ano Kuhina Nui Kuloko p@ha.
A pau ka hooponopono ana no keia mau mea a pono ka noho ana, kaili puia aku la o Laieikawai e kana kane ma ke anuenue i loko o na ao kaalelewa a noho ma kahi mau o kana kane.
Ina e hewa kona mau kaikuahine, alaila na Kahalaomapuana e lawe ka olelo hoopii imua o ke Alii.
Aka, aole i loaa ka hewa o kona mau kaikuahine ma ia hope iho a hiki i ka haalele ana i keia ao.
(Aole i pau.)
Ka Nupepa Kuokoa.
----------------------------------
HONOLULU, MARAKI 7, 1863.
-----------------
NA MEA HOU O HAWAII NEI.
-----------------
REV. RUFUS ANDERSON, D.D.—Ua hiki mai nei o Rev. Rufus Anderson, (Anesona) ma Honolulu nei, ma ka moku Amerika Archer. Oia ke Kakauolelo o ka papa Misina ma Bosetona, a oia hoi kekahi o na poe o ka hui mua nana i hoouna mai na Misionari ia nei. He kanaha makahiki a oi ae kona noho ana ma ia oihana. I holo mai nei oia e makaikai i na kulana Misionari ma ka Pakipaki nei. A ia me ia ko makou aloha nui, a me ka hapanui no paha o na makamaka o keia pepa. Ua lohe mai makou e holo ana oia i Hawaii, ma ka mokumahu Kilauea, i keia Poakahi ae.
-----------------
HOAO E WAWAHI.—Ma ka po iho nei o ka Poakolu, ua hoao kekahi poe kalohe, e wawahi i ka Halekuai o Mi. Holo, aka aole nae i naha; ua okiokiia ka puka, a ua aneane e moku pu kahi o ka laka e komo mai ai. Ua lehulehu na aihue liilii i hanaia iloko o keia mau la iho nei, a i ko makou manao, o ke kumu o keia mau aihue pinepine ana, o ia no ka uuku loa o na makai nana e kiai i keia kulanakauhale, no ka mea, eono wale no Makai ka nui o ko ke Kaona nei poe nana e kiai; aole i lawa ka maluhia o keia kulanakauhale ia poe uuku loa. Nolaila, he wa kupono keia e koho hou ia'i i mau Makai hou no onei.
-----------------
KA MAI AHULAU.—Ua hai mai o W. H. Kahele, ma kona palapala i paiia iloko o keia pepa, ma ka Ia 28 o Feberuari iho nei; aka, aole nae oia i hai mai i ke ano o ua mai la, a me kona hiki ana mai, a me ke ano hoi o ka hoomaka ana e kau mai iluna o ka poe i loohiaia i ua mau mai la. He wela paha ka hiki ana, he lia paha me ke anu, heaha la? E pono e ninau hou ka mea nona ka inoa i haiia maluna, a hoike hou mai i keia nupepa.
-----------------
LAIEIKAWAI.—E makaukau koke ana ka moolelo o LAIEIKAWAI, ka ui o Hawaiikea. Ua paiia ma ke ano buke, a e kuaiia'na ma ka halekuai buke o H. M. Wini; he hookahi dala wale no ke kumukuai, nolaila, o ka poe kanaka Hawaii e makemake ana e hoomaka i ka malama ana i na keena buke no lakou iho, e aho e naue mai e kuai i ka moolelo o ka hiwahiwa o Paliuli.
-----------------
Ua ku mai nei ka moku Cambridge, he 13 la mai Kapalakiko mai, aole no nae he mea ano nui o na nu hou i hiki mai nei no ke kahua kaua mai.
-----------------
He palapala ka "AEIOU Y.M." e pane ana ia A. M. Kuhele; aka, no ka piha loa o ka pepa, ua waihoia a keia pule ae.
----------------------------------
No ka la hanau o ka Moi.
-----------------
E ka Nupepa Kuokou e; Aloha oe:
Ua malama pinepine ia no keia mau la nui o keia aupuni, e kekahi poe opiopio ma keia kulanakauhale o Lahaina nei, i keia mau makahiki i hala ae nei, aka, i keia la hanau o ko kakou Moi Ilihia, ua malama ia no kekahi ahaaina nui e kekahi poe i hui malalo iho o ka inoa hookahi, oia hoi keia Aha hui aloha, no na la nui o keia aupuni, o ka luna o keia aha hui, o Mrs. S. Treadway; a o Mr. P. K. Kalaikini, ka hope luna; a o Makekauke kakauolelo; a o D. Kahaulelio ka luna no na mele, a me na leo himeni.
Ke ano o ka ahaaina, o ka aahu o na kane. he like wale no, a pela no hoi ko na wahine, ua kahiko ia i ka aahu keokeo, ame na papale pua hoolaila i, a he ano lai ke nana aku, a o ka luna nui hoi, ua aahuia oia i ka puahala mu, ame kona nani a pau, ko na luna nana e malama ka huakai, ua like ma na aahu; a he papale Iapana ko lakou ma na poo.
AKOAKOA KA AHAUI.
Ua akoakoa ka huakai ma kahi o ka luna nui, i ka hora 12 o ke awakea, a ma ka hora 1, ua hoomaka ka huakai e kai mai.
KE ANO O KA HUAKAI.
O ka Hae Hawaii o keia aupuni mamua, a mahope iho ka poe puhiohe, a mahope aku ke kahunapule, ame ke kakauolelo, ame ka lunahoomalu o ka Ahahui, a ma hope ka luna me ka Hae ulaula, i kahiko ia i na lihilihi weluwelu, a ua kakau ia maloko o ia hae, ka huaolelo ahahui aloha, a he mau kaikamahine ka mea e paa ana, a mahope iho no ka huakai, kahi e ai ai, aia no ia ma Maunakui, oia kahi o Kaeo i make, i hoomalumalu ia i na lau kukui, a malaila no i noho ai ka huakai, a ia wa haawi ka ahahui ekolu hulo no Kamehameha IV, me na leo pumehana, i nakinakiia i ke kaula o ke aloha, e hea ana, hulo! hulo!! hulo!!! ma ia manawa, noho iho ma ka papaaina, a pule o Rev. D. Baldwin. o ka @i no ia. Ia manawa ku mai o W. H. Uwelealea, a kamailio ma na mea i kauohaia e ka ahahui, o kana hana ia, a pau kana kamailio ana, mele mai ka poe himeni i ka leo kupono no ka huakai, a me na aahu no, a ma ke ahiahi, he olelo haole, a me na himeni haole, a o ka pau no ia.
Nolaila, e ka Nupepa Kuokoa, e hoomanawanui mai i ka moolelo o na hoa inea o keia mea he akamai, a e hookomo iho ma ka rumi kaawale o keia pule ae, me ka mahalo i na hoa o ka nupepa.
D. KEALOHANUI.
Lahaina, Mauai. Feb 21, 18@3.
KA NU HOU!
Ke ku ana mai o ka Moku "Archer."
-----------------
Ua ku mai nei ka moku kiakolu mama Archer ma ke kakahiaka Poalima o ka pule i hala, he 14 la mai Kapalakiko mai, a ua hiki mai ma ona la na nu hou e hiki ana i ka la 11 o Feberuari, mai Amerika Huipuia mai; a eia malalo iho nei ka huina o na mea hou i hiki mai nei.
—Ma ka la 5 iho nei, ua hoikeia mai e ka luna o ka puali koa o ka Patomaka ka nawaliwali o ke kulana o na kipi ma ia wahi—no ka manao mai aole e hoouka aku ana na koa Akau iloko o keia mau la. He kakaikahi wale no na koa kipi i ikeia aku nei. He makani ikaika ke pa ana, a ua hanini nui mai no hoi ka ua.
—Ma kekahi nupepa o Piledelefia, ua ikeia iho he 15,000 wale no ka nui o na koa ma Feradarikabuga. Ua hoounaia ka nui o na koa e noho ana ilaila i Vikabuga, a ua manao no hoi ka Hema, he hiki i na koa o lakou he 15,000 ke alai aku i ka hele ana mai o ka puali koa Akau ma ka aoao hema o ka muliwai o ka Rapahanoka.
—Ma ka 27 iho nei o Ianuari, ua paniia ka papu McAllister ma ka nuku o ka muliwai Ogiki. He 16 mile ke kaawale o keia muliwai mai ka muliwai mai o Savana, ma Geogia. Hookahi wale no moku kaua aupuni nana i hoouka, o ka Montauk, he moku hao. He eha hora o kona kipu ana, alaila emi hope oia, no ka haki liilii ana o kahi e waiho ai o kona mau pu i na poka o ka papu mai. Ua hoaoia ka ikaika o ka moku, a ua maopopo.
—Ua hiki mai ka lono, no ke kaua ana a kekahi mau puali koa lio kipi, me kekahi mau puali koa pualu—he poe nika, ma ka muliwai St. Mere, ua hoao na kipi e lawe pio i ka mokumahu John Adams o ke Aupuni; aka, ua hee aku nae i na koa nika.
Kau'a ua Moku Kipi ma Kaletona.
Ma ke kakahiaka o ka la 31 o Ianuari iho nei, puka ae la kekahi mau moku kaua kiwi hao o ka Hema, a hala mawaho o ke awa o Kaletona, (Karolina Hema,) o Chicora a me Palmetto State ko laua mau inoa, me na mokumahu a ae ekolu i poe kokua no laua. Me ka manaopaa e kaua aku i na moku Aupuni nana e pani ana i ke awa. Ua hoomaka ke kipu ana i ka hora akahi, a ma ia manawa iho, ua lelepi launa ole ke ki ana. A liuliu wale ma ia hope mai, kamolamola mai ana ke kani ana o na pu; aka, ua hoomauia no nae ke kipu ana, a hiki i ka hora eiwa o ke ahiahi. O Komodoa Ingraham ka Luna Nui o na moku kipi, a iluna kona hae o ka Palmetto State.
O ke kumu ka o keia hoouka ana mai o na kipi, no ke pio ana o ka mokumahu Beritania Princess Royal. mawaho ponoi iho o ke awa, ma ia ahiahi iho, i na moku Aupuni, oiai oia e hoao ana e holo malu me kana ukana iloko o Kaletona. A ua holo malu aku nae ke Kapena, me ke Pailata o ua moku nei i pio ai, iloko o ka uhi ana mai o ka poeleele; a ia laua paha i lohe ai ka poe kamaaina o Kaletona. Ua hoao ua moku Beritania nei, e komo malu ma kekahi awa i kapaia o Beach Inlet; aka, ua ike e ia nae e ka poe o ka moku aupuni Blunt, a ma ia manawa, ua huki koke oia i ka hoailona, i ike mai ai na moku aupuni e ae; a ma ia wa koke no, alualu mai la ka moku pani awa o ke aupuni o Unadilla kona inoa, a hoopio koke ia iho la i ua moku nei e hoao ana e komo malu i ke awa o Kaletona. Aka, no ka holo malu ana o ke Kapena, a me ke Pailata, ua manao waleia he mau palapala ano nui kekahi i lawe pu ia e laua na ke aupuni o ka Hema.
I ka wehe ana mai no o ke alaula ia ao ana ae, ua loheia ka halulu o na pu, ua manao wale ia ia manawa o na moku aupuni la. e kauaia mai ana e na moku powa ka Alabama a me ka Felorida, ua u hiki mai la i ka po, a eu hoao ana la e komo iloko o ke awa o Kaletona, eia ka auanei aole. Ma ka malamalama loa ana ae, ikea aku ana elua moku kipi e holo mai ana mai kahi e pili ana i Stone Inlet, me ka hoopololei mai nae i kahi a na moku aupuni i ku ai. Ua hoouka mua laua i ka moku Mercedita o ka Akau, a aole i liuliu iho holo mai la kekahi o ua mau moku kipi nei me ke kiwi hao mamua, a me kona ikaika a pau, a hookui mai la i ka aoao o ka moku aupuni; no ka ikaika loa e ka hookui ana mai, ua kulana ka moku aupuni, a ua aneane e hulihia. Ma ia hope iho no hoomau mai la na moku kipi i ke kipu ana, a kuia mai la kekahi poka i ka ipuhao mahu o ka moku aupuni, a make iho la ekolu kanaka. Ia wa, kahea mai la ka poe o ka moku kipi i ka moku aupuni; a hookuu koke iho la o Kapena Stelwagen o ke aupuni i kona waapa uuku, me ka hookuu mua nae i ke pani o kona moku i komo ae ai ka wai. A hoomaka aku la no hoi ka moku aupuni e kahea aku, aka, ua pa e mai no ka ninau mai na kipi mai. "Ua pio anei oukou?" Ekolu kahea ana mai pela, pane aku la ke Kapena o ka moku aupuni, "Ke piho nei makou," a ekolu no hoi ana pane ana aku pela. Alaila, kahea hou mai la na kipi, "Ina aole oukou e ae mai i ko oukou pio ana, alaila, e kii no makou ia oukou a lele mailoko ae o ke kai, e hoouna koke mai i ko oukou waapa iluna nei o ka moku." Ia manawa, ae aku la ke Alii moku o ka Akau, iluna o ka waapa i kuu mua ia'i, a holo aku la a ma ka aoao o ka moku kipi, me ke noi aku hoi e aeia oia e pii aku iluna o ka moku kipi. Hoole ia mai la. Ma ia wa koke no, kahea mai la ka Malamamoku mua o ka moku aupuni, "Ke piho nei makou." Pane aku na kipi, "Aole e hiki ia oukou ke piho iho malalo o ka palekai o ko oukou moku, aole e hiki ia makou ke lawe mai ia oukou iluna o ko makou moku." Hai aku la ua luna aupuni nei, aole e kaua kue aku i ka poe kipi, nolaila, ua hookuu hou ia oia e hoi iluna o kona moku. Ua puni maoli na kipi i ke ano o ko ka moku aupuni waiho ana, e kuhi ana paha lakou la ua nui loa ka poino; aka, ua ili maoli no ka moku aupuni, a nolaila ka pane ana mai a na kipi, "Aole e piho malalo o ka palekai."
Ma ia hope iho holo aku la ua moku kiwi kipi nei, i kahi a ka moku aupuni Keystone State i lana ai, a ki aku la i kekahi poka, a kuia aku la i ka ipuhao o ua moku la, a make iho la he 21 kanaka, a me ka hoehaia hoi o kekahi poe e ae elima. Ia wa e kaua ana ka moku aupuni Housatonic, me ka lua o na moku kipi, a ua hee aku ia waa kipi. A ma ka hapalua o ka hora eono o ke kakahiaka, pau na moku a elua i ka hoi aku iloko o ke awa o Kaletona.
Oiai e hoouka ana ke kaua, lawe malu ia'ku la ka moku Beritania i pio ai a hiki i Piledelefia, a i ka nanaia ana o ka waiwai o luna o ua moku nei, ua l@aa he moku hao, @a makaukau na mea a pau, o ke kukulu wale ae no koe, na pu, na kia, na ipuhao mahu, a me na lako e ae no a pau e pili ana i ka oihana moku ka@a, a o ke kumukuai paha a na kipi i uku ai no ia moku he miliona dala, a me kekahi mau lako kaua e ae no hoi he nui wale, a he haole Beritania hoi kekahi i hopuia il@na o @a moku nei, ua akamai loa i ka hana ana i na poka, a me na mea make e ae.
Ma na nupepa o Rikemona, o ka la 2 a me ka la 3 o Feberuari nei, no na mea e pili ana i ke kaua ana o na moku kaua ma Kaletona, ua kamailio nuiia e lakou me ka hoike pu mai hoi, ua hoouna'ku ke Kuhina Nui o ka Hema, he palapala i ke Kanikela o Beritania, a me Farani, e hai aku ana, ua weheia ke pani ana o na awa o ka Heina; a wahi hoi a ka Luna Hooponopono o ka nupepa Dispatch. Ua lohe mai nei makou, ua hoounaia'ku he mokumahu mai Kaletona aku, mahope iho o ka weheia ana o ke pani ana o na awa o ka Hema, i Nasau, e hoike aku i na luna Beritania e noho nei ilaila, i ka hoopauia'na o ke pani ana i na awa o ka Hema. Ua manaoia, no ka hoike ana'ku ma ke ano oihana, i ka weheia'na o ke pani ana i na awa o ka Hema, nolaila, ua hiki ole ke pani hou ia, mamua o ka hal@ ana o na la he 60, mahope iho o ka hoike ana'ku i ke pani hou ia o ke awa, i lohe ai na Aupuni ku i ka wa.
KA ALABAMA. —Ua pio hou mai nei he eono moku o ka Akau, i ka eu o ka moana ia Alabama, mawaho iki aku o Kingston, Jamaica. I ka hiki ana'ku o ua moku la ilaila, ua huro mai na kamaaina me ka mahalo i kona Kapena. Ua lohe wale ia mai nei n@ hoi, ua pio ka ua moku la i kekahi moku Beritania, aole nae i maopopo. A keia pule ae, kuupauia'ku na mea nui a me n@ mea liilii o na mea hou hope loa i hiki mai nei.
Na mea ma ka Misisipi.
Ua hiki ae o Gen. Grant ma Vik@ ma ka la 30 o Ianuari iho nei. Ke @ nei ka hana a ke aupuni ma ia wah@. @ ke kohi ana i kekahi auwai, mawaena o Vikabuga a me ka aina e pili ana, ina e moku ua auwai la, alaila, pau na kip@ ka hoopuniia e ka moanawai e kohiia nei a me ka puali koa aupuni. Ua kukulu@ he mau pakaua ma ke kapa o ka muliwa Misisipi, ma ka waha makai o ka auwah@ a na koa aupuni e kohi nei, a @a ki@ mai lakou i na poka pohapoha, a ua auhee mai kekahi o na koa aupuni ma @ wahi mail. He maikai no ke ola o na k@a aupuni ma Vikabuga. A ua haiia mai e kekahi Alii koa Akau, he 60,000 wale no ka nui o na koa Hema malaila. E hoounaia mai ana he 1000 nika mai Mepa@sa mai, i poe nana e kokua i ke kohi ana i ka auwaha.
Ua hoike mai ka nupepa Dispatch o Rikemona i na manao mahope nei penei. Ua pae mai ka lono mai Vikabuga, e hoike mai ana me he la, e hoomaka koke ana ke kaua malaila. Ke kohi nei he elima tausani poe koa Akau i ka auwa@a. O ka manao o na poe Akau, oia no ka hooholo aku i na moku lawe koa ma ua auwaha la, a hoolele aku i na koa o lakou makai iki aku. O ka nui o na moku aupuni malaila, he 120, a e hiki hou mai ana no paha mamua o ka hoomaka ana o ka hoouka e manao wale ia nei. O ka nui o na koa aupuni malaila, he 80,000.
Ua puka mai ka mokumahu kaua o ke aupuni, nona ka inoa o Queen of the West, (Ke Aliiwahine o ke Komohana) mailoko mai o Vikabuga, he 100 ka nui o na pu i kiia mai ia ia i ka wa hookahi, a he ekolu hapaha hora ka loihi o ka manawa ana i holo ai, me ke ki mauia aku i na poka, mai na papu kipi mai. Ma ka la 2 o Feberuari iho nei kona puka ana mai. Mahope iho o kona kaawale ana mai na pakaua kipi mai, ua holo mai oia makai mai, a ua pio ia ia he ekolu mokmahu o ka Hema i hoopihaia i na mea ai na na kipi, aohe wahi ahailono aku oia poe moku. A i kona wa i hiki ai i Vadila ma kela aoao mai o Natchez ia ahiahi, ua hoou@aia he mau koa e hopu aku ai i ke Alii kipi e noho ana iuka oia wahi; aka, ua mahuka aku no nae a ua pakele no hoi, o ua o Kanela Zebulona York, ka mea i manaoia e hopu. Ua nui ka mahaloia e na mea a pau, o ka moku akau nona ka moolelo i hoikeia maluna ae nei.
No Europa.
Ua lohe wale ia mai, ua hoouna mai o Farani, he mau palapala i ka Akau a me ka Hema, e noi ana e koho na aoao a elua i mau Komisina, a e hele aku ma kahi mawaho o ko lakou Aupuni, e hui ai, a e kuka'i hoi, no ka hoopau ana i ke ka@a me ka hookuikahi hou hoi ia mau Aupuni. Aka, oiai no nae e kuka ana no ia mea, aole no ia e lilo i kumu e hoomaha'i ke ka@a aku a ka@a mai o na aoao e hakaka nei. A ma na mea a na Komisina i kohoia e hooholo ai, malaila no e ae mai ai na Aupuni, nana ua mau Komisina la i kohoia.
Ua hoouna mai o Farani, he eono tausani koa hou no Mesiko.
HAUNELE O PALANI. —He haunale nui ma Polani, ma na apana e pili ana i Wasa, he nui wale o na koa aupuni i make. Ma na mea hope loa nae i lohea mai nei, ua emi iki mai ka haunaele ma Wasa, @ ke hooikaika nei ke aupuni e imi i na mea e maluhia'i ka noho ana o ia wahi.
-----------------
Ma ka nana ana iho ma na mea o ka Hikina i hiki mai nei ma ka moku Archer, ua ikea na mea hou e hiki ana i ka la 11 o Feberuari iho nei. Aole no he me@ ano nui i hanaia iloko o ke kowa mai ka wa o na mea i loheia mua ia mai e kakou. e pili ana i ka hoohokoke mai i ka hopena o keia kaua. O kahi mea ano nui iki no o ka hoouka ana o na mokukaua ma Kaletona, Karolina Hema. Malaila, ua ikeia ka puka ana mai o kekahi mau moku hao kaua elua, e kaua mai i na mok@ aupuni e pani ana i na awa, ua hanaia paha keia mau moku e na kipi iloko o na makahiki elua i hala ae nei. Ma ka la 31 o Ianuari iho nei ke kii ana mai e hoo@ka i na moku kaua o ke aupuni. O ke kumu o keia kii koke ana mai o ka poe kipi e hoouka i na moku aupuni, oia no ke pio ana o kekahi moku holo nana e lawe mau mai nei i na lako kaua i o lakou la; a o ka ukana o ua moku la i ka wa i pio ai, he moku hao kaua no na kipi, ua hana mua ia no i Enelani, a o ke kukulu wale no ka hana i koe, (e like me ka mokumahu Pele, i Amerika kahi i hanaia'i, a o ke kukulu wale ana no kaia-