Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 49, 1 November 1862 — Page 1

Page PDF (1.53 MB)

KA

NUPEPA KUOKOA:

BUKE I.  HONOLULU, NOVEMABA 1, 1862.  HELU 49.

 

He Wahi Olelo Kahea.

                Auhea oukou e ka poe e manao ana e lawe i ka NUPEPA KUOKOA, o ka poe nae e make-make ana e lawe hou i ka Pepa Kii Hawaii nei, aole o ka poe mua.

                Ina i lawe ka poe hou i keia Poaono ae i ka pepa, alaila, e uku mai no lakou i HAPALUA DALA, e hookaa mua mai no nae.

                Mai ka la 4 o Okatoba mai, a i ka pau ana o keia Buke mua, oia ka pule hope o ka M. H. 1862, e loaa no i kela mea keia mea ka pepa no ka hapalua.

                Mai kanalua oukou i ka lawe ana i keia pepa maikai, i lako mau i na nu hou a me na mea e ae e pili ana i ka hoonaauao.

                Ma ke kauoha a ka Ahahui Kuokoa.

 

He kanikau aloha no Nuholani.

Pau olelo ia Nuholani,

E anai ana i ka lalo o Lehua,

E lalawe ana ia Nihoa,

E kaohi ana ia Kaula i ke kai,

Naueue Hawaii i ka oni ino a Kumukahi i ka makani,

Ka waiho ka hela a Haehae i ka makani,

Mikiala mai la Puna me ke onaona,

Haale mai la ka wai o ke Hoaku,

Ke ike i na poaha lehua mauka o Heeia'u,

He u he aloha ia Papalauahi,

Ke nei nakolo mai la i ke alo o na pali,

He kai o Waiakea he uka o Kowa,

He aloalo ua au na ke Koolau,

                He u he aloha ia Nuholani.

Aia la o Keamalu,

Ke awawala kini mai la i ka hau o Maunakea,

Ke hoolale mai la i na ihe a ke anu,

Ke puku mai la ka uka o Oluea,

Eha iho la na ki a Kaunu,

I ka puia ala o Hilopaliku o Hei,

                He u he aloha ia Nuholani.

Aia la o Luukia,

I hunaia ke aloha e Mailelaulii,

I awiliia me Laukaieie,

Me kuu moku lehua iloko o ke Kai,

Aloha kuu kane makani o Aiwohi—e,

                He u he aloha ia Nuholani.

Kaikilani alii o Puna,

E huli mai ana kou alo ianei,

Aia au la i kaulu o ka makani,

E hea ana ia Hina Laulea,

I ka wahine a Keliikinolua i au ai i ke kai e He'u,

                He u he aloha ia Nuholani.

Na PAUAHI.

 

Aia la o Popoalaea,

Ka wahine a Kaneakalau,

Ka mea nana i imi a loaa o Hinaaukekele,

Kuu kane i ka uka o Kahoiwai,

He huilawai ke aloha ke niniu nei,

Me he ona lama la ia ke lohiau nei,

                He u he aloha ia Nuholani.

E eha auanei oe i na makani kaalua a ka Puukolu.

Ke nana iho ia Haleolono,

Pukukui mai ka moae,

Lawe mai keiki a ka pea Lauhala,

Kahi mai koolaau o Molokai—e,

                He u he aloha ia Nuholani.

Ulakalae i ka ino a ka makani,

Wehe lai na pine la,

Na lehua o Kaana,

I ka noua e ka ua naulu,

Kamumu aku la i ke kaha o Palaau,

Miki oolea ka wai o ke Palailiahi,

Hao mai kumu maomao o Kaeleloli,

Hoololi ponoia iho ka manao i o ianei,

I piha pono i ka ai a me ka i-a,

Oluolu ka manao me ke aloha no—e,

                He u he aloha ia Nuholani.

Nani Maunaloa o ke kuahiwi o Kaana,

Haale mai la i ka lai na lehua o Kukalia,

Alia oe e ke aloha e hana nei,

Hana ka la i ke kula o Kaiolohia.

He lai aloha i luahine haele,

Hele ka iki oe makani o Hoolehua,

Waiho wale iho la i ke kaha o Palaau—e,

Au mai ana kona aloha i ou nei,

Puiwa hikilele au i ke kuluaumoe,

Paa mai ana i ka puneki o ka moe,

                He u he aloha no Nuholani.

Na KAALEHU.

Wailupe, Oahu, 1862.

 

He Bipi Kea Durama.

 

KE ANO O NA BIPI

—O—

NA AINA HAOLE.

                Ua pai iho makou i keia la i ke Kii o kekahi mau ano Bipi i hanaiia ma na aina haole. Ma Amerika, Enelani, a me Farani, ua hooikaika nui na kanaka oia mau aina i ka imi ana i na mea e maikai ae ai ko lakou mau bipi a me na holoholona e ae ; a no ia mea, ua haawi aku lakou i mau makana na ka poe e hoike ana i na bipi maikai loa. A i mea hoi e loaa like ai i na mea a pau ka pono like no na bipi maikai a lakou i hanai ai; nolaila, ua hanaia na hoike makahiki ma na wahi he nui wale, i wahi e hoikeike ai i na bipi a me na holoholona e ae. A ua hele na'lii, a me ka poe hanohano no hoi ilaila e makaikai ai, a e manawalea aku ai no hoi i na makana maikai, oia hoi ke kiaha Gula, a me ke kiaha Dala, a i kekahi manawa no hoi ke dala maoli no. No keia mau kumu, ua hooikaika nui loa na mea hanai holoholona a pau e hoopii ae i ka maikai o ko lakou mau holoholona ma Enelani, Farani, a me na aupuni e ae no hoi. O ke kumukuai o kekahi mau bipi, ua hiki i ka Akahi tausani dala, a oi ae no. Ua kuaiia kekahi bipi kane, ma Enelani, a o ke dala i kuaiia'i he $3,000.00 !

                He nui wale ke ano o na bipi maikai, e hai aku makou i ka inoa o kekahi o ua poe bipi la no lakou keia moolelo.

                Ka Bipi Devona (Devon,) he hanauna bipi Beritania ia, a he bipi maikai no hoi, ua oi nui lakou no ka Waiu.

                O ke kii i paiia ma keia pepa, oia ke ano o na Bipi Durama (Durham,) oia ka Bipi maikai loa ma Enelani. E like me ka bipi a Kauka R. W. Wood o Koloa, Kauai. O ka Bipi e ku hookahi nei, he Bipi kea no ia ; a o na bipi malalo iho, he poe bipi wahine ia, he nui ko lakou waiu, a he maikai ko lakou helehelena ; a he pii no hoi ke kumukuai ma ke kuai ana.

                Ka Bipi Durama (Durham.) he bipi Beritania no ia, a he nui no hoi ka maikai o ia ano bipi. O ka Bipi Herefoda (Hereford) a i me ka bipi Ayreshire, he ano maikai no ia. A i mea e ike mai ai ko makou poe heluhelu i ke ano o ka hana ana e loaa mai ai ka Bipi maikai ma na aina haole ; nolaila, ua lawe mai makou i kekahi o na olelo e pili ana i kekahi o na hoike holoholona ma Farani.

KA HOIKE BIPI MA POISSY, FARANI.

                Ma ka malama o Aperila i hala iho nei, ka hoike nui ana o keia hoike holoholona i oleloia. A ua hiki mai ilaila he 868 o na bipi maikai loa i hanaiia ma Europa a puni, na bipi kauo, na bipi wahine waiu, na bipi kane, a me na bipi keiki. He 57 i hoounaia mai Beritania aku, he 308 no Farani, a o ke koena iho no Geremania, Rusia, Italia, Auseteria, a me na Aupuni e ae no hoi o Europa. Ua hoounaia keia poe bipi i Farani, i hoikeike ai, a i lilo ai hoi na makana maikai he nui wale i hoakakaia ma ua wahi hoikeike la, no na poe bipi maikai loa. A o na makana i hoomakaukauia, he Medala maikai, na ka Moi Napoliona, he $100 paha ke kumukuai, a o kekahi makana na ka Mea Kiekie Prince Albert i make aku nei, ua like no ke kumukuai a me na makana e ae he nui wale. He mea kamahao loa ka ike ana aku i na bipi he 868, ka nani o na bipi i hanaiia i ma Europa. Aia ma ka nupepa kii o Ladana (London Illustrated News,) oia ka nupepa kii maikai loa o Enelani, aia malaila ke kii o kekahi o na bipi maikai loa, i eo ai o ka makana, no Enelani kekahi, no Farani kekahi, a no Geremania kekahi.

                Malaila ka Moi Napoliona, a me kekahi o kona mau Kuhina. A na kona Kuhina Waiwai i ku mai a haiolelo, a nana no hoi i hai mai i ka poe i loaa ka makana ; a ma kana hoopuka manao ana mai, ua kamailio mai ia me ke aloha nui no Prince Alabeta, kane a Vitoria i make aku nei, (ke Queen of Great Britian) ka Moi Wahine o Beritania Nui, no kona hooikaika nui e imi i na mea a pau e pii ae ai o ka maikai o na bipi, a me na ano holoholona e ae no a pau. A penei no kekahi o kana mau olelo : " O Prince Albert, ua lilo ia i kanaka mahiai, i ike mai ai na kanaka Beritania i kaua hana ana, a i hahai mai ai mamuli oia hana. A ua kupono ke kapaia kona mau mala ma Windsor Castle, he mau kumu no na mala e ae o ka honua. A pela hoi ka Emepera Napoliona, he makemake nui ia e alakai aku i kona mau makaainana, ma na mea a pau o pili ana i ka hanai holoholona ; a nolaila, ua hoopiha oia i kona mau wahi mahiai i na bipi maikai, a hipa a lio maikai no hoi. Mamua aku nei no la, ua kuai oia he mau lio kauo kaa mai-kai i hanaiia ma Amerika, he $ 1,200 ko laua kumukuai. A ua lohe mai nei no hoi kakou i kona haawi ana mai he mau hipa maikai, noloko ae o kona pu-a ponoi i ko kakou Moi aloha. E hiki mai ana ua mau hipa la ma kekahi moku mai Enelani mai.

                Mahope iho o ka pau ana o ka hoike nui ma Poissy, ua kuaiia kekahi o na bipi waiu, i laweia mai ilaila, no na dala he $1,100, a o kekahi bipi wahine he $350, a o kekahi bipi kauo he $450. O kekahi bipi wahine no Secotia, no ka hanauna Areseta, (Ayrshire,) he ekolu a me ka hapa wale no na makahiki, ua haawiia ia ia he l5 makana iloko o na hoike ana he 15.

                Ma ia mea, he hiki i ka poe a pau e heluhelu ana, ke ike iho i ka pomaikai nui o ka malama pono i na holoholona ano maikai. Ua like no ke kumukuai o ka malama ana i ka bipi ino, me ka bipi maikai. O ka bipi wahine maikai, ua nui loa kona waiu mamua o ko ka bipi wahine ino. Uku mai no ka mea pepehi bipi, i $10.00 wale no, no ka bipi ino, a ina he bipi nui maikai e loaa pa ha mai no ke kumukuai. He nui wale na kanaka e malama nei i na bipi wahine no ka waiu, a o kekahi hoi no ka pepehi. He pono ia poe, ke imi ma ka mea maikai loa, e hanai ai, na holoholona hoi o ka hanauna maikai, e like me ka bipi a Kauka R. W. Wood, o Koloa, Kauai, me ka R. Mofita Esq., o Kahuku, a me Limaikaika opio o Waimanalo, Oahu, ka Mea Kiekie, Prince Kamehameha, ma Maui Hikina; a me Mr. Parker hoi o Waimea, Hawaii.

 

He mau Bipi wahine Durama maikai loa.

 

KA PILIKUA.

                He Moi i kekahi manawa, o kona aina a me kona inoa, aole au i ike. Hookahi ana kaikamahine, e mai mau ana oia, aole ona Kauka e ola ai; aka, ua oleloia aku nae i ka Moi, i na e ai ke kaikamahine i ka ohia, alaila ola. Alaila, hoolaha ae la ka Moi ma kona aina a puni, i na e lawe mai kekahi kanaka a ai ke kaikamahine a ola, alaila, oia no ke kane, a lilo no oia ka Moi.

                Ia wa, e noho ana kekahi kanaka, ekolu ana keiki, a lohe i keia mea ; olelo aku i ka mua, " O hele me ona pakeke a lawe i ohia i ke kaikamahine a ka Moi. Malie o ai a ola, mare olua a lilo oe i Moi." Hana iho la ia e like me ka olelo a ka makuakane, a hele aku la. Ia ia i hele aku ai a hala mai ke kauwahi, halawai oia me kekahi wahi kanaka uuku, ka mea nana i ninau aka, heaha la ko loko o kana pakeke. Olelo aku o Hele, oia ka inoa o ua keiki nei, " He wawae moo !" a hele aku la oia. A mahope hiki aku o Hele i ka hale o ka Moi, a oleloia aku he mau ohia kana e ola ai ke kaikamahine a ka Moi. No ia mea, olioli loa iho la ka Moi, a kenaia mai la o ua o Hele e komo aku iloko. Auwe ! ia ia i wehe ae ai, aohe ohia oloko, he wawae moo wale no, e mau ana no ke peku. Nolaila, huhu loa iho la ka Moi, a kipakuia o ua o Hele iwaho. I kona hiki ana aku i ka hale, olelo aku la no hoi oia i ka mea i loaa ia ia.

                A hoouna hou aku la ua kanaka nei i ka lua o ke keiki, o Saeme kona inoa ; aka, ua like loa ka mea i loaa ia ia e like me ka mea i loaa ai ia Hele ; no ka mea, halawai aku la no ia me ua wahi kanaka uuku nei, a ninau aku i ka ukana o kana pakeke, a olelo aku o Saeme, " He hulu puaa." I kona hiki ana aku i kahi o ka Moi, a olelo aku, he ohia kana i mea e ola ai ke kaikamahine a ka Moi, aole o lakou ae mai e komo aku, no ka mea, ua hele aku kekahi mea ilaila, a ua hoopunipuniia lakou. Aka, hoopaakiki loa aku la keia, he ohia io no kana. A mahope manaoio mai la lakou, a laweia aku la ia imua o ka Moi ; aka, i kona wehe ana ae i ka pakeke he hulu puaa wale no ko loko. Nolaila, huhu loa iho la ka Moi a huipaia o Saeme a puka iwaho. I kona hiki ana aku i ka hale, olelo aku la no hoi ia i ka mea i loaa ia ia.

                Ia manawa, hele mai la kahi keiki muli loa, o Keaka Lolo kona inoa, a noi aku i ka makuakane e hele oia. Olelo aku ka makuakane, " Ae, o oe kahi kanaka kupono loa, ua pono ole ae nei ka hoi ka poe noiau, oki loa aku paha oe." Aka, olelo aka la ua wa-hi keiki nei e hele ana ia. " E hele oe? ma kahi e, e na wahi keiki naaupo!" pela aku ka makuakane, "e kali oe a loaa ka, naauao," a hali aku ka makuakane e hele ; aka, puliki aku la keia ma kahi palaka, a olelo aku, " E kuu makuakane, e hele ana au." Olelo aku ka makuakane me ka huhu, " Aia no ia i kou makemake ; e hele ana no oe ; aka, e hoi hou mai ana no oe." Ua oi aku ka olioli o keia keiki i ka ae ana mai o ka makuakane, a lelele ae la oia iluna. " Ae, hanaia me ka hawawa." pela aku ka makuakane, " ke pii nei kou hawawa mai kekahi la a kekahi la aku." Aohe he nana mai o Keaka ia mea, a hoonioni ae i kona hauoli. No ka hiki koke ana mai o ka po, nolaila, manao iho la ia e moe a kakahiaka ae hele. I ua po nei, aohe ona hiamoe iki; aka, ia hihio iki ana iho no oia nei, moeuhane iho la ia no na kaikamahine ui loa, i na Hale Alii, ke gula, ke dala, a me na mea a pau.

                I ke kakahiaka nui, hele aku la keia ma kona ala, a halawai koke aku la no ia me ua wahi kanaka uuku nei, a ninau aku la ia i ka ukana o kana pakeke. " He ohia," wahi ana, " i mea e ai ai ke kaikamahine a ka Moi a ola." I kona hiki ana aku i ka Hale Alii, aohe aeia mai ona e komo iloko ; no ka mea, elaa kanaka i hele mai a olelo aku he ohia ka laua, a i ka wehe ana ae, he wawae moo ka kekahi, a he hulu puaa ka kekahi. Hoopaa aku la o Keaka, aohe ana wawae moo, aka, o na ohia maikai ioa o ka ula ana maluna o ia mokupuni. No ka pahee loa o kana olelo ana, nolaila, manao iho ke kanaka kiai puka aole ia e wahahee aku ana, no ia mea, hookomo aku la oia iloko, a ua pono loa ia hana ana a lakou, no ka mea, i ko Keaka wehe ana ae i ka pakeke, hiolo aku la ka ohia e like me ke gula ka memelo. Olioli loa iho la ka Moi, a lawe kokeia aku la kekahi mau ohia i ke kaikamahine a kakali iho la oia me ke kaunui i ka laweia mai o ka olelo maikai. Aole i liuliu laweia mai ka nu hou ia ia ; heaha la i kou manao ? O ua kaikamahine nei no hoi. I kona mana-wa i ai ai i ua ohia noi, o kona manawa ia i ala koke ae ai ua ola. O ka olioli o ka Moi aole e hiki ke hahaiia ; aka, aole nae i ae aku ka Moi ia Keaka e mare i ke kaikama-hine ana. Olelo aku nae, e hana oe e Keaka i waapa, a holo maluna o ka honua e like ka holo me ka holo iluna o ka wai. Ae iho la o Keaka ia mea, a hoi aku la oia a hai i ka makuakane.

                A nolaila, hoouna ka makuakane ia Hele iloko o ka ululaau e hana'i i waapa ; hana iho la keia me ka olioli. I waena o ka la, i ka manawa e wela loa ana, hiki aku no ua wahi kanaka uuku nei, a ninau aku heaha kana mea e hana ana. "He waapa laau," wahi ana, " Peia, a pela e mau ai." I ke ahiahi, manao iho la o Hele ua paa ka waapa; aka, ia ia i ee iho ai, he pola wale no. I kekahi la ae, hele o Saeme iloko o ka ululaau ; aka, ua like loa ka mea i loaa ia ia, e like me ka mea i loaa ia Hele. I ke kolu o ka la, hele o Keaka Lolo, hana iho la oia me ke oolea loa, a halulu ka ululaau no ka ikaika loa o na maka koi. I waena konu o ka la, halawai no ia me ua wahi kanaka uuku nei, a ninau aku heaha la kana mea e hana ana. "He waapa e holo ai iluna o ka aina e like me ka holo ana iluna o ka wai," pela aku o Keaka, a ina e pau, mareia i ke kaikamahine a ka Moi." Olelo aku ua wahi kanaka nei, "E like me kona ano, pela no e mau ai." I ke ahiahi, i ka manawa o ka la i huli ai e like me ke kula, ia wa ua makaukau o Keaka me ka waa ona, a me na mea a pau e pili ana ilaila; oe iho la oia a holo akula i ka Hale Alii, a ua like loa ka holo o ua waapa nei me ka makani.

                I kahi e loa no ike mai la ka Moi; aole nae i haawi koke aku i ke kaikamahine ana; aka, olelo aku oia ia Keaka e laweia i hookahi haneri iole i kula e malama ai, mai ia kakahiaka a po, a ina e nalowale kekahi o lakou, aole e loaa ke kaikamahine ana. A ua oluolu no ko Keaka manao no ia mea, a kakahiaka ae la hele ia me ka pu-a iole ana i kula e malama ai, a makaala loa iho la ia i nalowale ole kekahi. Aole i nui loa na hora i hala, hele mai kekahi kaikamahine, mai ka Hale Alii mai, a olelo aku e haawi koke aku o Keaka i iole na ka malihini. Aka, ua ike o Keaka he pahele kana ia ia, nolaila, olelo aku aole ia e haawi aku ; aka, aole nae he manaoio iki o ua kaikamahine nei, a mahope nuku aku la. Alaila, olelo aku o Keaka, i na e hele uku ke kaikamahine a ka Moi, alaila, haawi aku ia i hookahi iole. Ia wa no hiki hou aku no ua wahi kanaka uuku nei i o Keaka la, a ninau aku, heaha la ka-na hana o laila. Olelo mai kela, e malama ana au hookahi haneri iole, a ina aole e nalowale kekahi, alaila, lilo ke kaikamahine a ka Moi ia ia, a lilo no hoi ia i Moi, "Maikai," wahi a ua wahi kanaka uuku nei, "eia ko ulili, a ina e holo kekahi iole, a pio aku oe, o kona manawa ia e hoi koke mai ai." Ia manawa, hiki mai ana ke kaikamahine a ka Moi, haawi aku la o Keaka i iole nana. Hoi aku la ua kaikamahine nei a hala paha hookahi haneri iwilei, e pio aku ana o Keaka, a hoi mai la ua iole nei. A ahiahi, hoi-hoi aku la keia i ua pu a iole nei i ka Hale Alii. Noonoo iho la ka Moi, pehea la ka hiki ana ia Keaka ke malama, i hookahi haneri iole me ka nalowale ole o kekahi, aka, aole no nae i haawi koke aku i ke kaikamahine ana ia manawa.

                Ia manawa koke no, olelo aku nae, a ia a loaa ia ia kekahi hulu mai ka puapua mai o ka Pilikua. Ko Keaka hele koke iho la no ia ; a ahiahi, hiki keia i kekahi Hale Alii, a noi aku oia e moe ilaila, no ka mea, aole he hotele o ia manawa ; a aloha mai la ka mea nona ka hale, me ka ninau mai i kana huakai. Olelo aku o Keaka, " E hele ana au i kahi o ka Pilikua." "Ahe ! e hele ana