Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 43, 20 September 1862 — MOOLELO HAWAII. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

MOOLELO HAWAII.

HEI,r 2. No ke ku ana mui o Lono ma Kealakekna, a me kona make ana. . I ko Lono nalowale ana mai Maui aku, hoea mai la oia mawaho mai o Kohala, Ha- | waii, i ka la 2 o Dekemaba kona hoea aoa mai ilaiia, ua uhiia na mauna e ka hau. Kokoke ma Kukuipahu kona wahi i ku maiai, : holo aku la na kanaka e nana i ka moku, a ike aku ia i na haole e ai ana i ka ipuaimaka ; alaila, hookani aku la na kanaka, penei, " He akua no ka ! ke aiia mai la ka io o ke kanaka ! a ke a mai la ke ahi iloko o ka wa;ha." Kuai iho la o Lono malaila i puaa, 'hookahi puaa, hookahi pauku kakaki, i mea | koi, a i mea makau hoi kekahi. | Holo aku la o Lono mawaho o Hamakua, |a me Hilo, a me Puna, a Kau, a kokoke pu'ni o Hawaii, a ku mai la ma Kealakekua, i Kona, i ka la 17 o lanuari, M. H. 1779, ke ku āna mai o ka moku o Lono, o Kalaniopuu ke Alii o Hawaii ia wa. I Maui no nae o Kalaniopuō ia manawa, e kaua ana me Kahekiii. la manawa i ku mai ai o Lono, he mau4a ia aole e pono ke holo ka waa, no ke kupu i ka makahiki. Aka, no ke ku ana mni o Lono, manao ae la na kanaka e pone no ke holo ; no ka mea, ua holo mai ke akua o Lono ma kona moku. Ua paa ka manao o na kanaka he akua io no o Lono, a o kona moku, oia ka heiau. A ike aku la na kanaka i kekahi poe haole e j okomo ana i ka lopi ma ka aoao o ka moku, ! ua kapaia ka inoa o ia poe haole, o MokuhaI lii ma, o na'kua kalaiwaa. A ike aku la na I kanaka i kekahi poe haole, he ahi ma ka \vaj ha, ua kapaia ka inoa o Lono-pele. No ka jmanao ana he akua lakou, hele nui aku la | na kanaka e hoomana ia Lono. i Hele nui aku la n<i wahine ma ka moku e ilauna haumia me na haole, haawi mai la na I haole ia lakou i ka hao a me ke aniani, a i ;ka nana ana o na wahine i ke aniani, a ike l aku la lakou i ko lakou aka maloko o ke ' aniani, makau iho la lakou, no ka nui o ke jaka maloko o ke aniani ke nana aku; holoi iho ia lakou i ka heu o ke aniani, a pau ae la ka ike ana o ke aniani, minamina iho la lakou i ka ike ole. No ka manao ana o na kanaka ia Lonohe akua ia, hooinana nui lakou ia ia me ka ma- ; halo aku ; haawi wale lakou ia ia i na puaa, |a me ka ai, a me ke kapa, a me na mea a j pau, e like me ka haawi ana i na akua, aole lakou i kuai. Hookokoke na kahuna ia ia me ke kulou ana, hoolei i ke kapa ulaula ma j kona poohiwi, hoihope iki, haawi i na puaa j a me kela mea keia mea, me ka olelo loihi ana, he olelo wikiwiki, o ka pule no ia a me ka hoomana. Ina i hele o Lono mauka, holo aku no ka nui o na kanaka me ka makau, a o ke koena, kulou lakou ilalo me ka hoomana ia ia. Alakaiia o Lono ma ka hale o na akua, a iloko hoi o na Heiau, a ua hoomanaia hoi oia malaila; ua ae mai o Lono i kona hoomanaia, e like me Herode, aole oia i papa mai. E hiki paha i kekahi ke manao no keia hewa o Lono, a ine kona hoolaha ana mai i ka mai ino, nolaila i hahau mai ai ke Akua ia ia a make. I ka la 24 o lanuari, hoi mai o Kalaniopuu mai Maui mai, hookapuia ka waa, aole e holo i kai no na wahine, a hoio nui mai na haole mauka e hookamakama ai. Hana lokomaikai aku hi o Kaianiopuu ia Lono, haawi ia ia i mau aahu hulu-manu, a me na kahili, ua hoomana no o Kalaniopuu ia Lono. I ka la 4 o Feberuari, hoio aku la o Lom a hiki mawaho o Kawaihae, a ike oia ua popopo kekahi kia o kona moku, hoi hou oia ma Keaiakekua e kapili hou ai. A ku hou ka moku lanna hou na kanaka, aoie nae i iauna nui e like me mamua. Ua ioihi ka hui hewa ana o na haoie i na wahii»e, a ua aloha kekahi poe wahine i na | haoie ; nolaila, ua kue aku na knnaka ia Lono, |a me kona poe kanaka a pau. A hoomaka na kanaka e hana kue, ki koke no na haoie i ka pu, lalau mai no hoi na haole ī ka wna o kekahi Aiii, o Paiea kona inoa, kue oia, £ hahau ia e kekahi haoie i ka hoe a hina; alaila, kue nui aku la kona poe kanaka, a nou aku ia i na pohaku. Ala'e la o Palea me ka makau o pepehiia mai e Lono, a hooki ae la i ka hakaka aua. Mahope iho, aihue o Paiea i kekahi waa- | pa o ka moku ; no ka manao huhu paha kona iaihue ana, a no ka makemake paha i ka hao | kekahi, oia ke kurau i kaua ai. Kauoha mai o Lono i-ke Alii, e imi i ka waapa a e hoihoi Ima ka moku. Aole i hiki i ke Alii ke hoi ji ka waapa; no ka na pau ia i ka wa- : whiia e na kanaka i ioaa ka hao. Holo mai ia o Lono mauka a ine kona poe kanaka me na pu, e kii i ke Alii e lawe ia ia ma ka moku, i noho oia maiaila a hoihoiia mai ka waapa. A i ke kii ana mai o Lono ta Kaianiopou e hoio ma ka moku, holo mai ia o Kekuhau pio i Kaawaloa, mai Keei mai, a hoio mai la kekahi alii ma ka waa e ae, a ki mai la na haole ma ka moku i ka pu, a make iho U ua

aiii ki, o Kalimu kona irtoa. A ike iho ia o Kekuhaupio i ka make ana o Kalimu. \vikiwiki mai ia ia a pae raa Kaa\va!oa. a nnna no i kaohi ia Kalaniopuu, aole e holo ma ka moku. Ai ka fohe ana ona kanaka. ua make kekahi alii, pue iho la lakou e kaua. Hookokoke kekahi kanaka ia Lono nie ka pahoa raa kona lima; makau o Lono, aki mai la i ka pu, o ke kaua iho la no la. Hahau mai ia o Lono i ka pahi, a moku kekahi aiii, o Kalanimanookahoowaha ka inoa oua alii la. Lalau aku ia ua alii la ia Lono me kona lima ikaika e paa \vale aku ia ia me ka pepehi ole aku ia ia ; noka mea, ua manao no oia aole e make o Lono, he |akua ia; aka, no ko Lono uwe ana ae i ko- ; na hina ana ilalo, manao ae la o Kalanimanookahoowaha, he kanaka no o Lono. Pau ■ kona manao ia Lono he akua oia ; alaila, jpepehi iho la oia ia Lono a inake loa iho la ! oia ia ia. Alaila, ki mai la na haole i koe jma ka waapa, a nui loa iho la na kanaka i i make ma ia ki ana. Paku aku la na kanaka j i ka moena no ka poka o ka pu, aole nae e i paa ka poka ika moena; alaila, ki nui mai !la na pu o ka moku, a make iho la kekahi ; poe kanaka. | iNolaila, hee aku la o Kalaniopuu iuka me i na'lii a me na a pau, o Lono a me | na haole eha i make pu me ia, a hiki iluna o ika pali o Kaawaloa. Alaila, hai iho la o |Kali6puu ia Lono, a pau ka hai ana; alaila, | holehole iho la lakou i na iwi o Lono, a ua i malamaia kona mau iwi, a me na peahi lima, a ine ka naau i mea aha. A puhi aku la lakou i kona io i keahi, ua aiia ka naau o Lono e kekahi poe keiki, ua kuhihewa nae lakou, he naau Ilio,nolaila ko lakou ai ana. () Kupa, o Mohoole ame Kaiwikokoele, ka poe nana i ai. Ua hoihoiia aku kekahi mau iwi o Lono ma ka moku, a ua malamaia kekahi e na kahuna, a ua hoomanaia. Ma ka la 23 o Feberuari, holoaku ka lnoku mai Kealakekua aku, a i ka la 29 o ia malama, ku ka irfoku ma Kauai, mai Kauai aku a i Niihau, a i ka la 15 o Alaraki ka nalowale loa ana'ku. (Aole i pau.)