Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 42, 13 September 1862 — No ke Aupuni. [ARTICLE]

No ke Aupuni.

I ke awakea, hom 12 o ka Poakalii, la 8 o Sep»temaU», I&G2, ua hrlc ke Komisinn o Bcrimnia me knna wnhine, mnkun hanai inoa o ka Mea Kiekie i make, a me nn Alii 0 ka manuwa o H. B. M's. moku Termaganl 1 holo nku nei, e ike i ka Moi, a ine ka Moi Wahine. L'a piha oloko o ka Rumi ina Alii a me na'Lii wnhine. Ku mni ilaila kn Mea Hanohano R. C. Wyllie, a hoike nku la i ka Moi a me ka Moi Wnhine, ia Mre. E. Follet Synge, ka wahine a ke Komisina o Beritania Nui, a maho|K? o Mr. W. W. Follet Synge ke Komisina, ua noiia'ku o M**.Synge e noho. Ku inni ilnila ke Komisina, a hoopukn mni la : " K Kt: Mt: ka Mahalo u oe eka Moi : Ke wniho nku liei uu iloko o kn lima o kn Moi he palapala na ka Earl Russell, ko ka Moi \»TpJiinc nui o Beritnnin Knkauolelo oke Aupu»i no ko na niun e. E hoike nna ia oe i ka Moi Wahine, ko'u Hnku Alii, ua oluolu oia e hoike aku un koho mai oin ia'u 1 Komisina n Kuneln Knnikela no ke Aupuni Hnwnii. Ua loaa mni in'u un kauoha a ka Moi Wahino e hooia aku nei ia oe e ke Alii, e mau iio ka mauao nui ana o kaMoiWahine n me ke Aupuni o Beritania Nui, i nn pono a na ponmikni ou e kn Moi, n me ka mnluhia o kou Aupuni, au a ka Moi e noho Alii noi me ka naauno a me kn noiau. L'n kauohnin mni no hoi nu e ka Moi Wnhine o Beritnnin, e hoike nku io oe, e ke Alii, me ka mnnno nloha nui i kona ae ann e liio i makun hnnni no kn Men Kiekie i mnko, ka Haku o Hnwaii; no ka mea, ua hiki i:\ ia ke ike i ke aloha lokomnikai i manno u>au ai ia nou e ka Moi, a me knu wnhiue, n me kou Hale Ohnnn Alii. A e mnnno nui ati tne ka hnnohano n me kn hnuoli ia'u iho i ke koho nnn o ko'u Hnku Alii in'u a me ka'u wahine. i makua hnnai mamuli ona, i ka Mea Nui o ka Hoano a me ka Babetizo nna o ka Mea Kiekie, 0 ka makemnke nui ia o ka Moi Wahine i haawi mai ni ika Maknna Hoolaa, ana i hoouna mai ni nn ke Keiki Alii, a i lilo ni ia'u ku hoohanohnno nnn, o ka waiho aku i ua maknna nei in olua e nn Moi, mamuli o ka inoa oke Alii Wnhine. E pono loa e malamaia e ia, i hoike mnu no ke nloha a nu» ka inahalo o kona Mnkua Hnnai Alii ia ia. Akn, ua oluolu i ka manao o ka Mea Mana Lon, e hoonelo i ka inakemake a ko'u Haku Alii. a e hoonawaliwali i ka manaolana on eka Moi. ame ka Lnhui Hawaii. O ka maikni hemolele o ke Keiki Alii.ma kona nno iho, i nloha nuiia'i e na mea a pau, n o kona opuu akamai i ikeia'ku ni, ua mannoia e lilo nna i hopena malamalama nona iho a me kona lnhui, a oiai aole me kakou i keia mnnawa. Ua mne aku ka Lei Knlnunu i hanain nona ma ka honua nei e ke Alii, ua hoonaniia oia i ke Kalnunu Hemolele okn hnumia ole iloko o ka Lani.

iloko o keia hoike aua, a mamuli o ka | la&Unlo a me kc alohu o kou lahui, a me na j e noho nei ma kou Aupuni, he mea ! hiki paha ia oe e ka Moi ke hotk* i ke kau i u'*hi manao hooluolu aku imua n lakou. j 0 Queeu Victoria, rae ia iho i inu iho nei ] i We kiuba o ka »aauan-wa ana no kaua ka-1 ne. ke owili pu mai me ka naau kaumnha, me ka Mai a me kau Moi Wahine iioko o keia kumakaia weliweii loa i ka« iho nei inaluoa ou, a * minamina nui no ka make nna o ke Keiki Alii aiui \ hilinai ai i ka pono una i manao uui ai. Maiuuli hoi o"a iho, o ka'u .wahine, a me Captain HaH, a me kona inau Alii. e hoike akm nei i ko makou manao kaumaha like, a i e holke pu aku ua kanikau iike ko makou i naau e iik» me ka m«a ji >oohia i keia Pae Aiaa mai oao. Ke nonoi haahpa pu aku »ei no hoi au, me ka hoomaopppo aku ia oe e ka Moi, ke kokoke mai nei ka ma»a\ra e hoomaka ai au i ka hana i ka'u hana; aka, »ue ka ikaika nae, a n|e ka rj*an»olana e imi i ka pouo, a e liii me ka hooiuau aku i ke aiofea* a me ka manao maikai e noho ia nei mawaena o ke Alii o na kanaka o Havraii nei. a me BeriTanm N«i Ma ia hana au e manaolana aiau e mai^

makeia'i au? w ka Moi, a ko Aupuni Han-aii, a mo ka apono pu ana mai o ko'u Aupum ia'u « like me na kauoha a'u e hana'ku ai." Kii raai ia ka iloi n pane mai ia i kana mau oklo penei: **0 kau olelo e Mr. Synge ? ua haawi mai ia T ti ika manao kanalua oie. Ua hoopaia kekahi aa o ke aioha e haalulu nei i kuu puuwai, e manao likeia no e ke Aupuni Ha«raii mai o a o. Ia oe hoi e Mrs. Synge ka mea kupono; muae pane aku i ka manao hauoli no ka ? hookipa arm »a oe. ma kou noho ana mai i | .Makua Hanai ina o ka Moi Wahine o Beri- 1 tania Nui la. a me ka lki*it : zo ana i kuu keiki a ke Akua mana loa iloko okona loko-1 maikai i lawe aku nei mai o kakou aku. fa oe e Mr. Synge, ke hoike aku nei me • ka manao pono, no ke ano o kou noho Aupuni ana i hope no ka Moi Wahine, a o ka . hauoli no ka hookipa ana'ku ia oe e hoola-; waia no ia mamuli o kau kauoha pololei ia : □na rnai ia'u, a e noho oe me ka hoomanao , ooe ke Kuhina noho mua o ko'u Aha AIo i AUi. ! O na noho aloha loihi ana o kou Aupuni ■ a me ko'u, e manao mauia'i a hoomau loaia ; aku ma kou ano nohopono mai kou hiki ana j mai a hiki i keia mana\Va, a hoike mai no I hoi oe me ka hoomanawanui i ka mea kau- j maha i kau iho nei maluna o'u, a ua hoolilo ia ko'u Aha Alii a me ko'u Aupuni i kanikau. O ka makana Babatizo i haawiia mai no kuu keiki, a i haawiia mai ma ka inoa o ka Moi Wahine ke Queen, e mau no auanei ka hoomanaoia ana o keia hana lokomaikai, a ! aloha nui hoi. I E oluolu oe e hai aku i kou Haku Alii i j ko'u aloha nui ma ka hilinai ana, aole e ha-; ule ka inanao nui ana o'u a meko'u Aupuni j no ka pono, a me ka noho aloha i na manawa loihi i keia hope ae nei. E oluolu hou no hoi oe i ka hooia ana'ku 1 ka Moi Wahine kou Ahi' ko'u hoohanohanoia a me ka'u wahine no ka hana kiekie i hooiliia mai maiuna o ko maua noho Alii ameko maua aupuni, mamuli o ka lawe ana i ke keiki a maua e noho mai i makua hanai nona. O kona nalowale ana kana kanaka e nonoi nei a iloko o ka owili aloha ana, o inaua e hui pu mai ia iloko oia mea. 4 A o kona kumakena no kekahi mea e kaumaha nei, ka manao aloha a pau no kona pilikia. E hoike hou aku ia oe e Mr. a me Mrs. Synge i ko maua hookipa olioli ana'ku ia ; olua iloko o ko'u Aha Alii a me ka aina, a e haawi aku ia olua i ke aloha oiaio me ke \ kokua aku i ko olua noho oluolu ana ma ke- i ia wahi." ! Pau keia haiolelo ana, hoike mai ke Ko-1 misina i ke Kapena o H. B. M's. moku Ter~ i magant, a na ke Kapena i hoike aku i na'lii j 0 luna o kona moku, a pau, ia hele ka Moi j a kamailio pu me ke Komisma. A ma ka"l nana 'ku he kanaUa oluolu no. j Pomaikai kakou i ka loaa ana o ke kana- j ka akamai, me ke kupono no ko kakou pae j aina, a ina peia ko Amerika kanaka e hoo-! una mai ai alaila kupono; oke kanaka ike j 1 na Kula, a me ka noho ana o ka poe mai-; kai, aole o ka hele a loko o ka Hale Alii | alaila e hoohilahila ia'i no ka ike ole i na j mea kupono e hana'i. '<

Un koiia mai nei no makou e na manao nloha e wikiwiki ae, a e kamakamailio pu hou me na hoa lulana o inakou, a ina ua nui loa ko makou haaliki ana ma ia mea, e kau ae no i ka hewa o ia hana ana ma ka ipuka o ko makou mau manao aloha. —Ke palapala mai nei o J. Nawahi, o Halai, Hilo. no kekahi kalo nui.apeneino kana olelo : •' O ke anapuni o kona huli, ma kahi e pili ana i kona kino e niia'i 2£ na kapuai; a 0 ke kiekie o kona ha kupono iluna, 8 na kapuai ia, a o ka loihi o ka aoao o ka pua i hoea mawaho o ka huli, 5 na kapuai ia ; a o ke anapuni o kekahi lau ona, he 11 kapuai no ia, a o ke anapuni o kekahi ha ona ma kahi e hui ai na aoao mai ka hoomaka ana mai o ka ha, he 6 iniha no ia. He keu a ke kalo nui! kohu kumu ape ka hoi ua mea he nui ? £ pono no ia kakou e hooikaika, 1 ole.e pilikia. E noonoo oe e ka mea palaualelo ea ! a ina e noonoo koke oe e bilahila koke no oe ea ! e hooikuika oe me na iiina a loaa, alaila, olioli loa oe ea. O ka pono loa no ia, he ole ka noho wale." —He leta hoi ka T. Covets e kue ana ia G. M, Koha, a penei no kana mau olelo: " Oia na niium a G. il/. Koha i paiia ma ka Hela 39 aku nei. [ ka nana ana, a me ka noonoo ana iho, aoie i ulu mai ia tnau ninau noloko mai o ua ano ninau pono maoli; aka, noloko mai no o na ohana ninau lapuwale loa. Nolaila, ke nmau aku nei au ia oe ; No ka nele loa anei i na ninau kupono maoli, i hoopuka ae ai oe ia mau hoku powehiwehi, na mea kino hiki ole ke hoomalamalama ia lakou īho ? Ina peln, alaila, he mau ninau maluna o na niiiau ; a eia hoi na ninau i ulu mai noloko mai o na ohana ninau. 1. Owai ka m«i nana i humnhumu ka mikiniiiuia o leho\*a ? 2. Owai kn inoa o ua mea !a nana i humuhumu ! 3. Ehia k:\puai ka loihi o ua mikini ta ? 4. Ma ka liina hea Ia i komoia'i «a mikini ki ? | 5. 1 ka manawa hea i humuhumuia'i ? | 6. Owai ka inoa o ka Pikawai einu o lei hovti ? 7. Owai ke Kupakako a Satana, nana i [kakau ka Buke o ka make ? lua e hiki ia oc ke pan? mai ia mau ninau a kūponolike i ko'u manao, alaila, e pane no iau i kau. Aka, i pane ole mai oe. pela no au e pane ole aku ai i kau ohana hoku io Iole» i mea e hoomaopopo lea ia ai kou hawa- | Wa, a me kou hemahema mi na ninau au i , hoopuka ai. Iwaena o ka poe naauao maoli. aole loa lakou i hoopuka i na ninau ano |like mo keia, inai ka wa kahiko mai a hiki . mai i keia manawa ; aka, oia mau ninau la-

puwnh? kau i kapa'ku ai. '• He mau hoku ro ka Baibala." Esa hoi raa kau maa ainau i hoopukaia ma ka Heiu 39 akn nei. ua akaka loa koa neie ninau ; a no ka nele. un hoopuka ae o» 1 i ua mau hoku maka powehiwehi fa. i hilahilaia'e lakou e ka hoku o ke kakahiaka, " the morning star" Ooe ka mea a kekahi poe i kapa'i, he kanaka naaupo loa;'* aka, ke hoike mai nei kaa bana i kou hawawa, a me ka hemahema okau hana,- 0 He'pkeia kekahi kanaka naaoao loa : aka. aole keia ī ihoohlo- ia ia i mea hawawa, ma ka hoopukn j ana i na ninau ano like me keia. | \olaila, mai hooliio ka mea namiao io ma» >oli ia ia iho i mea hawawa ; ma ka hoopuka ana i na ninau ano iike me ka Koha, i ikela |ma ka heiu 39 aku nei. T. Covess." —Eia iho no keia mau lalani pokoie i : kakauia mai ia makou e kekahi o ko makou mau makamaka e pili ana ia makou, a me :na makamaka o makou, a ua lawe iki mai • makou i kekahi o kana mau oleio e i ana: ! "He mea kupanaha maoii no hoi ka haa- • leie ana o na Kuhina e ae i ka lakou Oihana, |oiaī hookahi waie no Kuhina i hoohalahaia .ia no ka ona, a me ka hemahema o kana iOihana. He makemake no ka paha iakou e hoomauia ka noho ana o ka mea ona inau ma ka Oihana ? Penei ka ke kanaka ioi aku ka naauao. 11 He mea henehene ka waina, he walaau nui hoi ka mea e ona ? i; o na mea a pau i puni malaila, aole i naauao " A penei hou hoi: Aole na na'lii e Lemueia e, aoie na na'iii e inu i ka waina, aoie hoi |na ka poe aialo e inu ika mea ikaika. O |inu lakou a hoopoina i ke Kanawai, a kapae ;i ka pono oka poe pilikia. Ua pili loa keia I olelo i na'iii, a me ka poe a pau ia lakou ka I mana e hooponopono ai maluna o ka lehu- | iehu. Aole no hoi he pono iki e kohoia |kekahi mea ona i Lunakanawai. He pono j ole no hoi ka haalele ana i ka Oihana i ekoiu Imalama a oi ae, a holo aku e imi puu (iala hou ai, a waiho wale kana Oihana iioko o ia manawa, a pilikia no hei kekahi poe i ke ; kaii ana ma na mea e pili ana i kana Oiha na. He mea kupanaha no hoi, ina e ukuia ana kona uku makahiki a pau pono, me ka hoemi oieia o kekahi hapaha, e like me ka loihi o ka manawa ana i Avaiho wale ai i ka Oihana." —Ke i mai nei kekahi makamaka o makou o I kona inoa, ma na mea e pili ana i na kii penei: • 44 Ke wahakou pinepine mai nei ka Faki[pika no na kii e paiia~nei ma ke Kuokoa, me .ka olelo mai, he mea hoopiha pepa wale ! no. I kuu mnnao, ua oi aku ka pomaikai io kahi o ke Kuokoa i piha i ua mau kii la, ! mamua o kahi a ka Pakipika i piha i na ; oieio kue kii, a me kekahi mau oielo hooipaapaa ano ole. Ake ike nei no hoi au i ;ka poe lawe Kuokoa, ua piha loa ī ka olioli, ■a ua lele maoli hoi ka hauli o ka poe lawe | Pakipika i ko lakon ike ana mai, ua lai ke | Kuokoa ina kii. He hana kamalii, wahi ja ua Pakipika nei. He hana kamalii ka pajha ka ka poe o na aina naauaoe ao nf?i i ke kaha-kii, ae hoopiha nei i na nupepa a ia- ! kou i na kii maikai ? He hana kamalii no ka I paha ka ua Pakipika nei e hookomo nei i na | kii ma ka aoao o na Olelo Hoolaha ? E |aho 110 ka noho malie, i na no ua nele ea, e ;noho malie no. Ke i mai nei oe, he mau i kii kahiko no o ke pai ana ma na nupepa Ihaoie. He oiaio no paha ia ; aka, he mau | kii hou no ia ia makou, no ka mea, a r kahi no makou a ike."

j —Ke kamailio mai nei no hoi kekahi mea je pili ana i na olelo a ko makou hoa, a pej nei 110 nao kona wahi manao la : • | "Ke olelo mai nei no : Ua hoolaha no i keia nupepa mamua, he mea pomaikai ole !no ka rama, ke aeia ke pahi ana o ka rama |ma keia Pae Aina. Pela paha;aka, o ka'u imea i ike nui ma ua nupepa'la, oia no ka iakena nui i ka pono o ke puhi rama ke aeia, jaianoma'ka Helu 46 kekahi olelo o ia jano, a ma na Helu inua aku no hoi." i —Ke kakau mai nei kahi hoa o makou ino kekalii mau mea e pili ana ia Beni, a eia | iho no kana mau olelo : " Ke oleio mai nei o Beni, ua loaa ka ia ia na ninau a G. M. Koha ; a aia ka a waiho !mai o G. M. Koha nana e hai, alaila oia ihoike mai. Penei ka G. M. Koha ia Lipoa, | E J. W. Lipoa, ke ninau aku nei au ia oe, !e hai mai i na haina o keia mau ninau lae |Ke!eawe, a i ole hoi ia oe, ialakoulaae hoi. Aole anei i pili ia oe a ine ka poe e ae? Ua ipili no, a no keaha hoi kou hoike oie mai, i !na ua ioaa ia oe ? A ono hoi e i ae, no ka lloaa ole no hoi." j —He olelo hoolaha kekahi i hiki mai nei Jna W. Kaululnau o Kau, aole nae i hiki pu i mai me ke dala; nolaila, aoie no e paiia. !He manao hoakaka kekahi i hiki mai nei.

! na A. Kaualelehuna o Lahainaluna Maui, no !na mea e pili ana i na mea i oleloia no G. ' W. Pilipo, a no ko makou manao ana, ua ila\va kupono no na mea i paneia iho nei, ! nolaila, ua kapae makou, a ma keia hope !aku paha e hoopuka'i. | —Ke kakau mai nei o J. B. R. Kainanu, ? o Ohikilolo, Waianae. i kekahi manao ninau, |no ke pai oleia o na Mare, Hanau, a me na ' Muke, a penei no kana mau olelo: | "E KA NL-PEPA KuOKOA E; —Aloha Ot: :Ua lana mai ko'u manao e wehewehe aku, : no ko makou apana o Wnianae nei, penei ina olelo wehewehe, no ka hoopuka oleia mai o ko makou poe Marc, Hanau, Make, ma na nupepa, oia ke Kuoioa, a me ka Hoku Paki\piira, no keaha la ka puka oieana mai o keia ;mau mea, no ka hai oleia'ku paha e na luna? [ no ke pai oleia paha e na nupepa; nolaila, j ke noi aku nei ka oukou kauwa me ka olu- ' o\n x e hai mai i ke kumu o keia fioopuka :oleanaraai. He makemake makou e ike !i ko makou poe hanau, marc, make, ma na nupepa elua, o ka hoopuka oleia mai hoi ka jhewa. Nolaila, ka ulu ana mai o ko'u ma!nao, a wehewehe aku imua o ka lehulehu, ja me lakou la ae hoi, iiu ua hewa au ma ! keia wehewehe ana, no ka hoopuka ole aiia imai o keia mau mea ekolu. £ kaia mai no ; i ko'u hewa, oia iho la no kahi manao wehe- | wehe, ua pau me ke aloha." Eia ko makou manao no keia mea maiuna

ae n*i i ninauia mai nei m uiakou, Ue inakomake nuī no makeu e pai, a e hooiaha ae i ke akea i ka poe m?.re. hanan, a me ka poo make t a o na raea a pau o ia ano i hoounaia mai io makou nei. ua paiia no e makou ; no ka mea, o ko makou "hulu aa ia i ka hala o Mokuena."