Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 41, 6 Kepakemapa 1862 — Page 1

NUPEPA KUOKOA:

Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.

BUKE I. HONOLULU, SEPATEMABA 6, 1862. HELU 41.

 

MOOLELO UUKU

NO

BRIG. GEN. N. LYONS.

A ME KA

HOOUKA KAUA MA SPRINGFIELD.

 

                Ua hanau o Brig Gen. Na taniela Laiana ma Konetikuta ; he makuakane waiwai nui kona, a he ohana no hoi i kaulana no ka naauao, a me ka noiau. A o kekahi no hoi o kona mau kupuna kai komo i ke kaua iwaena o Enelani, a me Amerika, i ka wa i kaua'i ia Aupuni no kona kuokoa, a i ka hoouka kaua i Bunker Hill o kekahi o kona poe makua kai alakai i ka puali koa o Amerika, ua lanakila no hoi.

                Ua aoia o Gen. Laiana i ka oihana koa ma ke kula koa o Amerika Huipuia, ma West Poin t; a ua puka mai oia i ka makahiki 1841, me ka hanohano nui, a ua mau no kona noho koa ana malalo o ke Aupuni, a hiki wale mai i ka wa i hoomaka'i o keia kaua nui ma Amerika. O kona kulana nae ia manawa, he Kapena wale no, a na na koa pualu o Misouri i koho ia ia i Brig. Gen. no lakou, a ua hookohu ia mai e ka Peresidena. He 42 ka nui o na makahiki o kona ola ana, a he kane ui no hoi oia, a o kona helehelena mau, "Me he lama'la ka pua lena o ke koolau ka pala luhiehu ma ka uka o ka Ako. Ua puanono i ka wai i Wailua—a." Ua nui kona noho hana ana ma kana oihana, a ua akamai no hoi, a nolaila, ua maopopo loa no ke kupono o ka oihana ia ia e noho nei; a ua maa loa no hoi ia i na hana inea a pau o ka noho ana koa; no ka mea, o kana mau wahi a pau i noho ai ma kana oihana, ma na moku aina no ia o Tekasa, Felorida, Oregona, Kalaponia, a me Kanasasa, no ia mea, aole he mea hou ia ia o ka noho ana ma na wahi inoino i noho mauia e ke anu, a me na mea ino e ae, nana e hoopilikia ke ola o nei mea he kanaka. Oia no kekahi me Gen. Scott i ke kaua ana'e o Amerika me Mesiko, a he nui no hoi kona koa, a me ke akamai iloko o ia mau kaua, a nolaila, ua haawiia ia ia kekahi inoa e hookiekie ana i kona kulana iwaena o na'lii koa, o ke kumu nui nae o keia hookiekieia ana'e, o ia no kona koa loa me ka puahi nui i ka hoouka kaua ana i Conoterasa, a me Kurubusulo, o ke kahua like no hoi ia i hoohanohanoia'i o Gen. G. B. Makalelana, a me Gen. P. G. T. Biurigada. Oiai nae i ke komo ana o na koa Amerika iloko o ke kulanakauhale o Mesiko, ma ka la 13 o Sepatemaba, M. H. 1847, ku ia o ua o Gen. Laiana i ka pu. A ma ia mea, ua maopopo i na mea a pau ke kupono o kona lilo ana i alii maluna o na koa a pau o Misouri.

KE KAUA MA SPRINGFIELD, MISOURI.

                Ma ke ahiahi o ka Poalima, hoomaka ka puali koa e puka'e no ke kaua, he 5,500 ka nui, koe wale iho no o na koa kiai o ke kulanakauhale; hele aku ua mau koa nei a moe iho la ia po ma ke kula, a ma kakahiaka nui ae no, hoomaka e ki pu aku i na koa owaho mai o ka puali koa kipi; a aole no hoi i liuliu, hoomaka ke ki pu ana o na aoao elua, mai o a o o ke kahua kaua. Na Gen. Laiana, a me kekahi o kona mau alii koa i hoomaka ke kaua, a ia Gen. Sigela hoi na koa ma ka aoao Hema o na hale lole o na kipi. Ua mau ke kaua ana mai kakahiakanui a hiki wale i ka hora 2 o ka auina la. Ekolu hooukaia'na mai o ka puali koa aupuni malalo o Kapena Totten; aka, ua paleia'ku no me ka mikioi a me ke koa nui.

                Ua make o Gen. Laiana iwaena konu o ke kaua ia la. Elua'ku paha la mamua aku o ke kaua ana, hoomaka mai ke ano e o na helehelena o Gen. Laiana, a ano kaumaha no hoi, ke nana aku. Ua hoomaka keia kaumaha ona mahope mai o ka maopopo ana ia ia, e haalele ana oia i kona kahua ma ke komohana hema, no ka hiki ole ia ia ke kue aku i na kipi no ka uuku loa o kona mau koa ; a ina hoi oia e makemake e kaua aku, alaila, e aho no kona pepehi maoli aku i kona mau koa. A i ke ahiahi mamua'ku o ke kaua ma Springfield, hoopuka'ku oia i kekahi o kona mau alii koa kiai kino, i na olelo penei: " He kanaka au e manaoio ana i ka haupu a mai ka hoomaka ana mai nei no o kakou e kaua po, ua hiki mai no ka haupu ia'u, e poino ana no kakou; a no ko ke aupuni hoouna ole mai hoi i mau koa hou no'u, i lawa pono ai hoi au no ka malama ana i keia wahi; nolaila, ua hiki ole ia'u ke aua mai ka lima mai o ka enemi; a ina hoi au e haalele i keia wahi me ke kaua ole aku i na kipi, alaila, e kapa mai auanei ka lehulehu ia'u i ka hohe wale. A ina no au e hoouka aku i na kipi, e poino ana no au a me ko'u puali. Ua maopopo ia'u ko'u nawaliwali, me ka hiki ole ke malama ia Springfield nei; aka, ke koi mai nei ka lehulehu ia'u, e kaua aku no i na kipi me ke akaka no aole e hiki ia'u ke kue aku i ko lakou komo ana mai e lawe i keia kulanakauhale; a pehea la auanei e loaa ai ia kakou ka hopena e ae, ina aole o ka poino?"

                A ia ia no e hoomaka'i e hele aku i ke kahua kaua, me he mea la oia ua ike ole i kana mea e hana ana, a i kona wa e paneia'ku ai, aole ona pane koke mai; a me he mea la ua lilo kona manao ma ka mea e; nolaila, aohe pane mai. I ka wa e kaua ana, ua hoopuka no oia i kana olelo kauoha me ka ihiihi a me ka hanohano nui; a me he mea la hoi ua ake nui oia e malama i ke ola o kona poe koa; aka, o kona ola, aole ona manao iho.

                I ka makaukau ana o na aoao a elua, ku iho la laua he mau minute he 20, me he mea la e kali ana kekahi i kekahi, i mea nana e hoomaka mai i ka hana a ka make, a ma ia manawa no hoi, aohe ikeia'ku o ka naue ana o ke kino o kekahi koa kipi; aka, ua ku lakou me he mau kii pohaku la; a pela no hoi ka aoao o na koa aupuni; elua nae mau mea naue, oia no o Gen. Laiana e hele maoli ana ma o a maanei hoi, o kona mau puali koa, ua kiola ae i kekahi wawae iluna o kona noholio e holokapakahi ana me he wahine la; a ia ia i hiki ai i kela a me keia puali, ua hoopuka mai ia i na olelo e hoohoihoi mai ai i na koa ona me ka i mai, "O ka eleu no ka mea e kue aku ai i ka enemi." A o ka lua hoi o kekahi Lu tenela, oia kai holo a kokoke loa i ka puali koa kipi me ka helu i na pu a pau oia aoao, a ua kokoke loa no ia i na kipi, ua hiki ke ku i ka pu panapana i na e kiia mai; aka, o ke kumu paha o kona ki ole ia ana mai, o ka manaoia he ahaiolelo e holo aku ana e kamailio me na kipi; no ka mea, holo mai kekahi oia aoao e halawai me ua Lutenela la, aole no nae ona nana aku ; aka, hoi mai la ia a hoike mai ia Gen. Laiana i kana mau mea i ike ai. Pela iho la ke kulana o keia mau puali hoapaio, e ku ana he maka a he maka. Heaha la ka manao o na tausani kanaka e ku ana ia wa ? Pehea la ka nui o ka manao luuluu, a me ka makau i kokolo mai iloko o ka naau oia poe ia mau minute ? Ua kahe mai no ka hou o ka manao, me ka helehelena no nae me he mea la e hoike mai ana i ke kupaa mamuli o ke kaua a hiki i ka make ana.

                Aole i hala ka hora o ke ku ana o na hoapaio, a ia hoi ikeia aku la he uwahi e punohu ana mamua iho o ka puali koa kipi, a i mua iki mai lele ana ke ehu o ka lepo. Oia ka hoomaka ana o ke kaua, kupinai hou mai la no kekahi mau poka, a ua nui no hoi ka hikiwawe o ke ki ana mai o na koa kipi, a lele mai la na alele a ka make (na poka,) a haule iho mamua a mahope o lakou. Ma ia manawa no hoi, hoomaka ko makou mau pu kaua e hooili aku i ka make i ko lakou poe koa. O na pu kuniahi a ka aoao Aupuni malalo o Leut. Chur chill na mea i make nui ai o na kipi; no ka mea, i na kani ana a pau o na pu kuniahi, ua ike maopopoia'ku no ka hakahaka mai o kahi o ka laina o ka aoao kipi, i kuia'ku e ua pu nei, pau kanaka i ka make, aka, ia wa koke no ua paa hou mai no i na kanaka koa no na kipi. He 23 pu kuniahi i kiia i ka wa hookahi, i ki ponoia'ku i na koa kipi e ku wale mai ana imua o ka puali koa Aupuni. Ma ia hope mai, kauohaia ua kua o Gen. Laiana e moe ilalo i pono ole ai ke ki pu ana mai a na kipi; aole nae i liuliu, aia hoi, ua puhiia mai la ka nahele i ke ahi, a punohu mai la ka uwahi me ka weliweli nui; a iloko o ia pupuahulu no ka makau i ke ahi, ua hiki i na kipi me ka ike oleia'ku e na koa Aupuni, ke hoololi ae i ko lakou kulana.

                Oiai e kaua weliweli ana na aoao a elua, hele no o Gen. Laiana iwaenakonu o kahi a na poka e lele ana, e ahai mai ana i ko lakou alana mau o ka make. Ku ia mai la kona lio, a make iho la malalo ona, hele aku la kona mau Alii Koa a koi aku ia ia e hele ae a ma kahi e lele nui ole mai ana o na poka. Me ka nana ole mai o kona maka ia lakou, pane mai la ia, "Ua maikai no au, ma ka'u wahi e ku nei, ua holopono ko'u manao." A oiai hoi e hoomakaukauia ana na koa e hele i ka hoouka o ua o Gen. Laiana i make ai, pane aku la oia ia Major Sturgis, "Ke makau nei au e pio ana kakou i keia la, ina e holo pono mai nei ka Gen. Sigela puali a loaa kakou, ina la ua lanakila paha kakou. Nolaila, ke paa nei kuu manao, na'u ponoi e alakai kino i keia hoopuka ana." Mamua iki aku, ua ku ia oia i ka pu ma ka wawae, a ia laua e kamailio ana, ike aku la i ke koko ma kona papale, a lalau aku la no hoi a wehe ae la, i nana'ku ka hana, ua puka ke poo o Gen. Laiana i ka poka. Huli koke ae la no ia a kau iluna o kona lio, a kahea'ku la i kekahi papa koa, e ku koke mai ana, "Imua e na koa, na'u no oukou e alakai." Elua minute ma ia hope iho, ku ia mai la o Gen. Laiana i ka pu maluna pono ae o kona puuwai, a make iho la. A i kona kiiia ana'ku no a hapaiia'e, ua ikea iho no ke kaumaha o kona helehelena i ka wa make, e like me ke ano i kona wa ola ana. A pela iho la ka make ana o Gen. Laiana, kekahi o na Generala ui, a he Alii Koa akamai no hoi o ka Akau, ma ka hoouka kaua weliweli ma Springfield, moku aina o Misouri.

 

[No ke Kuokoa.]

Ahaaina hoihoi Ea
NO KE AUPUNI HAWAII, NO KA LA 31 O IULAI, M. H. 1862.

                O ka la 31 o Iulai, he la i hoomanaoia e ke Aupuni Hawaii, no ka mea, oia ka la i hoihoiia mai ai ke ea o ka aina, mai ka makahiki 1843, a hiki i keia makahiki ka hoomanaoia ana. Nolaila, o makou o na keiki kupa o ka aina Hawaii, e noho ana ma keia aina malihini; no ko makou aloha i ka aina hanau, nolaila, ua hoolilo makou i ua la la, i la hoomanao, a i la haipule hoi, e waiho ana i na hana lima.

                Penei na hana ia la: Mamua o ua la la ua kuaiia kekahi mau mea ai a i ke kakahiaka o ua la la, ua hoomoaia na mea ai, ka hana mua a makaukau na mea ai a pau maluna o ka papaaina, i uhiia e na lau uliuli o ke Puluki; alaila, komo mai na hoa ai i ka wa i kani ai o ka pu, a noho kela mea keia mea ma kona wahi iho. Alaila, ku mai o L. H. Kapuaa, a hai mai i ke ano o na hana oia la; mamua ka himeni. Eia kekahi himeni i hakuia e na keiki o ka Ehu Hau. Oia keia malalo nei.

1. Aloha i ka aina,

I ke one hanau,

O ke ao lewa he inoa,

O ka Haku ka Moi,

Na keiki kamaaina,

Na pua ala mau,

Ua hoihoi mai ka ea,

Kau hou ka Hae Hawaii.

 

2. Nolaila e na hoa,

E ku a mele pu,

Hauoli like kakou,

Ma keia waoakua,

Ua nui na la i hala,

Aole kakou i hoomanao,

Ua hoihoi mai ka ea,

Kau hou ka Hae Hawaii.

 

3. O Thomas ka mama,

Ma na ale o ke kai,

A hiki ma Hawaii,

Kuka me ka Moi,

Me na Luna Aupuni,

Holo ke kuikahi,

Ua hoihoi mai ka ea,

Kau hou ka Hae Hawaii.

 

4. Hoopauia o Lokeoki,

Hoi nele aku ia,

Ka moana Pakipika,

Hauoli Hawaii,

I ka la hope o Iulai,

Ala ae kakou,

Ua hoihoi mai ka ea,
Kau hou ka Hae Hawaii.

 

5. E ala e na keiki,

O ka Ehu Hau,

Mele me ka hauoli,

Hoonani ke Akua,

Nana kokua mai,

Ka ea o ka aina,

Ua hoihoi mai ka ea,

Kau hou ka Hae Hawaii.

 

                A pau ke mele ana, pule a pau; noho nui iho la makou e ai, a pau ka ai ana, ku hou mai o L. H. Kapuaa, a hai mai i ka moolelo o ka noho ana o na'lii mai ka wa kahiko mai, a me na mea e pili ana i ka noho pio ano o na'lii, e like me ka noho pio ana o ko Ame rika malalo o ke Aupuni Beritania, a hiki i