Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 40, 30 ʻAukake 1862 — Page 1

KA NUPEPA KUOKOA:
Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii .
BUKE I. HONOLULU , AUGATE 30, 1862. HELU 40.

Ka Moku Hao o ka Hema, "MERIMAKA."
Ka Moku Hao o ka Akau, "MONITA."
HE MOOLELO
NO KA
"MERIMAKA," A ME KA "MONITA."

             E i ae maluna ke kii o ka Merimaka ka Pilikua o ka Hema, a me kona hoapaio ka Monita, na mea nona ka moolelo kaulana loa o nei mea he kaua moana, i emi hope ai na mea a pau i hanaia i mea ikaika ma ka moana, ua pau he mea ole ia mau mea a pau i ka hoea ana mai o nei mau moku nona na kii e kau ae nei.
             O ka moku Merimaka ua kamaaina no i na kanaka o Honolulu nei, oia no kai ku i Mamala i kekahi mau makahiki mamua'ku nei, me ke Komodoa Long, no kona nui loa ke kumu i komo ole mai ai iloko o ke awa nei. Ua holo aku oia i na awa e ae o ka moana Pakipika nei, a i ka pau ana o kona manawa e noho ai ma keia aoao, ua hoi koke oia i ka Home, a ua lawe loaia i Norefoka  e ku ai, mamua aku o ka hoomaka ana o keia kaua. Ma ia manawa koke mai no, ua puka ae na Kipi, a ua hopu iho i na moku a pau, a me na lako hana moku ma Norefoka. No ka ike ana o ke Kamadoa o ke Aupuni i ka hana a na Kipi, nolaila, ua makaukau oia e puhi a e hoopiho hoi i na moku Aupuni a pau, e hiki ole ana ia ia ke lawe mai. Hoomaka oia e hoomakaukau i na puka nui ma kekahi mau moku i hiki ai ke hoopihoia me ka wikiwiki nui, ke hiki mai ka wa e hana'i ia mea, oia hoi ka wa e hoopilikia loaia mai ai. A ua hanaia pela o Merimaka, a i ka wa i puhiia'i o kahi hana moku ma Norefoka, ua hoopiho kokeia o Merimaka, no ka mea, aohe lako i na kanaka nana e lawelawe e hiki ai ke hooholo ia ia. Ma ia hope mai, ua hoolanaia e na Kipi o ua o Merimaka, a ua okiia ma waenakonu o kona hohonu, oia hoi he ekolu kapuai maluna'e o kona ana iliwai. A ua hanaia he hale hao paa ma kona oneki; e like me ka mea i kukuluia ma ka nana ana'e i ke kii. A ua wahiia no hoi ia i ka hao, a o mua a me hope, ua wahiia i ke kila, me ka hao oioi hoi mamua o kona ihu, i mea e hou aku ai i na moku. Aole he kia ona, a aohe no hoi he wahi mea e ae o kona oneki, o kahi hale pailaka wale no, me ka puka uwahi kahi mea i ikeia, a he olohelohe holokoa kona mai o a o. O ka manoanoa o ka hao i uhiia'i o kona hale he ekolu iniha. O ka nui o kona mau pu he eha ma kekahi aoao a me kekahi aoao, a he 11 iniha ke akea o ke ana waena o ka waha, elua pu nui he 100 paona ke kaumaha o ka poka, hookahi mamua, a hookahi hoi mahope. Ma ka malama o Novemaba, 1861, kona holo mua ana e hoao, a ua holo mai a kokoke no i Papu Monoro, a ua ike maopopoia kona ano. Aole no ia i holo mai iwaho a hiki i ka wa ana i kii mai nei e hoouka i na aumoku manuwa ma Old Point.

KA HIKI MUA ANA MAI O MERIMAKA.

             Ma ke kakahiaka nui o ka la ewalu o Maraki, 1862, ua hooleleia ka oili o na alii o luna o na moku kaua o ke Aupuni, oia hoi o Congress, a me Cumberland, i ka ike ana'ku i keia mea me ka hale e nee mai ana i ka moana mai Norefoka mai. Ia manawa, ki aku ka moku Congress, a me Cumberland, o ke Aupuni, i na pu hoailona ; e hoike aku ana i na moku kaua e ae o ke Aupuni, ia St. Lawrence, Roanoke a me Minesota, i ka pilikia e hoea mai ana; no ka mea, ua ikeia mai la no e Merimaka, nui no hoi ka hooulu ana o na koa ma ka Papu Monoro. Aohe wahi mea i ikeia mai ia manawa, maluna ae o ka ili o ke kai, o ka pahu hae wale no me ka hae kipi e welo ana i ka makani, a me kahi pukauwahi. Naue malie mai la no ia, a huli ae la e holo i Nupota Nu, a holo pololei mai la i kahi e ku ana o na moku Aupuni, Congress a me Cumberland , e ku ana laua ma ka waha ponoi o ka muliwai James.
             I loa no a kokoke mai ka Merimaka, o ke ki koke aku la no ia o ka moku kaua Cumberland i kona mau pu nui; aka, lele aku la no na poka a pa aku la i ke kino o ua moku kipi nei, o ka pakika aku la no ia o ka poka, o ia no oe la, me he papapa la e kiolaia'na iluna o kekahi hale, ka ua mea he mahinu ole aku. Aole he kipu iki mai o ua Merimaka nei, ua paniia kona mau puka pu, a hoomau no kela i ka naue malie mai, me ka ikaika nae o ka holo. Oiai oia e holo mai ana ma kekahi aoao o na moku Aupuni, aia hoi, hoea koke mai la ka moku kaua hao kipi Jamestown a me Yorktown mai ka muliwai James, a hoouka koke mai la i na moku Aupuni.
            Ki mai la na pu o uka, me ka hooikaika e hoopio aku i na moku kaua kipi. Aole no he nana iki aku o ka Merimaka i ke ano o ka lakou hana mai; aka, hoomau mai la no ia i ka holo malie, a hiki paha i ke kanalima anana mai na moku Aupuni mai; alaila, ki mai na moku Aupuni a elua, i ko laua mau pu mai mua a hope ; aka, lele liilii ae la na poka iluna me ka meheu ole aku o ka waa kipi; aka, i ke ku ana aku nae i na poka a na moku Aupuni i ki mai ai, ua kanalii koke ka holo o ua o Merimaka.
            Ia manawa, holo koke aku la no ua moku kipi nei a hookui aku la iwaena konu o ke Cumberland a o ka naha mai la no ia a hakahaka maoli no hoi ka aoao o ua moku nei; a ia wa no, hookaawale iki mai la ia a ki aku he pu i ka moku Aupuni, a pau ia holo hou aku la no a hookui hou, pau loa aku la na aoao o ua moku nei i ka nahaha liilii; nolaila, haalele iho la no keia i ua moku nei e piho ana, a holo loa'ku la keia e kaua me ke Congress he hapalua mile paha kona kaawale.
            Huki koke iho la ke Congress i kona hae ilalo, a pii koke mai la no hoi na alii kipi, a lawe pio aku la i na'lii a pau o ia moku, a o na luina i ka pii ana mai o na Kipi ma kekahi aoao o ua moku nei, alaila, iho lakou la ma kekahi aoao a pakele aku la, a pau ia, puhiia iho la ka moku i ke ahi, ma ia hope mai hoohuli like ae la na moku kipi, a ki aku la i na Papu ma Nupota Nu. A ua ki mai no hoi na Papu ; aka, aole no he wahi poino iki i loaa mai i na moku kipi.
            Ma ia manawa no hoomaka ka Minesota e holo aku e kokua i na moku i pilikia, a he moku no ia e like me ko Merimaka, a pela no hoi o St. Lawrence; aka, ua nanahili loa ko laua hele ana, a nolaila, i ko laua hiki ana'ku ua hala ka wa pono, no ka mea, e uhi mai ana ka po; aka, ki no nae laua i na pu mua o laua me ka St. Lawrence, ekolu moku i hooukaia e ka Minesota i ka wa hookahi, a ki no hoi ka Lawrence i kona mau pu, he mile nae paha ke kaawale o laua mai na moku Kipi mai.
            Ia wa uhi mai la ka po, a hoea mai la ke konane o ka mahina, ua hele wale a lipolipo, a ua malie no hoi ke kai; aohe mea nana i hoonaueue mai ka waiho malie ana o ka moana. A o kahi mea wale no e ikea ana, o ka hulali mai o ke ahi o ka pu i kekahi wa.

KA LUA O KA LA I HOOUKA'I.

            Ma ka la Sabati oia ka la 9 o Maraki, ua hoea mai ka la me ka anoano nui, a ua uhiia hoi ka papalina o ka moana e ka ohu; nolaila, ua loihi ole kahi a ka moku e hanai ai i ka ike; a ma ka hora eono a me ka hapa, ua pau ka ohu, a ma ia manawa ikea'ku la ka Merimaka a me kekahi mau moku kipi e ae e ku naue ole mai ana ma Sewalls Point. Me he mea la e noonoo ana lakou i na moku a lakou e kii mua'i e hoopiho. O ka Minesota paha, o ka aumoku paha e ku ana ma ka Rip Raps. Ia ikeia'na, hoomaka koke na moku Aupuni a pau e nee iloko o ka moanawai o Cheaspeake, i pakele ai i na moku kipi, a ua nui no hoi ka pihoihoi. Ma ka hora ehiku kakahiaka, me he mea la, ua holo i ka manao o na kipi ka lakou mea e hana'i; a ia wa no hoi, holo pololei mai la o Merimaka, i kahi e ku ana o ka Minesota, moku mahu kaua o ke Aupuni. Holo malie mai la na moku kipi ka Yorktown a me Patrick Henry,ua hele o luna a ohuohu i na koa. O ka manao paha o na kipi, ka hoopiho mua ia Minesota; alaila, hoouka'ku i na Papu ma Nupota Nu aku a lilo ia lakou, alaila hoonoho aku i na koa. Holo pololei mai la no ka Merimaka me ka wiwowiwo ole iho i kahi i ku ai o ka Minesota, a he ekolu paha mile ke kaawale; alaila, hoea mai ana ka Monita, mahope mai o ka Minesota, a holo pololei aku la ma ke alanui o na kipi e holo mai ana. I ka ike mua ana mai o na kipi i keia mea kupanaha e nee aku ana, ua kaohi iki ka holo ana o ka moku o lakou, aole no i liuliu, o ke kuupau hou mai la no ia o ka Merimaka i kona holo, a he mau wahi minute pokole loa, kokoke loa me ka Monita. " Malia i huihui ai kuu manawa, he malihini ka ko ka hale ua hiki mai." Pela iho la paha ka manao o na kipi i ka ike ana mai ia Monita. I ka wa i hele ai laua nei a he hookahi mile ke kaawale o kekahi, mai kekahi aku alaila, hooki laua i ka holo ana, a ia minute koke no hoi ki mai la ka Merimaka, he poka i ka Minesota, aole nae i pane ia mai. No ke ki ole ana mai o ka Minesota; nolaila, ki aku ka moku kipi i ka Monita; a ki aku no hoi ka Monita, a ku ke kipi maluna ponoi ae o ka ili wai. A ia manawa, ki kupinai mai la ka Merimaka i na pu ona, i ka moku hao o ke Aupuni, me ke ki no nae i kekahi poka i ka Minesota. Elua paha hora o ko laua hoouka ana pela, me ka hoolele mai no o na aoao a elua i na poka he nui wale, i kekahi manawa, nee aku la ka Monita a kaawale, a pela no hoi o Merimaka. I ka hapalua o ka hora umi, kokoke loa na hoa kaua, a ua ki kupinai loa na poka o ka moku kipi, hookahi no ki ana o ka papa pu mai mua a hiki i hope, a pela no hoi na pu o ka Monita; a no ke kupinai loa o ke ki pu ana o na moku a elua ; nolaila, ua nalowale laua iloko o ka uwahi pauda, ua piha o luna o na papu, na kia o na moku a pau e ku ana ma ke awa, oluna o na Aleo a me na Hale hoi a pau, i ka poe e makaikai ana me ka puuwai kapalili i ka hoouka ana a neia mau moku ano hou. A i ka wa e kupinai ana ke ki ana o na poka o na moku, ua aua ka lehulehu me ka eehia i ko lakou mau leo, aohe pane, aohe no hoi he naue nui o na kino; aka, ua like lakou me he poe la i eehiaia e na mea kupanaha. O ka makamaka o ke Aupuni, ua lele ko lakou oili no ka lohe ana aku i na poka e pahupahu ana i ka aoao o ka moku a lakou i manao ai o Monita. Aole no i liuliu ka waihoia ana mai o ka lehulehu e makaikai ana me na puuwai kaumaha; no ka mea, ma ia wa koke no, hoea ae la ka Monita mailoko mai o ka punohu uwahi me ka Hae Aupuni e welo ana ma kona pahu hae, a e au ana hoi ia i ka moana me he manu Nene la iluna o ka iliwai, a e kaapuni ana hoi ia Merimaka, me ka palaualelo ole hoi o kona mau pu ; no ka mea, e kani mau ana kona mau pu, a ku ia'ku hoi ka aoao o kona enemi, a puka pu.
            Ma ka hora 11 o ke awakea hoomaka ka Minesota e ki aku i kona mau pu i ka moku Kipi, a ua nui no hoi kana mau pu i ki ai i kona enemi; aka, aole no hoi he wahi mohole iki aku. Ia ike ana mai o na Kipi i ka hana a ka Minesota, hoomaka koke no lakou e hoolele mai i na poka poha, a lele pololei mai no hoi a ka ipuhao o kekahi mokuahi uuku e ku ana ma ka aoao o Minesota pau loa i ka nahaha liilii, a make kekahi haole. Hoao pinepine mai ka moku Kipi e holo me kona ikaika a pau, a e hookui mai i ka Minesota; aka, ua paleia'ku no e ka moku hao o ka Akau, hookahi holo ana mai a ku ia o Monita a hio ka ua mea o ka ikaika o ka holo. O na kokua o ka moku Kipi, ku kaawale mai la no ma kahi mamao. Hookahi moku i holo mai a kokoke, o ka Yorktown , a i kona ku ana no i ka pu weluwelu liilii ka hale pailaka o luna, o kona hoomaka koke aku no ia e neenee aku a kaawale loa.
            Ua hoomau no ka hakaka ana, a na hoa paio me he mau kanaka mokomoko la; no ka nui loa o ka Merimaka, ua hiki ole ia ia ke kaapuni hikiwawe ; a nolaila, ua keu kona hoapio ma ia mea, no ka panaiki mai o kona kii; nolaila, ua hiki ia ia ke huli me ka wikiwiki loa, a no ia mea hoi, ua hiki ia ia ke wae i kahi ana e makemake ai. Ma ka hora 12, ua hoomaka aku ka moku hao kipi e holo, a i ka nana ana i ke kino o ua moku la, ua poino no. Holo aku oia a liuliu ; alaila, kau mai oia i ka hoailona e hai mai ana i kona pilikia, a e kauoha mai ana e hele koke aku a kokua ia ia, aole no hoi i liuliu, hiki mai na moku ahi elua, a na laua i kolo loa aku ka Merimaka, a hiki i Norefoka. A pela iho la i pau ai keia hoouka kaua weliweli iwaena o neia mau moku hao.

WAWAHIIA o MERIMAKA.

                Ina la mua o ka malama o Mei, komo o Gen. Wool iloko o Norefoka, a lawe mai ia wahi no ke Aupuni, a ilaila hoi ua moku hao Kipi la, kahi i lana ai. No ka makau o na Kipi o lilo auanei ko lakou moku i na koa Aupuni, nolaila, puhiia e lakou i ke ahi, a no ka nui loa o ko pauda o luna o ua moku la, nolaila, ua poha mai a naha liilii iho la ka moku Merimaka, a penei ka olelo a kekahi mea i ike maka i kona pohaia'na e ka pauda ma ka po o ka la 11 o Mei. "Iwaenakonu o ka po, no ka hiki ole i na Kipi ke hoopakele i ko lakou moku mai ka lilo ana i na koa Aupuni, nolaila, ua puhi lakou i ka moku i ke ahi. A hoomau mai la no ke ahi i ka a-a malie, a aole i liuliu holo ae la ke ahi ma kona mau puka pu; a puka ae la hoi na mamala ahi ma kona puka uwahi, a aole no hoi i liuliu lilo ae la ia mai mua a hiki i hope i mea enaena loa, a me he mea la ua enaena kona kino hao mai mua a hiki i hope. Ma ka hora elima o kakahiaka, hina kona puka uwahi ilalo. Kakali aku ka poe makaikai me ka eehia nui, a ua manao no hoi kekahi poe, aole he nui o ka pauda o luna; aka, he hapaha hora mahope iho o ka hina ana o kona puka uwahi, aia hoi ikea'ku la ka hapaiia ana'e o ke kino enaena o ka moku, mai ka opu ae o ka moana me ka lele liilii o na apana ona io a ianei, a ne-i hoi me ka halulu ka opu o ke kai, ia wa ua pau ke ola ana o ka Merimaka. Aole o kanamai ka haalulu o ka honua, a me ka moana, a ua like hoi ke ano me he la o ka la o Golia ke koa o ko Pelesetia i haulehia'i imua o ka Isaraela. A pela iho la i hiki ole ai ke