Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 22, 26 ʻApelila 1862 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa.

 

Ka Nupepa Kuokoa,

HONOLULU, APER. 26, 1862.

 

NA MEA HOU HOPE LOA!

MA KE "COMETA" MAI.

 

                UA ku mai ma ke ahiahi o ka Poakolu, la 23 o keia malama, ka moku kiapa Cometa, he 14 la mai Kapalakiko mai. Ua loaa mai na Nupepa o ia wahi o ka la 9 o Aperila nei.

                Aohe no he mau mea ano nui i hiki mai nei, ke hoouka liilii nei no nae na aoao ku-e, a ua lanakila no ka aoao Akau ma ia mau hoouka ana. Ua hookapuia e ke Aupuni ka hai ana mai o ka Waea Telegarapa i na poe o Kalaponi, i na mea a ke Aupuni e manao nei e hana'ku ; nolaila ka mea i loaa hou ole mai ai o ka lohe mai laila mai.

                Aia o Generala Biurigada ma ke kauwahi i kapaia, o Koronito, (Corinth) me na koa kipi he 45,000. Aia ia wahi ma ke kihi Akau Hikina o ka moku aina o Misisipi, he wahi kulanakauhale uuku, a elima mile kona kaawale mai ka palena hema o ka moku aina o Tenesi. Ua kauoha'ku o Biurijada ia Generala Palaisa a me na koa ma Akanasasa he 25,000, e hele aku e hui me ia ma kahi ana e hoomoana nei. A nolaila, ua paa ka manao o na kipi, malaila e hoomaka'i ke kaua nui o neia mau la iho ; a ma ia hoouka ana paha e ike maopopo ia'i ka mau ana a me ka ole o keia kaua huliamahi ma ke Aupuni o Amerika.

                Ua hui ka Aha Kuhina o ka Hema, ma Rikemona Vereginia, i kekahi mau la i hala aku nei, a ua loihi ko lakou kukakuka ana, a ma ka pau ana o ka halawai ana, ua hooholo lakou ina e ikea'ku na puali koa Au-puni e hele mai ana ilaila ; alaila, e puhi no lakou i ke ahi i ua kulanakauhale la. Ma ia mea, ua moopopo lea, aole i lawa kupono ia wahi i na mea e pale ai i ke Aupuni ; aka, ua nui loa na dala i lilo o na kipi, no ka hoomakaukau ana i na pakaua, a me na mea e ae e pale aku ai i ka enemi, ma ua wahi la.

                He nui wale na hoouka kaua liilii ma Vereginia ; no ka mea, he ikeia'ku no na koa o kekahi aoao, e kekahi aoao ; o na kaa hooholo lio ka poe hoouka pinepine loa. Ua loheia ka olelo ana a kekahi o na Generala Kipi, i ka hiki ole ia lakou ke iliia mai e ka pomaikai, ina e manao o na pakaua ka mea e pakele ai lakou me ka lanakila. O kona manao paa, aia no o ka hoouka i ke akea ka pono. Ua manao wale kekahi poe o Vereginia, e haalele loa ana na kipi ia moku aina a e nee loa aku ana ma ka Hema.

                Ua paa ka moku hao Merimaka (Merrimac) i ke kapiliia, pela ka mea e manaoia nei, o kona kumu i puka ole mai i keia mau la, no kona kali i kekahi mau mea kaua i makemake nuiia no kona mau pu. A ua hoonohoia o Kapena Totena (Totten) ke Alii o ia moku ma keia hope aku. Ua maopopo he 32 ka nui o na luina i make ma ka hoouka ana me ka moku hao o ka Akau ; a ua make pu hoi ke Kapena, o Bukanana, a me ka Malamamoku nui o ua moku la.

                Ua piha na nupepa i ka hai ana i ke ano o ke kaua ana o keia mau moku ka Merimaka moku kipi, a me ka Monita moku Au-puni. No ka mea, o laua na moku hao mua i kaua ma ka moana.

                O ka moku o na kipi, he moku nui loa ; no ka mea, oia kekahi o ka papa akahi o na moku kaua o ke Aupuni Hui, a no ke kipi ana iho nei, hoopihoia o ia ma Norefoka, no ka manao o lilo auanei i na kipi ; aka, ua kii no na kipi a hoolana hou ia ia, a hanaia i ka hao, ua okiia oluna o ka papa pu mua o ua moku la, a me na kia, ua wahiia no hoi i ka hao a puni, aohe wahi kaawale iki. He omolemole wale iho no kona ano ; he 4 pu maluna ona. He nui loa kona lanakila ana maluna o na moku kaua laau. He 300 paha kapuai ka loa o ua moku kipi la. O ka moku hao hoi o ka Akau, he 172 kapuai ka loihi, a elua no ona pu, o kona kiekie mai ka ili ae o ke kai a hiki i ke kaupaku o kona hale, he umi kapuai wale no, o ke kumu i hanaia'i a haahaa, i nui ole ai kahi a ka enemi e ki mai ai. Ua ki mai ka moku kipi i na poka he 200 i ka moku Aupuni, aole nae oia i poino iki ; a ua ki aku hoi ka moku Aupuni i ka moku kipi, i na poka he 80 a hiki paha i ke 90. Ekolu wale no poka i ku a puka ma ka aoao o ka moku kipi. He 32 a keu ka poe i make o ka Merimaka, a maluna hoi o ka moku Monita, hookahi wale no mea i mahunehune iki o ke Kapena, o ke kumu o kona poino iki, o ka lele mai o ka pauda a wela kona papalina, ma kahi hakahaka ana e nana'ku ana, i ke kulana o kona enemi.

                Ua olelo kekahi Alii Kaua o ke Aupuni o Beritania, aole e hiki i kekalii moku hookahi o Enelani ke ku mai imua o na pu kuniahi o ka moku hao Monita. Oia kekahi i makaikai i ka hoouka ana o ua mau moku la.

                Ua hoomaka ka moku kipi e holo aku i kahi a ka moku Aupuni Minesota i hoolana'i me ka manao e hoopio aku ia ia, e like me kona hoopio ana i na moku Congress a me Cumberland, aole nae oia i ike he moku hao kekahi malaila ia ia i holo aku ai, holo ae la ka moku o ke Aupuni a mamua keakea mai. Hookahi paha mile ke kaawale o ua mau moku nei, alaila ki mai ka Monita i kona pu a ku ma ka aoao o ka Merimaka, ka Pilikua weliweli o ka Hema, liuliu no ko laua kaua kaawale ana ; alaila, nee mai ka moku Aupuni i kahi a ka moku kipi i hoolana ai, me ke kiola mau mai me ka pololei i kona mau poka ma ka aoao o kona hoa paio. Aka, o ka Merimaka ka moku i paono ka nui mamua o kahi moku Aupuni, ku malie iho la ia me he i-a la i make i ka Hola, e kali ana i kona hoa kaua, a he hapaha mile paha ko laua kaawale ; alaila, hoomaka laua e kiola aku i na poka o ko laua mau pu nui, ua hikiwawe loa ke ki ana o ka moku kipi; no ka mea, ua oi no kona mau pu. Ua piha loa na uapo a me na kauhale o ia wahi i ka poe makaikai, e nana ana me ka lele o ka oili i ka hana weliweli a na mea kaua.

                Aole i loihi loa ko laua kaua ana pela, ma ia hope koke no, ua aneane laua e pili, a i ka nana'ku o ka poe e makaikai ana ; me he mea la, ua komo ka poka i kiia mai e ka moku kipi iloko o ka waha o ka pu o kona hoa paio. Manaoia mai la e ka poe e makaikai ana e pio ana no la kahi moku iki. Aka, i ko lakou nana hou ana mai e kaapuni pinepine ana kahi moku iki, me ke kiola aku i kona poka ia ia e kaapuni ana.

                Ia manawa loaa iho la ka moku kipi i ka poino, a hoomaka aku e holo, alualu aku la no ka moku o ka Akau, a liuliu loa, hoi hou mai a ku ma ka aoao o ka moku mahu kaua Minesota, holo loa no ka moku kipi i Norefoka. O ka hopena ia o ko laua hoouka ana. Ina aole i hiki aku ka Monita i ka wa ana i hiki aku ai, ina la ua pau loa na moku o ka Akau e noho ana ma ia wahi i ke piho a me ke pio i na kipi.

                Aia paha a mahope aku makou e hoike aku ai i ka moolelo holookoa o ia kaua ana.

 

NA MEA HOU O HAWAII NEI,

 

                AOLE O KANAMAI. — Ua make ma Kaakopua, i ka la hookahi, eiwa kanaka, he fiva ko lakou mai a pau i make ai.

 

                KUNU ME KA WELA. — Ma keia pule iho nei ua lehulehu loa ka poe i loaa i ke kunu ame ka wela, ma Maui ka nui loa. No na ma-kani ino no paha e pa nei ke kumu o keia omaimai mai o kakou.

 

                KIALUA KALAMA. — E hoomaka hou ana o Kalama, e holoholo pili aina ma Hawaii nei. O Kohala kona awa holo mau, pela ka lo-he mai, o Mokina ke kapena. He $4,500 ko-na kumukuai i lilo ai ia Mokina. O Kimo Pelekane ka mea nono ia moku mamua iho nei.

 

                E pono e heluhelu me ka noonoo pono i na kumu manao maikai o "MINAMINA," no ke Puhi Rama. Ua ikaika kana mau kumu a me ka oiaio no hoi, o kona makemake io wale no, o ka pomaikai a me ka oluolu i kona lahui, ka lahui Hawaii.

 

                Ua loaa mai ia makou he palapala na Kaaihapuu o Kamoiliili, e hai mai ana i ka oiaio ole o ka mea i lohe ia e ka Pakipika, no ka moe ma ke kumu hau, a e hai mai ana i moe ka oia ma ia wahi no ke kiai mea kanu, aole no ka aie, e like me ka olelo a ka ahailono o ka Pakipika.

 

                KA MOOLELO O UMI. — E pau ana ka Moolelo o Umi, kekahi o na'lii kahiko o Hawaii nei, ma keia Helu. No ka maikai o ka hahai ana mai o ka mea akamai nana i kakau ia mea, a me ke kaulana hoi o ke Alii nona ia moolelo; nolaila, e malamaia paha e ka poe heluhelu i keia pepa, kekahi o na moolelo maikai loa i hoopukaia ma ka olelo Hawaii.

 

                LAIKI MA KAPALAKIKO. — Ma ka palapala a kekahi o ko makou mau makamaka, ua ike iho makou i ke kuai ana o ka laiki o Hawaii nei ma Kapalakiko, oia hoi he 11 a me hapalua keneta no ka paona hookahi. Ua hoohalikeia koonei laiki me ka laiki maikai loa o Karolina Hema. He mea ia no kakou e olioli ai, a e kukulu paa ai hoi i ke kanu ana ia mea ma ko kakou mau Pae moku nei.

 

                Ua iki makou ma kekahi olelo hoolaha ma ka pepa o keia la, ua wehe ae o Kale, (Charles Brenig,) i hale kuai nona ma ke kihi o ke Alanui Nuuanu me ke Alanui Manini, ma ke alo ma Ewa o ka Loiala Hotele. Ua makaukau oia e kuai aku i na kanaka a pau i na ano lole a me na mea e ae he nui me ka uku emi loa. Oia no kela haole i noho kuai palaoa ai mauka iho o Lepekahoe, ma ke kihi o ke Alanui Maunakea, me Alanui Hotele. E hele no ilaila e na makamaka i ike maka'i i ka manuahi nui.

 

                AHAAINA LOKOMAIKAI. — Ma ka Poaono, ka a 19 iho nei o keia malama, ua hanaia he ahaaina Hui Kahili e Maraea Kamakahonu, a me Waiho Kevaki ma Kaopuaua. O ka poe a pau e hele ana ia ahaaina, ua lulu dala aku, ua hooliloia hoi na dala a pau i loaa mai ma ia ahaaina, no ka pomaikai o ka Halemai o ka Moiwahine. He $17,00, ka mea i luluia'ku e ka poe i hele aku, a he $13,00 hoi ka nui o na mea i haawiia e na hoahui oia ahaaina, huiia he $30,00. Ua haawia he $20,00, no ka Halemai o ka Moiwahine, he $5,00, i mea kokua Kahuna, he $5,00, i mea kokua i ko na aina e. He     nui ko makou hauoli i ka lilo aua i mau hoike no keia mau hana lokomaikai, a na mea nana i hapai i keia ahaaina ; a ke lana nei ko makou manao, e lilo ia i mea e hoomahuiia'i e kekahi poe e ae, i hookahe ai lakou i ka lokomaikai ma ka auwai i ku i ka hoopomaikai i ka lehulehu. He mea hanohano no ka ahaaina, ka hookumuia na ma ke Kahua o ke aloha Hemolele.

 

                OLAI. — Ua loaa mai ia makou he palapala na S. K Kalama o Lahainaluna, Maui, o ka la 22 o keia mahina, e hai mai ana no kekahi olai ma ia wahi, a penei kana olelo:

                "Ke kilohana pookela o ka lahui Hawaii, aloha oe: Ua hiki mai io makou nei kekahi mea hou ma ke Kulanui o Lahainaluna nei. Oia hoi ke olai, ua hoomaka kona hiki ana mai ma ka la 22 o Aperila nei, ma ka hora eono, me na manute he 58 o ke kakahiaka; aole nae i loihi loa, aka, ua pokole no ka manawa i hiki mai ai, ua ane like paha ka loihi me ka elua hapa kolu o ka minute. aka, ua oi aku ka ikaika, a me ka haalulu nui o na hale, a me na laau e ku ana maanei i ka hiki ana mai o keia olai mamua aku o ke olai i ikeia i ka malama o Dekemapa, 1861 i hala aku la. Aole nae mea i poino ma ko makou wahi nei no ia olai ana, aka, he mea kupanaha no ia i ka ike ana."

 

                Ua pau ka noho ana o ka Ahahookolokolo Kiekie no keia hapaha makahiki. Aole nui o na hihia i hooponoponoia imua ona. Eia malalo nei na hihia a me ka hoopai ana o na lawehala i hookolokoloia:

                Ka Moi vs. Moanui. — Wawahi hale me ka aihue. — Hoahewaia a hoopaiia i ka paahao no na malama he 18.

                Ka Moi vs. Naipualoha. — Komo hale me ka aihue. — Ua ae mai ka lawehala i kona hewa, a ua hoopaiia oia i ka paahao no na makahiki ekolu a me hookahi dala ka uku.

                Ka Moi vs. Kaia. — Komo hale no ka aihue. — Hookuuia.

                Ka Moi vs. Ahung, Pake. — Hana ana i ke dala ino. — Hoohewaia, a hoopaiia i ka paahao, no na makahiki elima.

                Ka Moi vs. Iosepa. — Kakau kolohe i ko hai inoa. — Hookuuia.

                Ka moi vs. Kawaimaka. — Hoopaiia no ka aihue lio, 4 malama ma ka hana oolea, ma ka Aha Homalu.

                Aole no he hihia Kivila imua o keia kau Hookolokolo. — Hoku Pakipika.

 

                I NA MAKAMAKA MA NA AINA E — Ke hoomaikai aku nei makou me ka mahalo i na makamaka o makou e noho ana ma na aina e. Ua loaa mai ia makou na palapala mai Kaleponia, Keomolewa a me Oregona, e hai mai ana i ko lakou mahalo i ke Kuokoa, e makemake ana e lawe ia pepa, me ka ninau mai, pehea la e hiki mai ai ka uku ? O kekahi o na palapala i hiki mai, me ke dala pu no maloko no ke Kuokoa. Ua nui ko makou olioli no ka loaa ana mai o keia mau pala-pala a he makemake hoi e hoopuka'ku i ko makou aloha pumehana i na makamaka Hawaii a pau e noho ana ma na aina e, e lawe ana i keia Nupepa. No ka mea hoi, he ukuia na pepa a pau ke hooiliia ma ka Eke Leta ; nolaila, ua pii iki ae ke kumukuai. O ka uku makahiki o ka uku Leta Hawaii, no ka pepa hookahi, he 104 keneta, a o ka uku hoi o ka hoailona Leta Amerika, he 52 no ka makahiki. O ka huina o ka lilo no ka Eke Leta he $1.56. E hooili aku no makou i ke Kuokoa i ka poe e noho ana ma na aina e, no na dala 3.50 no ka makahiki, a ia makou na lilo o ka Eke Leta. E hoouna mai no oukou i ko oukou mau dala ma ka lima o ka makamaka kupono, a i ole ma ka lima o na Kapena, o na moku holo mau ma Honolulu nei; a e hai mai ma ka palapala i na mea a oukou i manao ai e hooili mai.

                Eia kekahi. — He ekolu keneta wale no ka uku o na leta, mai Kaleponi, a me Keamolewa mai. O ke kumu o ko makou hoike ana i keia mea, no ko makou ike ana iho i ka uku ana o kekahi o na mea i kakau mai, i na keneta he 30 no kana palapala mai Kapalakiko mai, a o kekahi hoi he 24 kenela ma kaua palapala mai Keamolewa mai. O ka uku kupono no he 3 keneta no ka leta hookahi.

 

                NA KOA LIO — Ua lawe mai makou i na olelo mahope iho nei mai loko mai o ka Nupepa haole P. C. Advertiser a H. M. Wini. oia hoi keia;

                "Aole e hiki ia makou ke kamailio pumehana loa no ka puka ana'e o na koa lio. Aole no makou i manao e ike i ke akamai loa aka, ua lele ko makou hauli i ka ike ana'ku i ka oluolu a me ka pololei o ka paikau ana. O ka hoomaamaa ana i na koa lio ka mea nui; a ke hilinai nei makou e loaa mau ia poe ke kumu e hoomaamaa pinepine ai ia lakou. O ka mea oi nae ma keia paikau ana, o ke akamai launa ole ona kanaka Hawaii i ka hololio ma ia puali. Aka, he poe akamai io no na kanaka maoli i ka hololio, ua ane like me na hapa Paniolo hihiu o Amelika waena me Amerika Hema, aka, ua manao iho makou, e hoaa lakou ke hoopaaia malalo o na rula koa. Aka, ua hikilele makou me ka olioli i ka ike ana'ku i ke ku-e o na mea a makou i manao ai, i na mea a lakou i hana'i, a me he mea la, e oi ae ana na kanaka Hawaii, mamua o ko lakou mau hoahanau ili keokeo, ma ka hiehie a me ka hanohano o ka holo ana i ka lio.

                — Oiai makou e kamailio ana no keia paikau ana, aole paha e hewa ia makou ke hoopuka'a i wahi huaolelo ma ka aoao oia puali. E lilo na ke Aupuni e uku ko lakou mau kahiko kupono. O ka puali koa pualu o keia ano ke malamaia, me ke aoia a makaukau, me ka makaukau mau hoi e puka ae ai i ka manawa a ke Aupuni e kauoha mai ai, kekahi o na mea kupono i ka malama i ke Au-puni, i na poe kue mai, a me na haunaele o ka aina. Ina e kaa i ke aupuni ka uku o na lilo, alaila, e oi aku ka eleu a me ke kupaa, o na lala oia hui, mamua ae o ka lilo ana o ka uku o na liio maluna o lakou iho. Ke hanaia pela, alaila e hoolako ke aupuni ia ia iho, me ka lilo uuku loa, i ka lima kupono ma ke ano koa e kokua i ka wa pilikia."

 

Na Palapala.

 

He puhi Rama.

                Ke olelo hou nei kakou no na mea e pili ana i ka pono, a me ka pomaikai o keia lahui ; ke hoonoaia ke puhi rama. No ka mea, ua hopipi mai nei ka a ana mai o Halaaniani, ma ka helu 29, o ka Pakipika.

                I kuu nana ana i keia mau olelo hope a Halaaniani, aole he waiwai, he makani wela wale no. A manao no hoi wau, he kanaka ano naaupo. Pela ke ano o kana olelo. Ke ohi wale mai nei oia i ka opala, i punana no-na e hoomoe ai i kana hua, i kiko mai ka moonihoawa.

            Ke manao mai nei o Halaaniani, he oiaio kana olelo. Ina he oiaio kana olelo, alaila, he oiaio no hoi ka Diabalo ; no ka mea, oia kekahi i manao like pela. A he oiaio hoi ka olelo a na kanaka a pau. Alaila, aia mahea na kanaka alapahi ? Na kanaka olelo oiaio ole ? Me kou manao ana he oiaio kau ; pela no ko'u manao i ka'u olelo, he oiaio hoi ia. No keaha la i kue ai ka oiaio i ka oiaio ? I ko'u manao, he alapahi ka nui o kau olelo, aole he oiaio. He ole io no.

            No ka mea, ua olelo oe, ma keia mau olelo hope au, ua kapa aku ka wau ia oe, aia oukou he Liona. Ke hai nei wau ia oe e Halaaniani; aole au i olelo aku ia oe, aia oukou he Liona. He ole maoli no. Ke hoolilo mai nei oe i ka mea i olelo oleia, me he mea la ua oleloia ; a i ka mea oiaio ole, me he mea oiaio la. Ke hoike mai nei keia hana au, i ka oiaio ole o kau olelo.

            Kuhi wau ua kuekaa io oe i ka'u olelo ma ia Helu 17, o ka Nupepa Kuokoa. Ua apo lau wale ae no oe, aole i loaa ia oe ka mole. Me he moa la, e heluhelu wale ana i ka puu opala. Ina paha i like oe me ka manu kiko laau, ka mea i pao aku i ka laau, me kona nuku, i na ua loaa ia oe ka oiaio. Hokai ua ihu pohue, lana wale ae no iluna, a he hua Limukala e lana ana iluna o ka ili kai ke loaa.

            Pono no kou haule ana, Aole kupono kou ano e lilo i Lunamakaainana, no ka mea, he hohonu loa na mea olaila. Aole e loaa i ke kanaka ano like me oe. Kuhi no hoi wau, he kanaka naauao io. Aole ka!

            Ina he naauao, ina ua hoomaopopo oia i ke ano io maoli o ka'u olelo. Penei ka'u olelo ma ia Helu 17, o ka Nupepa Kuokoa; "Ina pela ka manao ana, o ka nui o na Lunamakaainana, e hookuu aku i keia Liona." Oia mau hua olelo a'u, kana i koho wale iho ai, e kapa aku ana wau ia lakou, he Liona.

            Ke kuhihewa nui loa ia o Halaaniani. Ua ike no kakou, ua manao o Halaaniani e hoonoa i ke puhi ana o ka rama ma Honolulu nei. A oia manao o Halaaniani, ka mea i oleloia. "Ina pela ka manao o ka nui o na Lunamakaainana," me ia manao o Halaaniani. No ka mea, ua manao ia e hoonoa i ke puhi rama, i na e oi kona mau balota, a lilo hoi i Lunamakaainana, iloko o ka hale mahaloia o ka Poeikohoia. Aole paha e, e kapa aku ana ia Halaaniani, he Liona. He lalau maoli.

            O ka Liona i oleloia malaila, oia no ka rama. Ua hoohalike au i ka rama me ka Liona omo koko. Pela ka rama e omo mai ai i keia lahui.

            Ina paha ua manao like oukou, e like me ka lalau o Halaaniaui, alaila, mahea kahi i paa'i o Halaaniani ? Ua paa anei oia ma ka Halepaahao, ma Kawa ? Alaila, na na Lunamakaainana e wehe i na kaulahao i paa'i oia ea ? Lalau maoli o Halaaniani!

            Malia no nae paha ua ike no o Halaaniani ia ia iho, he Liona ; a ua hoopaaia iho i na kaulahao o Satana. Me ia no ia, nana no i kapa ia ia iho he Liona. Me oe aku no ia e Halaaniani la. Ua makemake iho la no ka oe i ko inoa Liona !

            Hoi iho no o kahi ninau ana, hemahema a ka launa ole mai. "O ka hale kuai, a me ka hale puhi, owai ka mea hewa o laua?" O ka hale kuai hea la ? O ka hale kuai lole paha o Mi. Holo ? O ka hale kuai palaoa paha ? O ka hale kuai bipi paha ? O ka hale kuai rama paha ? Pela no me ka hale puhi. O ka hale puhi palaoa anei ? O ka hale puhi baka paha ? O ka hale puhi ta anei ? O ka hale puhi rama paha ?

            Ina ua pili kau ninau i ka hale puhi rama, a me ka hale kuai rama; alaila, ua kau like laua.

            Ke i mai nei oe, he hoa no'u o S. K. Kuapuu. Mahea ko ike ana he hoa ia no'u? Nou no paha kou hoa.

            Ua lohe no oe, aole o'u makemake e puhi ia ka rama ; aole no o'u inu i ka rama. Makehewa ia olelo au.

            "Kuhi au ia oe he kanaka pono, aole ka!" A pehea oe ? Manomano ua hewa ou. Pau akoakoa loa no a ia oe. Ke i aku nei au ia oe, aole au i hoopaiia ma ke kanawai o ka aina, mai kuu la i hanau ai a hiki i keia la. O kuu hewa anei ia ?

            Ke olelo hou mai nei oe, aole oe i ike i kahi i puhiia'i o ka rama, "O ka rama ka mea nui i na hale Hokele." Auwe! A i wahahee mai no oe mamua, i olelo mai ai he puhi rama ma Amelika, Beritania, Farani, a nolaila mai koonei rama. Ina pela. Akaka loa ka oiaio ole o kau olelo.

                "Ke olelo mai nei o Minamina, ke kuaiia nei no na mea kuai i keia wa; makepono la hoi." A he! Aia no a aeia ke puhi rama, alaila pii na mea kuai; o ka umeke poi hapaha, he $20,00 oia; a o ka ipu hapawalu, he $10, a pela aku. Kaawale ole aku no hoi o Kaalapahi ma.

                "No ka oleloia hoi &c." Auwe? Kainoa no kau ike maopopo. He olelo waleia mai no ka. Kai no o Honolulu no na! O kahi olelo oiaio ole, emoole a laha, me he olelo oiaio la. Pela paha na olelo au i lohe wale ai e olelo ia ana, pa iho ia oe, loaa kau wahi mea e olelo ai; a i iho la oe he pomaikai ke aupuni, ke aeia ke puhi rama.

                A no ko makou ike maopopo, he mea e poino nui ai ke aeia ke puhi ana i ka rama ; nolaila ko makou hoike aku ma ke akea. E minamina ana i ke koena uuku o keia lahui, o pau e auanei. No ka mea, ke ike aku nei makou i kekahi poe ona, ua lilo i poe oleloa. Ua pu-a-a maoli no.

            Ke weliweli mai nei na elemakule i ko lakou lohe wale, e hoonoaia ana ke puhi rama. O lakou kekahi mau hoike, e olelo mai nei, he poino ko ke aupuni, ke hoonoaia ke puhi rama.

            Ke olelo mai nei na Kalaiaina, "Pela no ka rama. He mea ia e poino ai na kanaka, a me ke aupuni, nolaila, pono no ke kapu." Pela ka manao o ka poo Kalaiaina naauao. Olelo hou mai no lakou; he poho ke dala i lilo i ka rama. "Ua poho wale ia waiwai, a o ka mai o ke kino, a me ka make ana o ka uhane ka mea loaa." Olelo hou mai no lakou, "Ua oi loa aku nae ka hewa o ka inu rama." Pela ka olelo aia poe naauao la. A i kau hoi, he pomaikai ke aupuni, a he waiwai.

            A ina paha i heluhelu oe iloko o ka Elele o ka wa kahiko, "Ka rula hoi o ka hoomanao," i na ua ike oe, "He akua hanai ka rama, he moonihoawa ka aie," a noonoo iho la.

            Ke olelo mai nei o Bukanana, ka Peresi-dena o Amerika Huipuia, i na makahiki i hala. Penei kana olelo i na kanaka opiopio : "E haalele oukou i na mea ona, no ka mea, o ka ona ana, oia ka pilikia nui o keia lahui. Nolaila mai ka make ana o na kanaka ui maikai he nui wale ; nolaila mai ka uwe ana o na makuahine, a me ka hilahila o na makuakane, no ka ona o na keiki a lakou. He hapa ka pilikia no na mai ahulau, a pau i hiki mai nei, o ka ona ka pilikia nui i oi aku i na pilikia e ae a pau, e haule mai ana maluna o na kanaka."

            Ua heluhelu paha oe iloko o ka Buke 4, Helu l5, o ka Hae Hawaii ? Penei kana : "He mea wehe i kona hilahila, he pupule ma ka manao ana, he kauwa na ka powa, he kokua no ka hale kuai rama, he kumu e kanikau ai kana wahine, ka hilahila na kana poe keiki, he hoopoho no kona waiwai, he mea hoowahawahaia e kona mau hoa noho, he ipu hanai puaa kona opu, he helehelena holoholona, he kanaka no ka po." He oiaio no ia mau olelo. Ua pili pono loa no i ka poe inu rama.

            Aka, mai hea mai ko lakou rama ? Mai na hale kuai rama mai. A mai hea mai hoi ko lakou ? Mai na hale puhi rama mai no. Ina i pani paa loaia ke poowai, maloo no ka wai o ka auwai, a ina e maloo ka auwai, e maloo auanei ka loi.

            Pela no, ina aole puhi rama, alaila, aole he hale kuai rama. A ina aole he hale kuai rama, alaila, aole he ona ana, ua pau.

            Aka, ke hilinai nui nei kakou i na Kana-wai. He mea nui ke Kanawai i ka poe ma-lama ia mea, a he mea ole ia i ka poe mala-ma ole. Ke ike pono nei no oe, ua nui na Kanawai, na Lunakanawai ma kela apana keia apana. He mau Lunamakai, a me na Makai hoi. Pehea la, aole anei he nui ka poe ona, a me na hewa e ae ? He nui no. He mau mano, he mau kini, a lehu wale uku.

                "Pehea, ina lohe ia mai, aia ma Iolekaa, Koolaupoko, Oahu, ua puka mai ke dala, &c." — He oiaio no paha. He mea ia e hooia mai ana i ka'u olelo mamua, i ka nui o ka poe hele i na hale puhi rama, e like me ka nui o ka poe hele i na hale wiliko. Ina e hoao oe e Halaaniani, e ko io ana ka'u olelo.

            Ke olelo mai nei kela, i ke ku o kuu auwae i kuikui. Aia no hoi paha i na hana ana. He kui mai kolaila, he pale koonei. Nana no ia e hana iho a u-ha-u-ha wale iho no. I hookahi no hawae, lauhue lakou.

            Ke ninau mai nei, no kuu olelo ana'ku ka ia ia aia lakou, ka poe e olelo nei no ke puhi rama, he Liona. Oia anei, ua olelo aku anei au ia ia aia lakou, he Liona ? Aole He lalau loa ua Halaaniani nei.

            Ua ike no au i na olelo a Kamaoho, aole nae he pilu. Aohe waiwai.

            Ua olelo aku anei wau, he inu ruma o Halaaniani, a me lakou la iho ? Aole au i olelo pela. Eia ka'u: "He olelo pahele ia a ka poe inu rama." Ina aole au e inu i ka ra-ma, a he ma-uu wale no nae ko ko puu alaila, aole pili keia ia oe. Pili no i ka poe inu rama.

            No ka mea, ua manao wau, aole nau ponoi iho ia mau olelo, na hai mai no: a ke hooia mai nei oe pela, i ko hale ana e ninau i na haole. Malia paha he mau haole make-make no hoi ia i ka ona ? Oia ko lakou mea i olelo mai ai: "Pono loa ! Pono loa!!" O ka pololei. Poino loa! Poino loa!!

            Ina i ninau aku oe i na haole makemake ole i ka ona, aole lakou e olelo mai. "Pono loa ! Pono loa !!" E olelo mai lakou. "Poino loa ! Poino loa!! "

            O kuu manao keia, o oe ka ike mua ole, ke hele la oe e ninau i na haole. Ua maopopo lea ia, aole kanalua.

            O kuu olelo aku ia oukou, he poe inu rama, ka'u ia i hoole mua iho nei. A ina no hoi paha he inu rama oe, no keaha la i huna ai oe ? Ua ikeia ka laau ma kona hua. Aole hua mai ka hoowahawaha i ka rama, ike hoi e puhi ka rama. Aole loa.

            Ina he oiaio kou manao, "aole pono ke ao ia ka haawi ana i ka rama i na kanaka o kou one hanau," alaila, mai ae aku oe e puhi i ka rama, ma Hawaii nei. Aole ma ku haawi wale ia mai no, ma ka hanuhanu aku no hoi paha kekahi, a i ole ia, ma ka miki maoli aku no hoi. Ua lawa keia.

            Mahope olelo pono kakou, no ka poino o ke aupuni, ke hoonoaia ke puhi rama.

            He minamina ko'u i ke koena uuku o keia lahui o Hawaii nei.  MINAMINA.

 

Telegarapa

O NA HAINA A S. D. KEOLANUI.

                Ua kunahihi mai nei o S. D. Keolanui i kana mau Haina Baibala, ma ka Helu 20 o ka Papa Konane o ka la 12. Eia mai na haina, a me na pena, e kalakoa ai ka lae o ke kanaka ohule.

            Ke kukulu ae nei au i keia Teregalapa imua ou, a me na Bea Keokeo o ka Muliwai o Hidedera, ka poe nona na lae oi loa i ke Kaikuono o Uresa.

            Wehe mai nei oe i ke Ki o ka Pahu Berita, e ake ana e loaa ke kookoo o Aarona, a me ka ipu o ka Mane, kai kalele ae i na opuu, a me na papa kanawai. Aole e loaa ia mau mea ; he poo keleawe ke kookoo o Aarona, ka mea nana e pakuikui mai, poha ka lae o ka mea komohewa.

            E ke hoa, heaha oe i paukiki mai nei, a pahee aku la me he Olali la, haalele oe i ka hele akahai, a me ka naau haahaa, a alawiki i ka uka o Puukapele, puu ka hokua o ko a-i i ke amo i ke Kauila.

            E ke hoa, ke waiho kahela mai nei oe i na hua kukui o a, kai hookomoia e a'u iloko o ke kapu wai a ke Akua, ua akaka loa ko lakou mama.

            E ke hoa, aole no e loaa ka Ninau, he panoo pili ala kela mau Ninau, e ake aku ana e loaa; kikii ke alo iluna, o ua mea he haanou i ka hoopuka i na haina okalakala.

            Eia na haina, a me na olelo pani: —

                Haina 1 — "Ma ke kua o kaiwi kaele kahi i pa'i ka hamare a Noa." — E ke hoa, ua manao anei oe, he moku ka Noa i hana'i? Aole loa, he ano holowaa ka Halelana, he 638 kapuai ka loa, he 436 kapuai ka laula. O kau haina, he poo no ka Amaama, kau haki mai, keke ka pihapiha. Ei ae no i ka puniua a Makalii.

            Haina 2 — "O Asepenasa ka mea nana i poa ka opea o ka pua." — E ke hoa, mai kapili wale oe, a ku-e i ka ninau. O kau haina, he lua maia na kamalii, he pala onukunuku. Eia iho no i ka ipu makani a Kuapakaa.

            Haina 3 — "He Dedera ka laau nani." — E ke hoa, mai kuhihewa oe, he laau maoli ia ; he alii ia, o Sanedariba kona inoa. O kau haina, he imu na ka makole, he inikiniki ka loaa. Eia iho no i ke kahua maika o lele ke koa i kui o Puna.

            Haina 4 — "Na Isaia."—E ke hoa, aole i loaa; no ka mea, he kaula o Isaia, aole ia he kanaka ana hora. O kau haina, he pilali kukui, ka pili wale ma ka aoao. Eia iho no i ke kano o ka laau a Kuikaa.

            Haina 5 — "Me ka pahikaua ka wehewehe ana." — E ke hoa, ua lalau oe, lalau pu me kau kuhikuhi. Ua wehewehe no o Davida mahope o ka make ana, a mahope iho kii mai ka poe Pilisetia i ke kino o Goria, ua lilo ka palekaua ia Davida; no ka mea, he hakalia ke weheia e ka mea e, a ia Davida, hikiwawe loa. E ke hoa, o kau haina, he huewai nuku kekee, e pelu ana i ka lapuu o ke ka.

            Haina 6 — "He 75 na hua o ka Baibala." — E ke hoa, pela no anei ka Buke ma Niuhelewai, akaaka na hoku o ka lani i keia loaa. Eia iho no i ka ipu hokeo a Kulepe.

            Haina 7 — "Na ka la 4 o ka hebedo-