Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 21, 19 April 1862 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa.

 

kau ua hoomakaukauia nana, me ke kani o na mea kani i kona wa e ai ana, aole nae ona ike aku i kekahi mea ola.

                I ka aina ahiahi, i kona hoomaka ana iho e noho, lohe aku ia i ka halulu o ka holoholona, nolaila, aole i hala ia ia ka haalulu no ka makau. "E Kanani," pela aku ka holoholona, "aole anei oe e ae mai ia'u e noho aku au e nana i ko ai ana." "Aia no ia i kou manao," pela'ku keia, me ka makau. "Aole peia," pela mai ka holoholona, "o oe wale no ka haku o keia wahi. I na aole ou makemamake ia'u e noho aku, e olelo mai no oe, a o ko'u manawa ia e haalele ai ia oe. E hai mai oe ia'u, aole anei ou manao he pupuka loa au?" "No keaha?" pela aku o Kanani, "aole no o'u ike i ka hai moolelo; aka, manao wau he lokomaikai loa oe." "Ua pono oe," pela aku ka holoholona ; "he naaupo kekahi o'u, a ua ike no au he holoholona au." "Manao au aole ou naaupo i na ua ike oe ia mea," pela aku o Kanani. Olelo aku ia ka holoholona, "Mai kali kou ai ana ia'u, a mai kaumaha kou manao no kekahi mea , o na mea a pau au e ike nei, nau ia, o kaumaha loa auanei ko'u manao ke oluolu ole kou noho ana." "Lokomaikai maoli oe," pela aku o Kanani; "nolaila, e hai aku au ia oe, ua maikai ko'u manao no kou oluolu, nolaila, kokoke loa e poina ia'u kou pupuka." "E ake au e oluolu, aka, he holoholona no nae au." — "He nui loa kanaka i oi aku ko lakou holoholona mamua ou, a ua makemake loa au ia oe iloko oia ano, me ka pupuka, mamua o ka poe e lawe ana i ka puuwai ino malalo o ke ano o ke kanaka," pela aku o Kanani. "I na paha he noonoo kekahi o'u," pela aku ka holoholona. "i na ua aloha aku au ia oe no kau mea i olelo mai la ; aka, he naaupo loa au i ka olelo aku i mea nou e olioli'i."

 

Ka Nupepa Kuokoa.

HONOLULU, APER. 19, 1862.

 

He kamakamailio.

                He kakau pinepine mai ko makou mau makamaka ia makou, e ninau ana i kekahi mau mea, a e hoike ana me ka loihi i kekahi mau mea i hanaia ma kahi a lakou e noho nei, a no ka mea, aole he mau mea nui loa oloko o ka palapala a lakou ; nolaila, aole he pono o ke pai ana a pau loa. He nui na palapala i loihi loa, a he hiki ke hoopokole, a ua ikea no na mea nui a pau maloko, a nolaila, ke manao nei makou he pono ke kamakamailio aloha ana me na makamaka o makou, no ko lakou mau manao i ko lakou wa e kakau mai ai ia makou, me he mea la, ua kipa kino mai ma ko makou keena kakau, e kamailio ai.

                — Ke hai mai nei kekahi mea manao o Lahaina, o "Hilahila," i ka hana naaupo o kekahi kanaka ma ia wahi, oia hoi ka puni wale i ka olelo a na Kahuna hoopunipuni, a hele aku e kohi ma ke kauwahi i kapaia o Puulaina, me ka manao e loaa'na ke Gula a me ke dala; me kona i pu hoi i kona kaumaha i ka ike ana'ku i kekahi kanaka naauao e puni wale ana i na mea hoopunipuni oia ano. O makou kekahi i manao, he mea lapuwale ka hilinai ana ma na hana epa oia ano. No ka loihi loa o kana palapala, nolaila, aole makou i manao he pono ke pai ia mea.

                — Ke kakau mai nei o L. Aholo, o Lahaina, Maui, no kekahi mea i pai hewaia ma kana moolelo, o ka halawai "Ahahui Lunakahiko o Maui a me Molokai," a penei na olelo ma kana palapala:

                "Ua pai hewaia no kela inoa o D. Kapela, o ka pololei, D. Kapali; a o Rev D. Kapali paha. E hookomo aku au e ka poe e heluhelu ana ia wahi moolelo, i paiia ma ka helu 19, o ka Nupepa Kuokoa, o ka la 5 o Aperila nei; i ka inoa D. Kapali. E hoole aku ia "Kapela," ua hewa ia. Ke hoakaka hou aku nei au ia mea, o haohao mai auanei paha oukou e ka poe i ike, a me ka poe paha i lohe, o Kapali ka mea i hookahunaia ma Wailuku, i ka malama o Maraki i hala aku la. No ka mea, ua haohao pu no me ke Kakauolelo o ka Ahahui hoouna Misionari. Ua hiki mai kana palapala ninau ia'u. A pela paha e haohao pu mai ai kakou, nolaila, i mea e pau ai ia haohao, e hoole oukou, aole o "Kapela," o Kapali ka pono."

                No ko makou poe kukulu kepau ka hewa, aole no ke Kakauolelo o ua Ahahui la, a no ia mea, ua hooponopono aku makou ma ka pepa o ka pule i hala ; aka, aole paha e lawa pono, nolaila, ma keia e hoopau aku ia pohihihi.

                — Ke hai mai nei o William Atkins o Kona, Hawaii, i ka hooweliweli ino o kekahi kanaka, e pepehi i kana keiki, i ko makou manao ana, aole he mea kupono, ka hoolahaia o na hihia ohana imua o ka lehulehu.

                — Na Davida Kaukaha, o Lahainaluna, Maui, kekahi manao paipai i na hoa Lahainaluna mai Hawaii a Niihau, e nonoi ana ia lakou e hele oe ma Lahainaluna, ma ka halawai o Mei ae nei, me ka makaukau e hele aku ai.

                — Ke ninau mai nei kekahi o na makamaka o makou e noho ana ma ka malu ulu o Lele, i ka uku a me ka ole o na Kanikau. Eia ko makou pane aku no ia mea: he mau hanele ka nui o na Kanikau e waiho nei ma ko makou papakakau, a ua hiki ole ia makou ke pai ia mau mea a pau, no ka nele i kahi kaawale ole, ina paha he paumi ae ka nui o ka makou pepa. A no ia mea, ua hana iho makou i RULA HOU, o ia hoi ka hoouku i na Kanikau a pau, i paiia e makou, he Hapalua Dala no ka aoao pepa hookahi. Pela ka hana ana o na mea e pili ana i ka hoomanao a me ke aloha no kekahi makamaka i aloha nuiia, ke paiia ma na nupepa o na aina haole.

                — He nui no hoi na palapala ano ole i hiki mai io makau nei, e like me keia palapala malalo nei ?

                "E ka Nupepa Kuokoa e! Aloha oe a me kou Luna Hooponopono, J. W. Kini H. Ke makemake nei au e lawe i kou kino. Ua makaukau au i ka ai e ola ai kou opu a me kou ohana, oia hoi 1 dala, eia no ma ko'u lima, e au mai oe ma na kai, a me na moana o Alenuihaha, a loaa au ia oe ma Kailua nei, maloko ae o ka eke leta o ke aupuni. A lulu lima kaua, i manao hoi au ia oe, i hoa hui oe no'u no ka hale leta, i hoa noho pu no ka hale. Mai kanalua oe, ke kumu o ko'u makemake nui ia oe, o ka hikiwawe loa ma ka eke leta, a mau aku no hoi ko kaua launa pu ana. Na ke Akua Kiekie loa e hoopomaikai mai ia oe a mau loa aku, Kailua."

                Eia ka makou kauoha i ko makou mau makamaka e oluolu ana e kakau mai i na manao no ke Kuokoa, e kakau mai me ke kumu manao io, aole me na palapala ano ole, e like me ka mea i hoikeia'e la maluna.

                — O S. W. Palani, o Waimanalo, kekahi i kakau mai nei he palapala e hoike ana i ka moolelo aloha o E. Palea, i hanau ma Kalahiki, Kona, Hawaii, ma ka M. H. 1845, a i make aku nei hoi ma ka la 11 o Feb. M. H. 1862, i ka 17 o na makahiki o kona ola ana, a no ke ano nui ole o na manao maloko, a ma ke ku ole paha i ka makemake o ka poe heluhelu, nolaila, ua aua iho makou i ke kuupau ana i na mea a pau ana i kakau mai ai.

                — Hiki mai nei he palapala na J. W. Kalaiokona, e mahalo ana i ka Luna Alanui o Kona Akau, a penei kana mau olelo:

                "Ua pau na wahi apuupuu i ka wawahiia me ka hamare, me kolopa, a me ka pauda, a ua hoopihaia, na wahi alualua i ka lepo me ke one. Ua hoolimalimaia ka hana ana i kekahi mau kanaka, o ka poe ku i ka Auhau Alanui, o lakou pu ia e hana nei. E maikai ana na alanui o Kona Akau nei, ke mau keia Luna, oia o J. N. Kewiki."

                Aia no ia manawa aku kamakamailio hou no kakou.

 

NA MEA HOU O HAWAII NEI.

 

                HOKI NO KEOMOLEWA. — Ua hoouna hou aku nei o Kimo Pelekane, he 60 Hoki i Keomolewa, ma ka moku lawe papa Constitution.

 

                Aole e holo ana o Kilauea i keia mau la, e noho ana e hooponopono i kekahi wahi ona i poino. Aia a makaukau no ka holo, alaila, haiia'ku i ka lehulehu.

 

                KOKUA KAKAUOLELO O KA AHA KIEKIE. — Ua hoololiia o Mi. G. W. Brown (i noho iho nei mamua me R. C. Wyllie,) i kokua Kakau olelo no ka Aha Kiekie, ma kahi i hookaawaleia ma ka make ana o Mi. W. Humphreys.

 

                KA EMA RUKA. — E hoomaka hou ana ka nani o ke kai, ka moku Ema Ruka, e holo pili aina hou ma Hawaii nei. Nolaila, o ka lohe ko oukou, a na oukou no ia e hele i ka oukou mau huakai maluna o ia moku nani.

 

               KINI PAI KII. — Ua ike iho makou ma ke kahi palapala, i ka hoi mai o J. W. KINI PAI KII, ma Honolulu nei, i ka la mua o Mei ae nei. Nolaila, e hoomakaukau oukou me na wahi dala, i paiia'i ko oukou mau Kii, me ka mikioi nui.

 

               ANOANO PULUPULU. — Ua loaa mai nei ka Anoano Pulupulu maikai mai Bosetona mai nei, a ua lako paha na makamaka ia mea. Nolaila, a no ka wa e hoopapau ai i ke kanu ia mea. E noho mau ana no na haole Kalepa me ka makaukau e kuai aku me ka uku makepono i ka pulupulu a pau i kanuia ma keia Pae Aina.

 

                Ua ku mai ka moku Amerika Charmer, mai Kapalakiko mai, aohe no he mea hou ma na nupepa i hiki mai maluna ona. Ua lohea mai nae ke puhi ana o na kipi i ke kulanakauhale o Kaletona ma Karolina Hema, a me ke kulanakauhale o Savana m Gedgia. I puhi na kipi ia mau wahi i lilo ole ai i ke Aupuni na waiwai oloko. Aole no he maopopo o ka oiaio,

 

                He kino kanaka no ke kino, a o kona ano a pau, he ano puaa, he poo puaa, he nuku puaa, he auae puaa, he pepeiao puaa, he mau wawae puaa, a me na manamana puaa, a me ka huelo puaa. He elua iniha ka loihi o ka huelo, a ewalu iniha ka loihi o ke kino, he umi iniha kona anapuni. Ekolu la o ke ola ana, a make aku ia, oia kahi mea hou e hai aku."

 

                Oiai e hana ana kekahi kanaka ma ka hale wili mahu ma kai iho o Aikupita; aia hoi ua hihiaia kona lima ma kahi o ka pahiolo, ia manawa koke ua moku kona manamanalima. O ke kumu o ka loohia mau ana o na kanaka e hana ana ma ia mau wahi, no ka malama ole, a me ka hemahema o ka hana ana.

 

                Aia ma ka aoao ma Ewa, o ka hale noho o J. H. Brown Esq. Makainui, kahi e ku nei o ka HALE AMALA O Stewart. Ua makaukau oia e hana i na kamaa lio, a me na kaa bipi, a me na mea e ae no a pau, e pili ana i ka oihana amala kuihao. He makepono loa ka uku , a ua emi iho hoi malalo o na hale e ae oia ano ma ke Kaona nei. E hele malaila e na makamaka, kahi e hanaia mai o ka oukou mau hana me ka emi.

 

                Ua loaa ia makou he palapala mai Kau mai, na J. B. Kaohi, e hai mai ana i kekahi mea kuapanaha ma ia wahi, a penei kana mau olelo:

                "I ka la 25 o Maraki nei, hanau mai la kekahi wahine, ma Manuka, Kau, Hawaii, Kamahiai kona inoa, i na keiki elua, hookahi keiki kanaka, he kaikamahine ia, a hookahi keiki kupanaha, penei ke ano o ua keiki nei.

 

                KOA LIO PUALU. — Ma ka hora 11 o ka Poaha, la 17 o keia mahina, ua puka ae ke Comopane Koa Lio Pualu me ko lakou mau kahiko maikai. A mamua iho o ka Hale Hookolokolo kahi i hoomoana'i a kaheaia ka inoa o na lala o ia Comopane. Ma ia hope mai, ua hoomaka ka hele ana ma ke Alanui Papu, a huli ma ke Alanui Alii; a komo ma ka Hale Alii. Malaila, hui mai ke Kopala, o ia poe Koa, Ka Haku o Hawaii, maluna o kona lio ulaula, maikai kona holo ana, e alakaiia'na e ke Kahu Lio o ka Moi; mailaila'ku ka hele ana a hiki i Ulukou, Waikiki, kahi i hoomakaukauia'i o kekahi Ahaaina maikai e ia poe. Paikau na koa ma Kaluahole, me ka makaukau loa. Hoi mai a hiki ma kahi i hoomakaukauia no ka ahaaina, paina a pau, houluulu hou, hele aku a ma keia kapa'ku o ka Muliwai o Apuakehau, malaila kahi i paikau ai, a i hoike ai i na mea i aoia ia lakou. Ua hanaia kekahi apo hao poepoe a paa i kekahi laau, i wahi e holo aku ai na koa a hou aku me ko lakou mau Pahikaua, i akaka'i ko lakou pololei i ka hou ana me ko lakou mau Pahi. He 80 ka nui o ka hou ia'na o ua hao la, a elima wale no poe i komo ai ka Pahikaua ma ua apo hao la, o ia o Mi. Lemon, Mi. Wiggins, Mi. Buckle, Puamana, o me Makanui. Mahope iho o ka pau ana o ka paikau malaila, hoi mai ma ke kulanakauhale, ma ke Alanui Beritania, holo ma Alanui Nuuanu, hoi mai a hiki i ke Alanui Alii, malaila mai a hiki i ka Hale Makeke, malaila kahi i hoopuehu ai. He nui ka poe i hele e makaikai, a ua maikai ka ahaaina ana. Ma ke ahiahi ua hele aku ka Moi, a ua nui kona mahalo i ka poe kanaka aloha Alii ona.

                Ua kahikoia ka Puali Koa Lio me ka papale eleele, a me na hulu e pulelo ana, lole wawae palu, palule huluhulu ahinahina, me ka paleumauma ulaula, a me na apo ili me na Pahikaua.

                He olioli makou i ka hoike aku i ka lehulehu i ka holo pono o ka hana, a keia poe maikai.

 

                I NA LAWE PEPA HOU. — Ke ike nei makou i ka nui o ka poe hou e lawe nei i ke Kuokoa, aole nae he makemake e lawe mai na helu mua mai, a no ia mea ke ninau nei lakou i ka uku, mai keia manawa aku, a hiki i ka pau ana o ka makahiki. E loaa no i ka poe hou e makemake ana i na helu mai ka la 5 o Aperila a hiki i ka pau ana o keia makahiki, me ka uku mua i $1.50

 

                EIA KEKAHI. — O ka poe e makemake ana e hanaia ko lakou mau pepa Kuokoa i ka buke, e pono e malama i ka lakou mau pepa, a hiki i ka pau ana o ka makahiki; a na ka Luna pai no o keia pepa e hana buke me ka haahaa loa, he hapalua paha. Ina ua nalowale kekahi pepa, na makou no e hoolawa iho me ka uku haahaa hapaumi no ka pepa hookahi.

                O oukou o ka poe naauao e heluhelu mai nei, a e kaniuhu mai nei hoi no ka nele o ko oukou mau wahine a me na keiki i ka mea ole e heluhelu ai, e pono e malama i keia mau pepa maikai a makou e hooili aku nei io oukou la, i na pule a pau, a i ka pau ana o ka makahiki e lawe mai ia mea io makou nei, i paiia'i i buke, i mea e malama ia a'i iloko o ko oukou mau hale. A e kakauia ko oukou mau inoa mawaho me na hua gula, KE KILOHANA POOKELA O KA LAHUI HAWAII.

 

Na Palapala.

 

He mau Manao Wehewehe.

                No na lalani mua o ka J. D. Kauakoiawe moolelo no Kapihe. Aole i pono loa kana haina no ka noho aupuni ana o Kamehameha I., ma Hawaii wale no i ka ua o Kapihe; no ka mea, ua kalakahiko ia wale pela kona noho aupuni ana mai Hawaii a Kauai, mamua o kana wa e hai nei.

                Penei paha ke ano o kona noho aupuni ana ma Hawaii wale no: I ke kaua ia Mokuohai nei, i kahi one o Hauiki, ka inoa ma Keamo, aia ia wahi mawaena o Keei a me Honaunau he mau Ahupuaa ma Kona Hema. Make o Kiwalao ia Kamehameha, kona kaikuaana, a pio ia me kona poe a pau a me na aina i pili ia Kiwalao pau kona mahele aina ma Hawaii, Hilo, Puna, Kau a me Kona Hema. Ia make ana ua lawe pioia o Keawemauhili ma ka lima o Kamehameha, a o Keoua, Kuohoula, ua holo malu aku a pakele, noho ia ma Kau, ma ke ano kipi kuloko.

                A o Keaweamauhili, ua mahuka aku ia mai ke alo o Kamehameha i ka po, no ka makau nui i na 'lii, o Keeaumoku ka mea poino ma ua kaua la, ua mainoino oia i na pohaku ma kona ili me ia i ku e ai o Kameeiamoku, Kamanawa, a me Keaweaheulu, a ma kona akamai loa i puni loa'i kela, a mahuka aku la a noho ma Hilo, e noho alii ana ia malaila. Aole nae i manao o Kamehameha e kaua aku ia ia, no na pilikia nui elua ona i ka wa e ola ana o Kalaiopuu, a na ua o Keawemauhili nei i uwao imua o ke alo o Kalaiopuu, pela ka pakele ana ia pilikia. Aka, he noho kaua no nae iwaena o Keoua me Keawemauhili o Hilo, me Puna, a me Kau, na moku aina kaua.

                A no keia, kaua aku kaua mai o laua, manao na Kuhina a me na 'Lii o Kamehameha, e haalele ia Hawaii, a make kekahi o laua, alaila e hoi mai e kaua aku i ka mea o laua i koe. A hooholoia ia mea, alaila, haalele no a holo mai e kaua ia Maui, no ka mea, na haalele o Kahekili ia Maui, a holo mai i Oahu nei e noho ai, a o Kalanikule a me Koalaukani, a me na 'lii e ae, a o Kalola ke kaikuahine o Kahekili, o Kalaikauiokikilo, me Keopuolani, i kona wa uuku na'lii e noho ana ma Maui ia wa. I ka hiki ana mai o Kamehameha, i ke kaua ia Iao, ua hee ko Maui, alaila ua pakele o Kalaikupule laua o Koalaukani, a pae ma Oahu nei.

                Ma ia hope, pae mai o Kamehameha ma Kaunakakai, i Molokai, ua paa na wahi o Molokai Kona, mai luna mai a Kalamaula, a Hawaii. Ia ia e noho ana malaila, hoouna mai la o Kamehameha i elele, o Kikane kona inoa, a pae ma Oahu nei, mai Kaunakakai mai, e noi ana ia Kahekili, e haawi aku oia ia Oahu nei no Kamehameha. Aua aku o Kahekili, aia nae a make ia, alaila kii mai, a pela ka lilo mua ana o Maui, a me Oahu nei ia Kamehameha. Ia ia no e noho ana malaila, hiki mai ka lohe ia ia, ua make o Keawemauhili ia Keoua, i ke kaua ma Alae, Hilo Paliku.

                No keia lohe ana, haalele oia ia Maui, a hoi aku i Hawaii, a pae ma Kawaihae. A lohe o Keoua, ua hiki aku o Kamehameha ma Kawaihae, hoi koke aku la ia mai Waipio aku a Koapapaa, noho. I ka la i pae ai ma Kawaihae, a ahiahi o ia la, o ka pii no ia a moe iuka o Waimea, a ia la ae, moe i Kapuoa i Hamakua; a mailaila aku a po iwaena o Hamakua, ia po no a kakahiaka'e, i ka wa poeleele, hiki ma Koapapaa, io Keoua la, o ka hoouka kaua iho la no ia, a mahuka aku o Keoua, i alakai kamaainaia i pakele ai, a o ka hee iho la no ia, a nui ka poe i make ma ia la. A he nui ke kaua ana iwaena o laua ma ia hope mai, aole nae he loaa o Keoua, no ke akamai i ka pee a me ke koa kaua ana. A no kona akamai, ua lanakila ia maluna o na koa kaua e ae, ina e kaua oia me Kamehameha, aole loa e lanakila, o ka mahuka a me ka pee wale no kona mea i pakele ai.

                A loihi maoli ko Kamehameha imi ana ma ke kaua i mea e loaa'i o Keoua. A i kona lohe ana i kekahi, he kanaka ike hohonu aia ma Kauai, o Kapoukahi kona inoa, he kanaka kuhikuhi puuone kona ano, he kanaka akamai ma ia hana. Alaila hoounaia o Haalou, he wahine maikai keia, e holo mai i Maui, a i Oahu nei, a hiki loa aku i Kauai, i kahi o Kapoukahi ma. A nana no i hai mai ia Haalou, i na kahua heiau e kapu haipule ai ke 'Lii, na hoa paio ona me ke kaua ole aku, na ka hoa paio no e hele mai a make iho imua o ke 'Lii au, me ka eha ole o ka ili.

                Lohe o Kamehameha i keia mau pono, hoi mai ia a noho ma Kawaihae, a kukulu i na Heiau elua, o Puukohola kai luna o kekahi puu, a o Mailekini kai lalo iho, a ua kapaia ka heiau ma ka puu, o Hawaluna, o Hawalalo mai o Mailekini. A mahope iho o ka hooponopono ana o keia mau heiau, e like me ka Kapoukahi hai ana mai, ua hoounaia kekahi mau alii ekolu, o Kameeiamoku, me Kamanawa, a me Keaweaheulu, a o Kaiana ka luna o na koa o ia huakai, e kii ana ia Keoua, a hiki lakou ma Kau, he wahi kaua kai hoomakaia i kinohou, a mahope huipu o Keoua me lakou nei, a holo pu mai ma Kona, a Kawaihae, a make iho la oia malaila.

                A maluhia mai la na moku aina kipi ekolu malalo o ke Alii hookahi, e like me Maui, malalo o ke 'Lii hookahi. Hiki aku ka lohe ia Kamehameha, ua make o Kahekili, o ka hoomakaukau no ia o ke Alii e holo mai i Maui, a Kaunakakai, a holo hou mai a pae i Honolulu nei, a kaua iho la ia la, a hee mua ko Oahu nei, a uka o Nuuanu, a i ka lua a me ke kolu o ka la, hoouka kaua nui ma Nuuanu, a hee o Kalaikupule, a pee ma Wahiawa. Puni o Oahu nei ia Kamehameha.

 

Hailoaa Baibala.

                Ua waiho ae nei o J. W. Lipoa, i kana mau Ninau Baibala, ma ka Helu 17 o ka Nupepa Kuokoa. Eia na Ninau a me na Haina, kai kokolo aku ma na keena 5, o na Anetelope maka nahelehele oloko o ka Baibala.

                1. Owai ka inoa o na Anela eha, i hiki ma ka muliwai o Eupelake? — 1. O na Makani. 2. O ke Ahi. 3. Na Wai. 4. Ka Uila. Ua hookoia keia mau anela eha i ka aina o Kurks, me ia no ka luku ana i na Kerisiano. Ua hooia mai o Telekuliana ma ka Lib 37, Ec. 4. I. C. 24, o kana Moolelo. O ka ninau, ua hoikeia ma Hoik. 9:14.

                2. Ma ka papa helu hea o Davida i hoonani ai i ke Akua? — Ma ka papa helu mai ka Aleph — Thau. (Oia he 22 hua.) Maloko olaila ka hoomaikai ana i ke Akua, iloko o na Mele Petareteria. E nana i ka Buke Hebera, Iosebuso Lib. 16, C 24. Ua hoikeia ka ninau ma (Psalms) Halelu 119.

                3. Owai ka mea unuhi i ka Baibala mai ka olelo Latina, a ka olelo Haole? — O Adelme, Bihopa o Sherburn. E nana i ka Helu 1, o ka Buke Baibala, i paiia ma Nu Ioka, M. H. 1824.

                4. Ehia na wahine a Dariu i mare mua'i? — Elima, o Dariu Hutetape, oia o Ahakuero. E ke hoa! he nui na Dariu, eia na noa, Dariu Alexayelete, Dariu Nokusa, Dariu Hutetape, Dariu Oxo, Dariu Mohns. Auhea kau Dariu i ninau ai ? Ua manao au, o ke Dariu nana na wahine 5. E nana i ka buke moolelo a ka poe Iudaio (Iosebuso.)

                5. Owai ko lakou makuakane? — Hitherto. E nana i ka Buke Moolelo a Herobotu. Lib 53.

                6. E hoike akaka mai oo i ke ano ili o ka hua a Eva i ai ai ? — Eia ke ano ili he ululaau. A nana ma ka Buke Moolelo a Amureto, kekahi kanaka hoomanakii. Lib. 37. C. 2.

                7. Owai ke 'lii i hoohalike i na la o kona poe kanaka me na la o ka laau? — O Davida. Ielemia 16 : 17.

                8. O ka iwi o ka poe hea kai ulu me ka laau? — O ka iwi o ka poe pono. Halelu 93: 12.

                9. E hoike mai oe i ka inoa o ke kokoolua o Aberahama me Lazaro.— O Liveta ma ka olelo Helene, ma ka olelo Hawaii, "Kanaka Waiwai." E huli ma na Buke Helene.

                10. Ehia puka i ke kanaka pono i loaa'i kona uku ma kela ao? — Hookahi wale no. O ke aloha, ke apo hao e paa'i na puka e ae. E nana i ka Homaile a Shepeeta o Suria, Ch 5: 9.

                11. Owai na inoa o ia mau puka? — Mai ka Manaoio a ka Hookeai. E nana i na Iwihaiao, a Iesu, mai Mataio a Ioane.

                12. Ehia na pauku o ka Baibala ? Eia, he 89,587. Ma ka Uresa Nui o ka Hebera, he 375,249. Uresa Nui o ka Latina, he 243,552.

                Eia mai na Haina Baibala i ku i ke one o Havila, ke kahua kaka laau a Kawelo, e pelu ai ke kikala o ka hai keiki. E ke hoa Ku i ka piko, wali ka aoao. Me ka mahalo.

G. M. KOHA.

Keawauta, Waianae, Aperila 9, 1862.

 

Olelo Pane.

I KA LUNA HOOPONOPONO; ALOHA OE :

                Ua hiki mai nei imua o maua na olelo a Hanale (Henry H. Parker,) e pale ana ia ia iho no na olelo i hoopukaia e maua ma kekahi mau helu i kaahope ae nei o ka Nupepa Kuokoa. Ua manao iho maua aole la e hookaumaha hou aku i na kowa o kau pepa, no ka lana ana ae o ko maua manao e hamau ana la ko maua hoa i ka pane hou mai, i kanalilii ai ka manao o ka lehulehu no kona mau olelo lelehewa ia maua me ka oiaio ole, ina oia e hana pela i na la ua lana malie ka manao o ka poe i ike io i ke kumu o kona lelehewa ana. Me he malolo mua 'la a kau; aka, he nani no ia nana no e hoolei mai nei ka lehu o kapuahi, nolaila, ke hele hou nei maua imua o ka lehulehu e pale ai ia maua iho:

                Ke ike nei maua i ko Hanale makemake nui e kauo ia maua iloko o ka hoopaapaa, ma na huaolelo a me na kumu pili ole i ke kahua nona mai ka hookumu ana o keia hoopaapaa ana, oia hoi kona olelo ana i ko maua kinai i ka makemake o ka lehulehu o ka Apana o Koolaupoko, ko maua uku i ka hapaha no ka balota, a me ko maua hahau ana a me ka ho-a i na kanaka me ka huipa, a me na mea oiaio ole he nui wale ana i olelo ai ma ka palapala mua ana i paiia ma ka Nupepa Kuokoa. Aole kekahi o ia mau mea ana i olelo ai ua hanaia e maua, i hooiaioia mai e ia, he ole loa no.

                Ke hoole mai nei ko maua hoa, i kona makemake ole no e komo i ke kau Ahaolelo e hiki mai ana, a me kona palapala ana mai ia W. E. Pii, e hoole ana i ka noho i Lunamakaainana. O ka maua noi ia oe, e huli koke iho iloko o kou waihona manao, a e makaikai iho hoi i kou Lunaikehala, malia paha, ua moe ia lala ou i ka wa au i kakau ai i kau mau olelo hope mai nei, e ninau oe ia oe iho, "Nawai la i hoole ko W. E. Pii holo ana i Lunamakaainana ma ka Apana o Koolaupoko, me ko hoihoi aku i na dala ekolu no kona poho i ke pai ana i kona balota?" Ke olelo mai nei o Eko, na Hanale a me kona hoa i uku. He mea kupanaha maoli ka haalele o W. E. Pii, i kona balota ponoi, a hooikaika ma ko Hanale, me ke kokua ole ia mai e ke kauoha a kekahi mea e ae, ke olelo ua maopopo ua hana no, ko maua hoa me kona mau hope, i mea nona e komo ai i ka Ahaolelo, a no ia mea kona noi ana ia W. E. Pii, e hooki i ka holo ana i Lunamakainana; a no ka mea hoi, he Puuku oia no ka Ekalesia a Mi. Pareka makua, pehea la e hiki ai ia Pii ke hoole aku me ka hoopau oleia o kona noho Puuku ana ?

                Ua olelo hookohu ko maua hoa me ka hookoikoi iho i ke kinai o maua i ka manao o ka lehulehu, no ko maua paipai ana i na kanaka e hele e koho balota ma Kaneohe, pehea la e hiki ai i kekahi mea ke olelo pela me ka hoohalahala, no ke ko ole ana o kana mea i makemake ai, me ke komo pu ole o ka hilahila iloko ona, e like me ko maua hoa e kapa nei ia maua, "He mau mea kinai i ka manao o ka lehulehu." Oiai oia kekahi i hana e like loa pela i ka makahiki 1858, ia ia e hooikaika ana i ka balota o Kauka G. P. Judd. Ia manawa, ua hoouka ua o Hanale i kekahi poe kanaka mahope o kona lio, me ka ahai pakahi aku ia lakou i kahi e balota'i, a me kona koi ana ia Mahina, kekahi kanaka i kona wa pilikia loa i ka mai, e hele i ke koho balota, a e lawe i ka balota o Kauka G. P. Judd, ua hana paha o Hanale no kona manao ana o Kauka ka mea kupono e hooikaika i ka pono o ka lehulehu iloko o ka Ahaolelo, a no ko maua manao ana he pono o Barenaba ke lilo i Lunamakaainana i pomaikai ai ka lehulehu; nolaila, kona ahewa ana mai ia maua, me ke kapa mai e kinai ana maua i ka pono o ka lehulehu. Ua hana maua me ka hooikaika ana ia Barenaba, me ka awili pu ole ma ia hana ana i ka olelo o kekahi mea i poniia i mea nana e hooikaika i ka pono o ka MEA MANA LOA ma keia ao, a aole hoi he mea i poniia e hele e hooikaika i na balota o Hanale.

                Ke olelo mai nei oe e ka hoa, i kou hoopailua, aole o maua kanalua ia mea ; no ka mea, he kulana pilau io no paha kahi au i ku ai i ka wa au i hoomaka'i e kakau i kou kumu manao mua, ke kumu o kakou e hoopaapaa nei.

                Ke olelo mai nei ua hoa nei o maua, e ninau maua ia W. E. Pii, no na palapala e hoole ana i kona kuko i na hana a ka Ahaolelo ; maikai la ! E i ia mai no e ua hoa nei o maua e komo iloko o ka waha o ka Liona, ina no ua pono ; eia ka e ninau aku maua i kona mau kihi ponoi, ae, "Ke ninau."

                He mea maikai loa ia nou ina maua no Kula, he lila maia io oe i pala ole i na anahulu elua ; nolaila, paha oe i manao ai aohe Aalii kumakani o na Pae Moku o Hawaii nei, i manao ai oe e hele maua e ninau i kou mea nana i kokua, me ka manao e loaa ka haina oiai o ka maua mea e ninau aku ai ia ia, oiai e pili ana ia mea i ke ku-e aku i kou mau pono.

                Ke olioli nei maua, i ka ike ana'ku i kou kauo koke ia oe iho mai keia hoopaapaa ana, ma ia mea oe i hoike mai ai i kou akamai, a me kou poho ana iloko o ka nenelu o ke Ahuawa o Hamohamo.

R. B. LIMAIKAIKA OPIO.

KEONI KAMAKI.

Waimanalo, Aperila 14, 1862.

 

Olelo Pane.

E ka Nupepa Kuokoa e; Aloha oe:

                Ua ike au ma ka Helu 21 o ka Hoku Pakipika, i ka olelo a S. R. Kahulanui, o Kulaokahua, Honolulu, Oahu. Ma kona manao, me he mea la e hoohenehene ana i na Lunamakaainana o Molokai, ma ka hoohalike ana a ua o S. R. Kahulanui la, penei, "Mai keia la 4 aku o Ianuari, a hiki i ka la 23 o Mei, o keia makahiki, ina e kanuia kekahi laau alani, hua koke mai anei keia laau i kanuia iloko o keia mau mahina elima?" Haiia mai ka haina o ia ninau e Ninihua, ehiku makahiki, alaila hua, a ewalu kekahi, wahi a S. R. Kahulanui, pela no ko oukou mau Lunamakaainana a oukou e hilinai nei, aole paha e hiki ia laua ke pane a ke ekemu ae iloko o kekahi mau hebedoma, oiai aole i maa ka waha i ka pane ana ; malaila au i kela halawai ana, a he hiki no ia'u ke paio aku me ua o Kahulanui aka, paniia mai au e ka Iesu olelo ma Mataio 5:39.

                Nolaila, oki wale iho au, a no ka hoopuka ia ana mai nei ma ka Hoku Pakipika, a he mea hiki ia'u ke pane aku ma ka hoohalike, ua maikai, a ma ka haina o ua ninau la, ua pono no, a ma ka hoopili ana i ua hoohalike la, ua pili ole, a no ua o S. R. Kahulanui la ka olelo ana iho, pili nakeke. Penei ka pili ole, "Aole anei o J. Alapai, a me H. R. Hikikoke, he mau kanaka, naauao, a pono i oi aku mamua o kou naauao e S. R. Kahulanui paha ? Aole anei o J. Alapai i noho ma ke Kulanui o Lakainaluna, i na makahiki eha a puka mai, a noho ma ka Oihana ao i na makahiki ehiku ? Aole anei o H. R. Hikikoke i noho ma ke Kulanui o ka Punahou, a ke noho nei ma ka Oihana ao i na makahiki eha ? "Ke manao nei au, ua hua keia mau laau alani; aka, ke ninau nei au, heaha la ke kumu o kana hoolaha ana ma ka Hoku Pakipika ?

                1. Ua inu kope paha, e ua pupule o S. R. Kahulanui la, kahi Lunamakaainana o Molokai, i kela kau Ahaolelo ana i hala aku nei; no ka mea, ninau aku o E. G. Hikikoke, ma kela halawai ana i ka la 4 o Ianuari. "Aole anei oe i inu i ka rama, a hoopaaia iloko o ka Halewai?" Hai mai o S. R. Kahulanui, "I inu kope au." Keu a ka hoopunipuni, he mea hoopaaia ka iloko o ka Halewai, ke inu ke kanaka i ke kope, pela wale no la hoi na kanaka inu kope, he hoopaaia iloko o ka Halewai.

                2. Aole paha i ike iki o keia kanaka i ke Kanawai, ke kuhikuhi aku nei au ia oe e nana iho oe ma Kanawai Kivila, Haawina 21, Pauku 778, a e ike oe malaila, i ka mea kupono e lilo i Lunamakaainana, aole olelo kela panku, aole pono ka poe hou, ke lilo i Lunamakaainana, aia o ka poe i komo mua iloka o ka Ahaolelo; no ka mea, o lakou ko poe i maa a makaukau i na Kanawai.