Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 13, 22 February 1862 — Page 1
KA NUPEPA KUOKOA:
Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.
BUKE I. HONOLULU, FEBERUARI 22, 1862. HELU 13.
He inoa no Kaonilani hanai a
KEANOLANI.
Kau wale mai no ka haili,
He haili he manao no ia la,
No kuu hoa i ka aluiki,
I ka hau anu o Rukini,
Oia aina malihini,
Kamaaina i ke aloha,
I aloha kiaha ia mai,
Lulu lima i ke ahiahi,
I ka wai lohi o ke kanaka,
Kaena ae nei Hanakahi,
Hookahi mea nani ilaila,
I Farani ke Kuhina i Mareka,
A Mareka au a hoi mai,
Aole ke koina ilaila,
Kukui ka nu i Hawaii,
I ka ua noe lehua o Hilo.
A Hilo Waiakea wau,
Hoolono i ka ne a ke kai,
Kai leo nui i Paikaka,
Akahi a ike maka iho,
I ka epa o ke kupa i ka lai,
Lai aloha i kuu nui kino,
Elua mea i manaoia,
Na pua lehua i Haili,
Ilihia na manu i ka ua,
I ka loku i ka lau amau,
Ua mau ua paa ke aloha,
I kuleana e ike ai,
Me oe a ke aloha nui,
I hoolailai i ke kino.
Lia wale mai no e ka noe,
Nonoe aloha i na pua,
Kuu pua nani o ka Oliana,
I manao o kui e lei,
Lei kahiko i ke ahiahi,
No na la o ka hooilo,
Ua holo ia mea i ka Aha,
Ua lawa pono i ka nui kino,
Ka manao kai ike i ka luhi,
Luhi a ana i ka makemake,
Nani maikai wale ia uka,
Ka waiho mai a Hualalai,
Kela kuahiwi kualono,
Ua lohe ua lono ae nei,
I Maunaloa na Waihau,
Hoa lulana i ka lipolipo,
E luana'i o ka noho ana,
Kokohi mai o Lilinoe,
Ka wahine noho i Poliahu,
Ke ahu nei ka ukana nui,
O ke kae aloha a ka lehua,
I ka uka wale o Puukapu,
Ua kapu aku ia kuahiwi,
Ua nohoia e ka ua koho,
Uka nihi mai i ka ehu kai,
Na ale huli i Makaukiu,
Ke kupua alo i ka ehuehu,
Ehuehu mai nei ke ala,
Na hala lei o Naue.
E naue mai oe o ia la,
Oiai ke koena a loko,
Me oe aku ke aloha nui,
I ka hoolailai i ke kino. HANA LUI.
No na hana mana a Iesu.
Ua kamailio kakou ma ka Helu 11 o ke Kuokoa, i hoopuka ia i ka la 8 o Feberuari, no na hana mana a Iesu.
E kamailio hou ana kakou no na mea i koe o na hana mana a Iesu. I ka wa e ahaaina ana na Iudaio; aole nae he waiwai, ia manawa olelo aku la o Iesu, e hoopiha i na ipuwai pohaku i ka wai, a lawe aku la na kauwa ia wai i ka Lunaahaaina, a lilo ae la ia wai i waina. O ka hana mana i oi ae mamua o na hana mana a pau: oia no ka moe ana o Iesu i ka lua kupapau a i ka poakolu ala hou mai oia. Oia no hoi paha ka mea i olelo nane ia e Iesu ma kana olelo ana no ka luakini. Ua olelo o Iesu, e hiki no ia ia ke wawahi i ka Luakini, a i na la ekolu o kukulu hou no o Iesu a pau.
Ua lilo nae ia olelo ana a Iesu, i mea hoopaapaaia e na Parisaio a me na Satudaio; no ko lakou kuhihewa paha, he hale maoli no ka Iesu i olelo ai, aole paha lakou i manao o ko Iesu kino no kana luakini i olelo ai. He nui no na kanaka ano maikai, oiaio, ano pono, o lakou no kai hooia mai i ke ala hou ana o Iesu. He mau haumana no nae hoi o ke Keneturia elua, ua manaoio no lakou ma na mea a lakou i lohe ai i ka poe mamua ae. Eia nae, i na aole he hana mana na hana mana na hana i oleloia no Iesu, alaila, ua makehewa ka hoolaha ia ana oia mau hana mana, aole no hoi paha he kumu e manaoio ai ka poe mua. Aka, ke hooia mai ka lahui okoa o na Iudaio no, o keia mau hana mana no Iesu e oleloia nei, he mau olelo oiaio no ia.
(Aole i pau.)
HE MOOLELO NO UMI
KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAE AINA.
HELU 3.
Ma kau noi ana mai e S. K. e i ana, "E hiki i ka mea i loaa ka moolelo o Umi, ke hookui mai, a i na hoi ua hemahema, a pololei ole paha keia moolelo, e hai mai no ka mea i pau ka moolelo o Umi ma ke akea." Nolaila, ke hoolawa aku nei au e like me kau noi ana mai.
Alaila, hoi aku la o Umi me Kaleioku, a noho iho la ma kona wahi, a noho iho la laua malaila. O ka hoomaka iho la no ia o Kaleioku e hana. O kana hana i hana'i, i mea e lilo ai ke aupuni no kana alii no Umi, no ka mea, ua maopopo ia ia he alii keia, he hanai kanaka, hanai holoholona, puaa, a me ka moa, he mahiai, he ao i ka makaihe, no ia hale ao mai kekahi mau kanaka akamai i ka pana laau, (oia o Kai, Omaokamau, a me Piimaiwaa.)
I ko Umi ma noho ana ilaila, ua liuliu loa. A iloko oia noho ana, nui mai na kanaka, o ka nui o na kanaka he eha kaau, ua like ia me 160 hale, i ke kaau hale hookahi, hookahi lau kanaka, a pela a pau na kaau hale eha, eha lau ia o na kanaka, ua like paha 1,600 ka nui. A pela no o Kaleioku i hoolako ai no kana alii, i na mea a pau e makaukau ai. No ka manao o ua Kaleioku, e lilo ke aupuni i kana alii, oia kona mea i hoomakaukau ai i na kanaka, i ke ao ana i ka makaihe.
Ua loohia na wahi elemakule kahuna a Hakau i ka mai. Inu laau hoonaha ua mau wahi elemakule nei, a naha iho la ko laua mau apu, a pau ka inoino o ko laua mau opu, ia manawa koke no, olelo aku la laua i ko laua kanaka, e hele i o Hakau la i ko laua haku. No ka mea, he punahele ua mau wahi elemakule nei, ia Liloa i ka makuakane o Hakau me Umi, eia ke kumu i punahele ai laua ia Liloa. Aia ia laua ka malama o Kaili ke akua o ua Liloa nei, ia laua wale no e hiki ai, aole i kekahi mea e ae. I na no ke kaua mai, hele aku no o Liloa ia laua, na laua no e hoole mai, "aole kaua," pau ae la no, a pela aku no i kela hihia o ke aupuni, keia hihia. A hiki i ka wa i make ai o Liloa, ua hooili ae i ka aina no Hakau.
I ka wa i hele aku ai o kahi kanaka o ua mau elemakule nei imua o Hakau ke alii, ninau mai ke alii ia ia, "Heaha mai nei kau?" I aku ia, "I hele mai nei au imua ou o ke alii, na na wahi elemakule i hoouna mai nei, e hele mai au imua ou o ke alii, i ai, i i-a, i awa, no laua, i mea e hoopaa ai i ka naha laau o laua," pane mai la ke alii ia ia. "O hoi oe a ia laua hoole aku.'' Hoi mai ua kanaka nei, a hai mai i ka ke alii mea i olelo mai ai ia ia, imua o ua mau wahi elemakule nei, lohe iho laua, he mau olelo inoino loa ka ke aili no laua, loaa ia laua ka ohumu ma ko laua naau, (lilo ka aina ia Umi la.)
I ka wa i noho iho ai mahope iho o ka lohe ana i na olelo a ke alii, kaumaha ko laua nei manao, me ke kahaha nui loa, olelo aku kekahi wahi elemakule, i kekahi elemakule, "Pehea la ka Kaleioku hanai, e loheia mai nei? E hele paha kaua malaila ?" Ae mai la kekahi elemakule, "Ae," e nana wale aku hoi kaua i ka maikai o kana hanai, me ka maikai ole, ua holo like ia i ko laua manao.
O ko laua nei hoomaka no ia i ka hele ana, o ko laua nei hele no ia, a Poakolu laua nei ike alanui, mai Waipio aku laua nei ka hele ana 'ku, e hele ana laua i Hilo, ma ka aoao akau aku o Hamakua. I ka poaha o laua nei ma ke alanui, lohe aku la o Kaleioku i kekahi poe, e hai aku ana ia ma ka inoa o ua mau wahi elemakule nei. "Ei ae na wahi elemakule o Nunu, o Kamai ke hele mai nei i ke alanui, me ka pono ole," ninau aku o Kaleioku i ka poe i olelo aku ia ia. "A hea la laua hiki mai ?" I aku ka poe i lohe ai oia, "Apopo, a kela la aku hiki mai." Ninau hou o Kaleioku i ua poe nei, "Heaha la ka laua huakai nui?" Pane hou aku ua poe nei ia ia, "E hele mai ana e nana i kau hanai, i ka pono, me ka pono ole, no ka mea, ua hanai mai nei ka laua hanai o Hakau i na mea ino ia laua."
Alaila, lohe iho la o Kaleioku me Umi, i ke kumu o ka hele ana'ku a ua mau elemakule nei i o laua. Pahapaha ae la o Kaleioku, me ka olioli loa, no ko Kaleioku manao, e lilo ka aina ia Umi i kana alii, no ka mea, he kahuna kilokilo o ua Kaleioku nei, nolaila kona apo ana mai ia Umi e malama.
I kekahi la ae, oia ka Poalima, hoomakaukau iho la o Kaleioku me na kanaka o laua i ai, i ia, puaa, moa, awa, ua lako ia imua o ko laua mau maka, a ua makaukau hoi. Aka, ua hana maalea no o Kaleioku, i mea e lilo ai o ka aina ia Umi, i lilo ia i pono nona, penei kana hana maalea ana. Kena aku la o Kaleioku i kekahi kanaka, e hele e oki pauku wahie, ua like ka nui me na kanaka elua e apo ae ai a puni pono ia laua, a o kona loa i hookahi anana a me iwilei, hoi mai kaka a liilii, a pua hou ae, a like no me ka mea a olua e amo mai ai, ka lilo no ia i pauku hookahi. I kekahi mau kanaka hoi, i ke la puawa e ku mai la, e eli ae mawaho a puni, o ka puawa, a o kekahi mau kanaka i ka puaa, e nikiniki a paa, ua lako, a makaukau koke ia imiia o ko laua mau kanaka.
I hoomakaukauia keia mau mea e Kaleioku, i mea e hana aku ai o Umi imua o ua mau wahi elemakule nei, no ka hoa ana i ka imu, alaila, kii aku o Umi, a ua pauku wahie nei, kaka iho, i helelei liilii aku ma o maanei. Alaila, kapa aku ua mau wahi elemakule nei he ikaika o Umi, a pela i ka puawa, me ka puaa i nikinikiia'i.
Nana iho la o Kaleioku, ua lako, a makaukau keia mau mea ana i olelo aku ai imua o na kanaka o laua. Olelo aku o Kaleioku i kana alii, i ke ahiahi o ua la Poalima nei. "E ke 'Lii! apopo ka la o ko aina la pa ia oe, e hoolohe mai e ke alii, i na e malama oe i keia mau olelo a'u, apopo pa ka aina ia oe, i malama ole oe, aole e ola keia mau iwi ia oe, kaulai wale ia ae no i ka la." Alaila, ua oluolu ia i ko ke alii mau maka, e malama i kana olelo, hai mai la o Kaleioku i kana mau olelo imua o Umi kana alii. "E ke alii e moe kakou i keia po, a huli ke kau pii au iuka i na koele a kaua, me na kanaka a pau loa o kaua, aole he kanaka iho me oe, o oe wale iho no koe, a me ko mau wahine. I na e hoea mai na wahi elemakule i kakahiaka o ka la apopo, i ninau ma ko'u inoa, manao oe, o laua ia, hoomakaukau aku oe imua o laua, ma na mea i hoomakaukauia na laua, ma na mea ai, a me na mea a pau a laua e makemake ai e haawi aku oe na laua, i ka wa e ona ai i ka awa."
Ae aku o Umi kana alii, ma kana mau olelo kauoha. I ka huli ana o ke kau o ua po nei, pii aku la o Kaleioku me na kanaka o laua nei, a malamalama ae oia ka la Poaono, pau loa kanaka i ka pii iuka, koe o Umi me kana mau wahine elua. [Aole i pau.]
NO GUSTAVE,
KA MOI O SUEDENA.
I na haneri makahiki elua a me kanakolu a keu mamua, e kaua nui ana o Feredinana ka Emepera o Auseteria me na alii Lutero o Geremania. He kanakolu na makahiki o kela kaua ana. O ko Feredinana manao e kinai loa aku i na Ekalesia Hoole Pope ma ia mau aina a pau. Aole no i pio lakou ; aka, ua hooneoneoia na aina kanaka, ua pepehiia na miliona kanaka he nui, iloko o ia mau makahiki kaua. Ua noho kanaka ole ia na kulanakauhale, a ua waiho nahelehele ia na aina he nui loa, i noho lehulehu ai na kanaka mamua o ke kaua ana. No ka nui loa ana mai o na koa o ka Emepera o Auseteria, a no ke kuikahi ole o na Aupuni uuku kuokoa o Geremania, ua auhee na koa Hoole Pope imua o na Koa Katolika o Europa. Aka, he nui na makahiki o kela kaua ana mamua o ko ka Emepera lanakila ana maluna o Geremania.
No ia poino ana o na aina o Geremania, ua poho loa ka manao o na Lukero, i ke ko ole o ko lakou makemake, ma ke kaua ana. I keia wa, e kokoke auhee lea ai na Lutero o Geremania, hiki mai la kekahi Alihikaua hou ma Geremania, e kue i ka Emepera o Auseteria. O keia koa hou, ka Moi o Suedena, o Gustave Adolphe kona inoa. He Aupuni kona e moe ana ma ka aoao Komohana o ke Kai Baletika ; a ua kaawale kona aina mai Geremania aku i kela Kai. Ua huli lakou mamuli o ka aoao hoomana Lutero. A ike mai o Gustave i na Lutero o Geremania e pilikia ana, a e make ana i ka Emepera Katolika o Auseteria, houluulu ae la ia i kona mau puali koa, a holo mai me lakou, a komo iloko o Geremania, e hoouka ku-e ia Feredinana, a e kokua i na hoahanau Keritiano malaila.
Ma ia manawa mai, ua hoolana hou ia ka manao o na Hoole Pope ma ia mau aina. Holo ae na koa kamaaina o na wahi a pau, a hoohui me ia, a lilo lakou i poe kaua nui loa. O ko Gustave kaahele no ia iwaena o na aina a pau o Geremania, a hoopuehu aku la, a lanakila maluna o na koa o ka Emepera, a kipu aku ia lakou e hoi i ko lakou aina ponoi. Hoihoiia mai na Alii Lutero i ko lakou mau Aupuni, a kukulu hou ia na Ekalesia Hoole Pope i hoopuehuia. Aka, aole i pau ke kaua ana, aole hoi i haalele ka Emepera i kona manao e kinai iho i ka aoao Lutero ma Europa. He nui na makahiki o ko Gustave kaua ana me ia, me ka loaa ole o ke kuikahi.
No kona kaua hope ana keia Moolelo. E kaahele aku ana o Gustave ma iwaena o na moku o Geremania, i kona neenee ana a kokoke i na Papu o ka muliwai o Danube. E hele ku-e mai ana o Walenesteina, ka Alihikaua o Emepera, me na koa he 60,000. Mamua, he lanakila wale no ko Gustave me na koa e uuku ana i ko ka enemi. Aka, ia wa, he 20,000 wale no na koa ia ia ; ku malie iho la lakou ma Nurembega, a hoouka ae la i na pa kaua, a puni kona kahua hoomoana, i kona lohe ana i ka oi pakolu aku o na koa o na enemi.
A hiki mai o Walesteina me kona mau puali koa, aole ia i lele koke aku maluna o Gustave, no kona ike he koa makaukau loa no ia. Hoopalahalaha aku la ia i kona poe ma na aoao a ma ke alo o Gustave, e kali ana i kona lele ae mawaho o ka pakaua, a e hoouka ma na wahi papu. He mau hepedoma ewalu ke kali ana o na aoao a elua i ka puka mai o kekahi iwaho. Aole hoi i aa kekahi e lele maluna o ka pakaua o kona enemi.
A paupauaho iho o Gustave i keia kali ana, kauoha ae la ia e hoouka me Walenesteina. Me ka ikaika i maa mau ai na koa Suedena lele lokahi lakou maluna o ko lakou poe enemi. He hoouka pokole no nae ia ; no ka lehulehu a me ka ikaika o na Auseteria, ua paleia mai na Suedena me ka make nui o na tausani koa ekolu, a hoi hou mai lakou iloko o ko lakou pakaua.
Ua hala hou aku na hepedoma hoouka hou ole, e kiai ana kela aoao keia aoao, i na manawa e lele hou aku ai maluna o kona enemi. Iloko o ia manawa, ua loaa ka wi a me ka mai ahulau nui maluna o lakou a pau. Ua kanuia na koa Suedena he 20,000 i make i ka mai. A ua make hoi na Auseteria i na tausani he kanakolu, ia mai ahulau hookahi no. A loaa hou mai ia Gustave na koa hou e pani ia hakahaka, ua makaukau ia e hoouka hou.
Aka, aole pono malaila ka hoouka, hoi hope mai la o Gustave me na puali koa ona, e hele malie ana, hahai mai o Walenesteina mahope wale mai ona. A loaa ka papu o Lutezana, ku iho la ko Suedena, a hoomakau e hoouka ikaika ilaila. I ka la 16 o Novemaba, 1635, ku mai la puali o Auseteria imua o na Suedena ma Lutezana.
Moe iho lakou ia po, e alo ana kekahi poe i kekahi poe. I ke ao ana ae, ua paapu ka aina i ke ohu pouli. Aole e hiki ke nana i na mea kokoke. A i ke awakea, auhee ae la ka pohina, a ike ae la na lehulehu e ku palahalaha ana ma ka laula o ka papu. He aina ululaau ole ua papu la, a ua maheleia mawaena i ke alanui laula ; he elua mile ka loa o ke ku ana o na koa hele wawae, a ma na aoao e ku ana na koa holo lio, a me na kaa pukuniahi. Mawaena o na aoao kaua e moe ana ke alanui laula. E ku kokoke ana na lalani o lakou ma keia kapa a ma kela kapa o ke alanui.
Mamua o ka hoouka ana, ua kukuli lakou a pau e pule i ke Akua. Ua pule mesa ka aoao Katolika, a haawi i ka berena o ke kaserema na na koa o lakou. Kahea maoli aku na Kahuna Lutero i ke Akua, e kokua mai i ko lakou hoouka ana, no ka aoao manaoio. A pau ka pule, himeni ae la na leo o na koa he 30,000, i ka Himeni a Lutero i haku ai, a penei ko lakou puana ana : "
Iehova ke Akua mau,
Ka puuhonua no kakou."
A pau ia, alaila ua hoouka. Puka aku la kekahi puali koa o Suedena, a hele ma ke alo e hoomaka i ka hoouka kaua. Kipuia mai lakou e na enemi, a kipu aku no hoi la- kou, a haule iho na mea make he nui loa. Hahai aku la kela puali keia puali mahope o lakou, a mai ke ahi o na pu ma ka loa, a ma ka laula, o ke kahua kaua. Lele iho la o Gustave mai luna iho o kona lio, a lalau i ka ihe, a alakai aku i kekahi puali koa imua. Noi aku na luna koa ona ia ia, e ku kaawale iwaho o ke kahua, o make ia. Pane mai la kela, " Ua kakauia ma ka lani ko'u hora e make ai, aole hiki ke hoololiia."
Uhi mai la ka uahi pauda a paapu maluna o ke kahua kaua. Malalo iho na koa e pepehi ana me ko lakou ikaika a me ka inaina. I ka hololio ana o Gustave, mawaena o na koa ona, ku ka poka i kona lima, a haki ka iwi; ia wa iho, ku hou ka poka ma kona umauma, a haule iho la kela a make loa, e kahea ana i ke Akua.
Ike na koa Suedena i kona lio e holo wale ana, aole lakou i hee ; aka, hooikaika nui aku la lakou e lele maluna o na koa o Auseteria, a e kipaku aku. Lele ae lakou maluna o na paku o ka poe enemi, a hookahulihuli ia lakou.
Ia wa iho no, hiki mai la o Papenheima me na koa hololio, a kipaku mai i na Suedena. Manao iho na Suedena, ua hee lakou ; aka, aole i liuliu iho, kipu aku na pukuniahi i na koa hololio, a haunaele iho la lakou, a make iho la o Papenheima, a holo aku la kona poe koa mai ke kahua kaua aku.
I ka lohe ana o na koa Auseteria, ua make o Papenheima, makau iho la lakou, a holo hee aku la i ka hoi ana. Aole i hiki ia Walensteina, ke hookupaa hou ia lakou. Hahai aku na Suedena mahope, e alualu ana ia lakou a po iho. Pakele aku la lakou iloko o ka pouli.
Hoi mai la na Suedena i ke kahua kaua, a kanu iho i ka poe i make. Ua loaa ke kupapau o ko lakou Alii, malalo iho o na puu heana o na koa i make. Ua pepeia e na wawae o na lio i hehi iho maluna ona. A pela i make ai o Gustave Adolphe, o Suedena ; no ka mea, nana i hoohuli i hope i ke kaua kinai i ka Ekalesia Lutero ma Geremania, a hoopakele i kela mau aina, i ke kaua hooneoneo, i na makahiki he kanakolu. Ua kaulana loa ka inoa o Gustave, ka Moi o Suedena, ma na Moolelo Aupuni o na aina o Europa.
HE KAAO
NO KEKAHI
KEIKI ALII.
HELU 2.
Oia ka lua o ka hoomaopopo ana o ke alii, he kanaka ike io keia. Hele aku la lakou nei, a hiki ma kekahi hale, e kokoke ana i ke alanui, kikeke aku la lakou nei i ka puka, wehe ia mai la, komo lakou nei iloko, aloha mai la ka mea nona ka hale, a aloha aku la no hoi lakou nei, nana mai la ka mea nona ka hale, i ka malihini o kona ike ana i keia poe kanaka, nana mai la ia, a ua like ka maikai o na mea eono o lakou, a o ka hiku, ua oi aku kona maikai mamua o na mea eono o lakou, a ua oi aku no hoi mamua o na kanaka maikai a pau o ia aupuni, kena mai la ka mea nona ka hale ia lakou nei e ai, i ko lakou aina ahiahi, a ai iho la lakou nei, a pau ka ai ana, alaila, ninau mai ka mea nona ka hale, ''Mai hea mai nei oukou?" Olelo aku la lakou nei. "Mai Beritania mai nei makou," "A e hele ana oukou i hea ?" wahi a ka mea nona ka hale, "I hele mai nei makou i ka makaikai," ninau aku ke keiki alii. ''Heaha ka mea hou o keia aupuni?" i mai la ka mea hale. "O ka mea hou o keia aupuni, he nane na ke alii wahine, oia hoi ka moopuna a Papa ma laua o Wakea, a o ka mea e loaa'i o ka nane a ke alii wahine, o kana kane no ia, ua hoikeia keia nane imua o na kanaka malihini i hiki ianei, aole nae i loaa, a no ka loaa ole, ua pau lakou i ka make, aneane he mau tausani ka nui o lakou no ka loaa ole ia lakou o keia nane a ke alii wahine," i aku la ke keiki alii i ka mea nona ka hale. " Manao wau, i na e naneia mai ia'u keia nane, alaila, e loaa no ia ia'u," ia manawa a ke kamaaina i lohe ai i ka olelo a ke keiki alii, holo koke aku la ke kamaaina a hai aku la i ke alii wahine, me ka i aku, "Ua hiki mai ma ko'u hale kekahi poe kanaka malihini, a ua ninau mai lakou ia'u i na mea hou o keia aupuni, a hai aku la au ia lakou, o ka nane a ke aili wahine, ka mea hou ma keia aupuni, ia wa a'u i hai aku ai ia lakou, o ka nane a ke alii wahine ka mea hou o keia aupuni, alaila pane mai la kekahi o lakou ia'u, a me ka olelo mai, "Ina e hoike ia mai ia nane ia'u, alaila, e loaa no ia ia'u," ia wa a ke alii wahine i lohe ai i keia mau olelo, kena koke mai la ke alii wahine i kona Luna Koa, a me na koa, a kii ia mai la lakou nei, a hiki lakou nei ma kahi o ke alii wahine, i kona ike ana mai ia lakou nei, ua like na mea eono, a o ka hiku o lakou, ua oi aku kona nani mamua o ko ke alii wahine, a me na kanaka a pau o kona aupuni.
Hookipa maikai aku la ke alii wahine ia lakou nei, iloko o kona hale, a haawi mai la i kona moe i wahi no lakou nei e moe ai, a o ka mea nana i moe ka moe o ke alii wahine, oia no ke keiki alii, ia po no, hoouna aku la ke alii wahine i kona mau luna, e houluulu mai i na kanaka a pau o kona aupuni, maloko o kona pa alii, a houluulu ia mai la na kanaka a pau.
I ko lakou nei ala ana ae i ke kakahiaka nui, puka aku la kekahi kanaka o lakou nei iwaho, oia hoi o Panapololei, ike aku la ia ia manawa ua piha loa ka pa o ke alii wahine i na kanaka, hoi aku la ia a hai aku la i ke keiki alii, ia manawa iho, kii ia mai la lakou nei e hele e ai i ka aina kakahiaka, a pau ka ai ana, lawe ia aku la ka noho alii o ke alii wahine iwaho o kona hale, malaila, e ku ana ke kahi kumu laau nui, o kona mau lala, ua hele a paa pono ke ana puni o kona aupuni, nolaila, aole e komo ka la iloko, a ua ulu maikai na mea kanu, malaila i akoakoa nui ai na 'Lii a me na kanaka, me ka manao e hoolohe i ka nane a ke aili wahine, ia manawa, kena aku la ke alii wahine e kii ia lakou nei, a hiki mai la lakou nei, ike aku la na 'lii a me na makaainana ua like na mea eono o lakou, a o ka hiku, oia hoi ke keiki alii, ua oi aku kona nani mamua o ko ke alii wahine, houluulu ae la ke keiki alii i na kanaka ona, a akoakoa pu me ia, alaila, nane mai la ke alii wahine ia lakou nei, penei: "Aia a loaa i kekahi o oukou ka puka o kahi i noho ai o Papa ma laua o Wakea, alaila, o ka'u kane no ia." Ia wa a ke alii wahine i nane mai ai, noonoo iho la keia i ka hana a na kanaka o ia nei, ninau aku la keia ia Ikeloa, no ka mea, o kana hana ka ike, "E Ikeloa, auhea ka puka o kahi o Papa ma laua o Wakea i noho ai:" i mai la o Ikeloa, "o ka puka o kahi o Papa ma laua o Wakea, i noho ai ea, o keia kumu laau nui e ku nei la, a i na oe e ikaika, a hemo keia kumu laau ia oe, alaila, loaa ia oe ka puka kahi i noho ai o Papa ma laua o Wakea, no ka mea, hokahi wale no aa o keia laau, a ua iho pololei no ia a hiki i kahai o Papa ma, laua o Wakea," a lohe ke alii i ka olele a keia kanaka, oia hoi o Ikeloa, alaila, ku ae la ke alii iluna, hele aku la ia a ma ke kumu o ua laau nei, paipai ae la ia i ke kumu o ka laau, helelei iho la kona ili a pau, huhuki ae la ke alii i ua kumu laau laau nei a hemo, alaila, hamama ae la ka lua, i aku la ia i ke alii wahine, "E ke alii wahine, eia ka puka kahi i noho ai o Papa ma, laua o Wakea," ia wa a ke keiki aili i kuhikuhi aku ai i ke alii wahine, i ka puka kahi i noho ai o Papa ma laua o Wakea, alaila, ae mai la ke alii wahine.
A ike ae la na kanaka a pau o ia aupuni, oia ka ka puka kahi i noho ai o Papa ma laua o Wakea, piha loa iho la ko lakou naau i ka olioli, no ke akamai