Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 11, 8 Pepeluali 1862 — HE MOOLELO NO UMI. KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAE AINA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO UMI. KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAE AINA.

I»Ki,t 2. , J ko l'/iii niia'ku, pii aku la oia ina- ! i'ri o Ua |»;i laan o ko Liioa hah\ a koino ak;i ni'i ina ko Liioa puka pakakn, e like ine L i ui.-io a kona uiaknwahino mamua o kona ; i':i 11.i mai. A ik»- mai na liamiiku o Li- : > i. ua !.i:i k* !a keiki no ka p>i nna :na ka i'i i.iau. kaiu kapu o Lilua, aluaiu inai e maK<• o Lmi; aiaiia, pii aku o L'mi a noiio !:::i!i!i:i o ko Liioa uiia, hooknhakaha ae ia <> Lil'i.i i kona uiia, liauie iho la o Lmi rna k.i honua. A i ko L'mi haule ana, ike iho ia o Liio.i i kona nilio palaoa ma ko Umi ai, a me kona malo ma ko Umi hope. Ninau aku o Liioa, " Owai kou inoa ? 0 L>mi anei <><■ * " At- kela, " Ae, o L'ini no au, o kau i> i.' I k I. Alaiia iiii mai !a o Liloa ia Uini ma kona 'i!:i, a iioni ia l'mi, me ka ninau aku, " Au-ii'-a o Akahiakuieana ?" I ma.i o Umi ia ia, " Nana no au i kuhikuhi nmi e liele mai i "ii Ai.iila, hai ae i ka poe me m i kona mau mea ia Umi. " O kuu malo keia, me kuu paiaoa, auhea kuu laau pakiu ? " Hai inai o Uini, 44 Aia no mawaho i o'u mau hoa heh'." Alaila, kiiia mai o Onuiokamau 111' ■ l'iimaiwaa. Alaiia, liai o Liloa i kona poe kanaka a }>a u, " I ka wa a kakou i hele ai i ke kapu hi'iau, ua kapa mai oukou ia'u he hehena, i kuu hume ana i ka malo lauki ; nka, eia no ua malo ia o'u, a me ka palaoa, a me ka laau piiau. Ua waiho au no ia nei, no kuu keiki. O ka'u keiki keia." Ik< ae la na kanakn a pau o Liloa, he k. iki o Umi na Liloa, kena ae la o Liloa, 10 iawo ia mai na akun ona e oki i koUmi piko. A ookiia iho la ko Umi piko. A iohe o llnkau, ka Liloa Keiki mua, i ke kani ana o ka palm, niiiau mai oin, 41 He pahu aha keia ? " l aku kanaka, 44 Ho pjihu oki no ka piko o kii Lilon keiki hou, o Umi koua nioa." I ko Hakau lohe ana he keiki hou ka Lii"4. hole umi oia me ka huhu nui, a ninau mai ia Liloa, •• O kau keiki hou keia ?" Ae in u o Liloii me ka hooluolu ia Hakau, me ka i ana mai, 44 O oe no ke nlii, o kou kanaka k» iu. maluna oe malalo aku ia ou." Pela o L loa i hooluolu ai ia Haknu, no kona huhu nni ia Uini, a oluolu o Hakau me hookaliiani. ' ' o Umi noho pu ana rne4«ilcn\, maama |H>no o L'mi i ku Lilou mau olelo, a īiu'am inuio Liloa ia Umi; a ike mai o ilakau i ko Liloa uu\\ama ia Umi, huliu ko:ia n::au i:\ Umi, olelo knlaea wnle mai o 11 ikau ia Umi i ko Liloa wa e ola ana. Kanmaha ko Liloa naau no Umi, i ka huhu o Hal;ati. Pela mnu ko Haknu kue ana ia l'ini, a hiki i ko Liloa \va i inake ai. Ike kokoke ana o LiUxi e make, kauoha o Liloa :io Hakau kn aina a pau ; aka, o ke akua, ine ka h ih» akua, oia ka Liioa i kauoha aku ai n«> l'mi. malanm no o L T mi i ke akua. I ka make aua o Liloa, noho nku o Umi malalo o Haknu. a nui no hoi ko Hakau huiiu mai ia Umi, a nui no ka liiokae mai ia Umi. I ko L'mi \va e heenaKi a"» i ko Haka .i |vipu, i mai o Hakau ia Umi, 44 Mai hee oe i ko'u : no ka mea, he makuahine noa wnle no kou ma Hamnkua, he kapu ko'u p i jva, he alii au." I ko Umi hume ana i ko Hak-.ui malo. hokne maio Hakmu me ka iaku ui Umi, "Mai hume oe i kuu inalo, he alii :iu ; ho mukuahine lma\vu lou no Hamakua." Pela no o Hakau i hoino ai ia Um», k.i hvMkuke maoli; alaila, hee malu o Umi :nai o Hakau aku. Eia ko Umi mau hoa he!o. o Omaokamau, o Piimaiwna, o laua kona mau hele mua mai Hamakua mni a Waipio. I ko lakou hoi hou ana i Ham&kua, mai Waipio aku, ma ko lakou ala i hele mua mai ai i ko lakou pii ana'ku i*a l(Coaekea, hiki I hkou ma Kukuihaele, alaila, loaa ia lakou o I Koi, ulaila, hele oia me Umi. I ko bkou I helo ana ku a hiki lakou t Kealahaka, oia kn I Umī wuhi i hanau ai, aole iakou i kipa i ko- ■ na mukuohiue; no ka mea, um manao lakou I e hele Vuewa wale aku. ■ No ia mea, hele aku lakou ma ka akau K o ia wnhi, a komo lakou ma ko Hilo pnleua t henia, maluila kekahi aina o Waipunalei ka

imo;i. A tk» ke kokoke ana <• [x> ka ia, kipa lakoii e moe, a ao ae heie aku malaila : no ka inea, ua paa ka inanao o Umi, e hele kuewa oia a nolio ma kahi kipa ana e inoe. ike mai na kaikamahine o ia wahi, he poe keiki maemae lakou, koho mai lakou ia Uini ina i inau kane na lakou, a hoao ae la lakou. Pakahi lakou i na wahine ; aka, o Umi elua ana inau wahine, no ka niaikai o ko Umi kino ke nana'ku. fko lakou naho ana inalaila, kuka lakou e liuna la Umi, aole e hai i kona inoa ; kuka hou iakou, aole e hnna o Umi, e noho wale 110, a noho wale o Umi e like me ko lakou manao. Ai ko lakou liuliu ana malaila, hele aku o Piimaiwaa, a me Koi, me Omookamau, e mahiai ma ke kiliapai o ko lakou mnkuahonowai ; aka, o Umi ka i hele ole. Iko lakou hoi ana, mai ka mahiai mai, olioli ko lakou makuahonowai no ko lakou ikaika i ka mahiai. Aka, o ko Uini mau makuahonowai, kau'maha loa no ko Umi ikaika ole i ka mnhiai no kana wahine. A i kekahi wa, hele lakou inakahakaio Laupahoehoe,j he akamai o Uini i ke knhanalu, a heihei ana, hooke ikaika mai o Paiea ia Umi, eha loa ko Umi poohiwi ia Paiea, oia ko Paiea hewa 1 make ai ia Uini, i ko Umi wa i ku ai i ka moku. A hiki i ke kau Aku o ua wahi la, holo o Piimaiwaa, Omaokamau. me Koi, i ka lioe ; AkīL me kamaaina o ia wahi. I ka wa i loaa mai ni ka lakou Aku, olioli ko lakou mau ; makuahonowai; aka, o ko Umi mau makuakauinaha loa 110 ko Umi holo ole i ke knohi Aku me na lawaia o ia wahi. I mai na makuahonowai o Umi i kana mau wahine. 44 Ina paha ka puipui o ka olua kane, he , kanaka lawai-a, ina ua aina ke Aku ; aka, i makehewa ko olua mau kino ia ia." I kekahi manawa, ike mai na lawai-a hekanakn puipui o Umi, i mai lakou ia ia e hele i ke jkaohi Aku, ae aku no o Umi i ka lakou olelo, ao!e nae lakou i ike he alii o Umi; aka, ;ua kaulana loa ka nnlo ana o Umi. Aole ;nne lakou i ike o Umi keia. Iko Umi ho;lo ana e kaohi Aku i ka wai, haawiia imaiai kana Aku e ka lawai-a, ike aku o ; Umi, ua polalo mai ka lawai-a i ke Aku maI lalo o ka lemu, aolo o Umi i lawe ia i-a ;nana. I Aka, kuai aku o Umi i kana ia me kekaiohi e, ka mea i haawiia mai kona ia maluna jmai, i mai o Umi, " Homai na'u kau i-a uujku, eia inai kau o ka i-a nui," ae mai kela ikaohi. Aoleo Umi iai i ua i-a nei, lawe |aku no na Kaili, (kona akua,) aia no ma kajhi o Hokuli, ko Umi wahi i huna ai. I ko|na holo pinepine ana i ka lawai-a, haohao o iKaleioku i ka pio mau o ke anuenue ma ia Imalau. Manao o Kaleioku, o UmipahakeUa ; no ka mea, ua loheia ko Umi nalowale |ana. Alaila, iho mai o Kaleioku me ka puaa, !a ike oia ia Umi e noho aua me ka hanoha- ; no, a manao iho la o Kaleioku, he aiii keia. | Alaila, kaumaha aku la oia ika puaa, me 'ka i aku, " Eia ka puaa e ke akua, he puaa imi alii." Ika Kaleioku kuu ana'ku i ka j puaa, holo aku la ka puaa a ku ma ko Umi i alo; alaila, huli hou mai ua puaa nei ia Kaileioku. Ninau aku o Kaleioku, " O Unii : anei oe ? " Ae n\ai o Uini, " Ae, owau no." 1 |aku o Kaleioku, "E hoi kaua i ko'u wahi." Ae nmi no o Umi; alaila, i ae la kona mau I makuahonowai, a me kolaila mau kanaka a | pau. He <dii ka keia ! o Uini ka ia !! oka ! Liloa keiki ka!!! ka mea a kakou i iohe iho jnei i keia inau ia, ua nalowale. | Oka hope keia oka mooieio e Umi, oka ; pau ana keia, ina he nui aku koe, o keia [ mooleio, e hiki no i ka mea i loaa ia ia ka moolelo o Umi, e hiki no i ka mea i ike ke hoolawa mai, a hookui mai i keia moolelo o ma keia pepa hou mai. A ina hoi ua : hemahema a. poioiei oie paha keia mooieio, e ; hai mai no ka mea i pau ia ia ka moolelo no :Umi ma keakea. Eia kekahi, roa keia hope aku, e hai hou aku ana au i ka Moaielo o ko Kamehameha 1., noho aupuni ana maiuna o keia Pae Aina o Hawaii nei, mai ka makahiki 1794 a hiki ika makahiki 1811. A pela hoi i ka wa i hiki mai ai na Misionari mua i Hawaii : nei, a me ko Kaahumanu hooponopono Au- > puni ana, a me Kamehameha IL, a peia'ku, i Owau no me ke aloha aku i ka po? e heiu- : heiu ana. S. K. i . . s | £7* E holo ana ka Mokuahi Kilauea, i Hiio i ka Poakahi, oia ka ia 10 o Feberuari.