Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 11, 8 February 1862 — Page 2
Ka Nupepa Kuokoa.
Ka Nupepa Kuokoa.
HONOLULU, FEBERUARI 8, 1862.
Ka Mahiai Raiki.
He mea olioli a hoihoi hoi ia makou ka loohia ana mai ia makou o ka manawa kaawale e paipai aku i ko makou mau makamaka ma na mea e hoopomaikai ana i keia Lahui, a e hooholo ai hoi i ka naauao a me ke ake hana i na kanaka o keia mau pae moku : a oia hoi, o ka paipai aku e kanu i ka raiki. Ua lawe mai makou i na olelo malalo nei, noloko mai o ka Nupepa P. C. Advertiser.
"Ke holo nei ka mahiai raiki ma keia Pae Aina, ke mahi nei na haole me na kanaka maoli. Ma na mea a makou i lohe mai nei, e hiki ana paha ka nui o na eka i kanu ia i ka 400, a o na paona e loaa noloko mai o ia mau eka, he hookahi miliona. No ka hikiwawe o ka hua ana, a me ka pili o ka mahiai ana i na mea i maa i na kanaka maoli, a o ka uuku o ka luhi, a me ka uuku o ka lilo, oia kekahi mau kumu e kupono ai ka lilo ana o ia kumu waiwai i mea kupono no keia Aupuni, a e lilo ana paha i mea kanu nuiia e na kanaka, a e ai iho i mea ai, e like me ka poi."
He manao paipai keia i hiki ia kakou ke hoomaopopo, o ka imi ana i na kumu loaa e paa i ka waiwai ma keia Aupuni, a i lilo ole ai hoi kakou he poe nele i ke dala., a me na pono o keia ola ana. Aole ke dala maoli he kamaaina no keia Pae Aina, i hiki i anei, no na moku Okohola a me na Kalepa, a me na waiwai e ae a ka haole, a me na mea hoi o ko kakou nei aina, ua waiho ia'ku ka hapa nui o na moku Okohola, a pela'ku hoi na moku Kalepa, a ke emi nei na kumu e laka mai ai ke dala ia kakou. Pehea kakou e pono ai? Pehea kakou e nele ole ai i ke dala? A pehea hoi e lanakila ai kakou maluna o ka noho pilikia ana i ka nele ? Eia no ka hailoaa o na ninau a pau, ua hanau hou ae ma ka hooikaika ana a kekahi poe haole, he kumu loaa hou no ko kakou nei aina, oia hoi ke kanu ana i ka raiki ma keia Pae Aina.
Ina e hopu like kakou mai o a o i ka o-o, a me ka palau, a e hapai i ke kanu raiki ; aole loa kakou o nele ana ma keia hope aku i ke dala maoli ; aole no hoi kakou e hookaumahaia mai e na manao ana'e, "E ilihune ana kakou." He nui wale na aina kalo
o kakou e waiho mai nei aole i mahiia, aka, ke lilo nei he kahua noho no ka Iniko a me na mea ano e ae, o ahaina hoi ke lilo i wahi e kanu ai i keia kumu waiwai.
He olioli nui ko makou e ike aku i na awawa o kakou e hele ana a uluwehiwehi i ka raiki ; alaila, he hiki no ia Hawaii nei ke olelo ae, "He Kuahiwi Gula no ko kakou nei."
Ke Mele hou.
UA HELUHELU oukou a pau i ke mele i ka kau ia "E ola ka Moi i ke Akua," ma ka aoao mua o keia pepa, i kakauia e ka Mea Hanohano William C. Lunalilo. Ua nui ko makou hauoli no keia Mele, no ka mea, ua kakauia e ke kanaka Hawaii i aoia a akamai, a ua kamaaina hoi ia ia kakou a pau me ka mahalo. A ua hoonuiia mai ko kakou olioli ma ia mea, no ko na haole hoolilo ana aole e hiki i na kanaka Hawaii ke haku i kekahi mele e like me "God save the King" a penei ka palapala a kekahi haole.
"Ke hoole nei au i ka hiki i kekahi kanaka Hawaii a haole paha ke haku i Mele e like me ka mea e hoakaka ia mai nei e oe, no ka mea, ua maopopo ia'u aole loa e hiki ke hana ia ; no ka mea, aole loa e ku ke mele ke haku ia i ka leo, a i ole ia, ua kuhihewa loa au."
Pela ka manao o ua poe haole naauao nei. Aka, e nana kakou i kona kuhihewa. Ua loaa mai ia makou he umikumamalima mele no ka uku makana i oleloia, a ekolu o ia poe mele i maikai loa. A ua nui ka noonoo ana o na Komite i kohoia, i ka mea i oi loa oia poe, a mahope, hooholo iho la lakou i ke mele i paiia ma ka aoao mua ka mea maikai loa. Ua hai lakou i ka lakou olelo hooholo me ka ike ole i ka poe nana i kakau, a mahope iho o ka hooholo ana, hai ia 'ku ka inoa o ka poe a pau i kakau i na mele.
E ninau mai paha auanei oukou, i ke kumu o keia uku makana. Eia ke kumu i kakau mai ai ka poe akamai i na Mele, a i hoonui aku ai hoi i ko lakou ike, me ka loaa hoi o kekahi mele e oli ia'i me ka makemakenuiia e na kanaka.
He aloha kakou i ko kakou mau Alii — Moi, Moi Wahine, a me ka Haku o Hawaii nei. Nolaila, e oli kakou i ko lakou hoonani ana, a e paa mau hoi ia mea.
He Mau Manao.
He manao kupono keia ke hoomaopopoia e ka poe e kakau mai ana no na Nupepa. Mai kakau ma na aoao a elua o ke kanana, aia no a paa kekahi aoao, e waiho kaawale i ke kua o ke kanana; no ka mea. he okiokiia na kope i kekahi manawa, i hikiwawe ka hoonoho ana. A ina ua paa na aoao a elua, hauhili loa ka hana ana.
Eia hou. mai kakau lauwili a loihi loa, aole he wahi kaawale e hiki ai ke pai i na palapala loihi i ka wa hookahi; a nolaila, ua hoopokoleia. i hiki ai i ka manao o kela mea keia mea ke hookomoia. Hookahi a elua paha aoao ka loihi kupono.
Eia kekahi kumu e pono ai ke hoopokole, no ka nui o na palapala i kakauia mai ia makou e na makamaka. Ma ka Moku mahu o keia pule iho nei, ua loaa ia makou na palapala he 55. O ka nui o na palapala i loaa ma ia pule he 100 a keu ; a ina pokole, pau like i ka hookomoia ; aka, ina he loihi na palapala alaila e ike oukou, aole loa e hiki ke pai hikiwaweia'ku na manao o oukou; aka, ua wae ae makou i na mea pokole a ano makai. Nolaila, ina oukou e makemake e ike ia ko oukou mau manao ma na Nupepa, e kakau kupono, me ke kuawili ole.
Eia keia, e hoomaopopo i ke kakau ana a me na hopuna olelo. No ka mea, ina e kakau mai kekahi mea ia makou i kekahi palapala me ka maopopo ole o kona manao no ka pono ole o ke kakau ana ; alaila, e manao makou he kanaka naaupo ia; a nolaila, aole he pomaikai o ka lehulehu i kana mau olelo. Ina e kakau ana oukou no ka Nupepa, e kakau kaawale a hookuikui i na hua a me na hopuna olelo me ka pololei, a e kau i ke kiko ma kahi au e makemake ai e paiia mai ma ka Nupepa, ke pai pono ia.
He mau mea uuku paha keia i ko oukou manao, a malia paha, aole oukou manao ma ia mea; aka, e hoomanao oukou, noloko mai o na mea liilii keia ola ana. Ua ao mua na Generala nui o ka honua nei, o Napoleona, Wasinetona, a me Welinetona, i ka A. B. C., mamua o ko lakou hiki ana ke heluhelu, a ua aoia lakou i ke kakau mamua o ka hiki ana ia lakou ke noho maluna o na puali koa na na i hoonaueue na Moi o Europa. Ua ao mua lakou i keia mau mea liilii, a pela hoi kakou, i na kakou e makemake e kaulana, a e hoopomaikai hoi i ko lakou lahui.
Ua nui ko makou oluolu i ke kakau mai o ko makou mau makamaka a me ka poe lehuhelu i ke Kuokoa.
Nolaila, ke kauoha ia oukou e kakau mai, me ka pololei nae, aole me ka lauwili, no ka mea, he nui ka poe heluhelu.
Ke pai mau nei makou i na pepa he 3,000 i kela pule, keia pule, me ka lana nae o ko makou manao e hiki aku ana i ka 5000, E pai ana no makou e like me ka nui o ka poe e makemake ana e heluhelu mai, a e hoolako mau ia na mea maikai a pau, na Mooolelo, na Mele, a me na palapala loaa mai ana.
NA MEA HOU O HAWAII NEI.
KEPOONAHOAHOA — Ua ku mai o Kepoonahoahoa, ma kona moku kiapa Florence, ma Hilo mai. No ka nui paha o ka ua o ia aina, ua hele wale a "Me he lama la ka pualena o ke Koolau, ka pala luhi ehu ma ka uka o ka Ako." ————
WAHINE HAULE LIO.—Ma ka la 27 iho nei o Ianuari, ua haule kekahi wahine o Mere Pale kona inoa, ua puka kona auwae, a ua pau pu kona niho i ka haihai, pela ka palapala ana mai a C. W. Kahanu o Kapunakea, Lahaina, Maui.
MAKE I KA MOANA. — Ua loaa ia makou he palapala o ka la 30 o Ianuari, na Kaapa o Hilo, e hai mai ana i ka nalowale ana o kekahi mau kanaka i ka moana, maluna o kekahi waapa, a penei kana mau olelo:
"Ua nalowale kekahi waapa, elua kanaka maluna, no Kohala, ua holo mai i Hilo nei, i ka maauaua ai, ua lilo ia Poonahoahoa ka ai, hookahi hanerikanalima pai.
I ka Poakahi, hoounaia e lawe i ka ai i Puna, aole i hiki ilaila, i keia la ua loheia mai nei, ua pae ke kaele o ka waapa, a me ka pea, aia i Papaikou, i na pela, aloha ino ia mau kanaka, o ko laua manawa paha ia."
WAHINE KAHIKO. — Ua loaa ia makou he palapala na W. Kaikuahineole o Kealakomo. Puna Hawaii, e hai mai ana i ka make ana ma ia wahi o kekahi wahine kahiko, he 95 ka nui o na makahiki o kona ola ana, a penei kana olelo.
"I ka la 22 o Dekemaba, make iho la kekahi luahine kahiko, o Pupuu kona inoa, o kona mau makahiki o ke ola ana he 95. Penei ke kumu o kona make ana; i ka po o ka, la 19 o Dekemaba, i ka hora 12 paha oia po; hele aku la keia luahine iwaho o ka hale, a hea ae la oia me ka leo nui, i ae la, E ! he ua!! he ua !!! a pau kona kahea ana pela, alaila o kona waiho iho la no ia i kona kapa moe; ma ka puka o ka hale, a lele aku la, aole i hoi mai a hala ua la 2, a i ke 3 o ka la, hele aku la 2 kanaka e imi ia ia, a i ko laua hele ana a kokoke i kahi o ua luahine nei e noho ana, alaila hea mai la ia me ka leo nui. "Eia wau! Eia wau!! ke waiho nei iloko o ka make," a lohe laua i keia leo kahea alaila, hele aku la laua io na la, a i ko laua ike ana ia ia, aia hoi he Pueo e ai ana i kona mau maka; a me kona io, a mahope iho amo ia 'ku la oia i ka hale, a waiho ia ma kona wahi moe, a hala na minute 8 paha; alaila make koke iho la oia, o ka loa mai ka hale a hiki i kahi i loaa ai keia luahine, 257 paha na roda.
POAHA HOPE LOA O FEBERUARI. — Aia ma ka Ahaolelo o na Misionari i akoakoa ia ma Honolulu i ka malama o Mei i hala ae nei.
Ua hooholoia keia manao. "Ke ae aku nei keia Aha e hookaawale aku i ka Poaha hope loa o Feberuari, oia ka la 27 o ua malama la i la e nonoi aku i ke Akua no na Kula o keia Pae Moku; no ke College, ke Kula nui, Kulahanai, Kulahuiia, Kula apana, a me na Kula a pau o kela ano, a o keia ano; Na Kula keiki kane, a me na Kula kaikamahine; na Kula haole a me na Kula maoli." Mai hoopoina kakou, e na hoahanau, i keia la, aka, me ka naau haahaa a me ka iini maoli, e pule aku kakou i ke Akua no ka hanauna hou. i hoohuli ae oia ia lakou, a e lilo lakou i poe kauwa nana. "Ke i mai nei o Iehova ka Haku, penei, e ninau ia hoi au no keia e ka ohana a Iseraela, e hana aku ia mea no lakou." No ka mea, no oukou ka olelo hoolana, a no ka oukou poe keiki."
KA MAKE O MRS. MERI H. HANA. — Ka wahine maikai ia a Mika Hana, ka misionari Amerika i hele mai i ka makahiki 1844, a ua hoonoho ia ma Kau. A mahope mai noho no ia ma Lahainaluna i kumuao. I ka makahiki 1848 hele mai laua i Honolulu i Kahunapule ia na na haole, a pau ka nui o kona poe hoolohe ia ia, i ka hele i Kalifonia e imi gula, o laua kekahi i hele i Kapalakiko a noho ilaila, a hookumu i ka ekalesia haole, a kapili i ka halepule. He misionari o Mi Hana no na kanaka Hawaii ma Kalifonia, e ao aku ana, e haiolelo ana, a e kokua ana ia lakou.
I kekahi makahiki mua aku nei, hoi aku laua i ka aoao Hikina o Amerika, a noho kahuna ia malaila. Mai laila mai nei kona palapala hoike i ka make o kana wahine alohaia, i ka malama o Okatoba 1861 mahope mai o ka hanau ana o ka laua keiki ka walu.
Ua make no oia me ka manao lana iloko o ka Haku, a ua komo aku ia iloko o ka pomaikai i hoomakaukauia no ka poe aloha ia ia.
Na Palapala.
KA HOOPUNIPUNI
NUI LAUNA OLE.
E ka Nupepa Kuokoa; Aloha oe:—
Ua ike maua ma kou Helu 10, i kekahi mau olelo i kakauia e kekahi mea i kapaia ia iho oia ka leo o ka Lehulehu ; a o ke poo hoi o ia kumu manao, "Ke Koho Balota ana ma Koolaupoko, Oahu." Ua paipaiia mai maua e pane aku no ko maua ike ana i ka oiaio ole o na mea i oleloia ma ia kumu manao, me ka waiho pu aku imua o ka lehulehu i ka oiaio o na mea i hanaia ma ia la, ma ke koho balota ana, a eia no ke ano o ka mea i hana ia.
Ma ka Poaono mamua iho o ka la koho balota, ua hele maua e paipai i na kanaka o ko maua aina o Waimanalo, e hele i ke koho balota ma Kaneohe ia Poakahi ae, ka la 6 o Ianuari, o keia makahiki, a ua ae mai lakou, me ka ninau mai nae i ka Luna a maua i manao ai, a ua olelo aku maua, o Barenaba ka Luna kupono i ko maua manao ana, i mea nana e imi ka pomaikai o na makaainana o Koolaupoko, iloko o ka Hale mahaloia, o ka Poeikohoia, aka, ua hai aku maua, aia a ma ke kakahiaka o ka Poakahi ae, alaila, hai nui aku maua i ke kumu nui o ko maua makemake ana ia Barenaba, ma ke kula o Alelele. Ma ka Poakahi ae, ua hele mai na kanaka a pau, a halawai ma kahi i oleloia maluna, a ua hoakaka'ku maua i na kumu kupono e koho ai ia Barenaba, a ua ku na mea i hoakakaia, i ka makemake o na kanaka. Ua ninau maua i ko lakou manao, a ua hai mai i ka makemake no e koho, ma kahi a maua i koho ai, no ka mea, ua maopopo ia lakou, e koho ana no maua i ka mea kupono, ke imi i ka pono no na makaainana, koe nae kekahi mau kanaka, i hai mai i ko lakou manao e koho ia hai, aole hoi e lawe i ko maua balota. Nolaila, pau ke kamailio ana, a hele aku makou me na Hae e welo ana me ka maikai, a me ka olioli, aole loa me ka hakaka. I ka hiki ana ma kahi e kokoke ana i kahi e koho ai, ua ku kaawale mai maua me na poe kanaka o ko maua aina, a ma ia wahi, ua ninau hou kekahi o maua i na kanaka i ko lakou manao no na Lunamakaainana, me ka hai aku ia lakou, i na he makemake e koho ia hai, aia no ia i ko lakou manao ana, aka, aole kekahi mea i hai mai i ka manao kue iki. Pau ia, hele aku la kekahi o maua me na kanaka he umi, pela i kela hele ana, keia hele ana, a hiki i ka pau ana o ko maua haneli hoahele, o ke kumu o ka hana ana pela, o hookeke a haunaele. A he nui ka olioli, a me ka hoihoi o na kanaka, he hulo ka hana me ka oluolu, a o na Hae hoi e kapalili ana i ka makani, kekahi i kokua mai ia olioli ana.
Mahope o ka pau ana o ke koho balota ana o ko maua mau hoahele, ua hele aku makou i kekahi Ahaaina hale komo ma Heeia, a malaila makou kahi i paina'i a pau, o ka poe i koho ia Barenaba, a me ka poe i koho ia hai, aia no i ka poe e makemake ana e hele. Alaila hoi aku, a oia iho la ke ano o ka hana ana, mai mua a hiki i ka hope, ua olioli na kanaka, a ua oluolu no, a ua like ke ano, o ke koho ana me Honolulu, a me kekahi kulanakauhale e ae, ke kau o na Hae, a me na mea e ae, e hoohauoli ana i ka naau o ke kanaka.
E nana kakou i na olelo o ka pauku mua o kona kumu manao. "Ua hooweliweli kolohe ia ko Waimanalo poe kanaka e kolaila mau haole." He keleawe paha ko ka maka o keia kanaka e kakau nei i keia mau manao imi hala malalo iho o na eheu o ka hoopunipuni ? I hilahila ole ai ka naau i ka epa a kona elelo. Ke hoole nei maua i ka oiaio o keia mau olelo ana, o ko maua ano. ma na mea e hooiaioia nei e ka leo o ka Lehulehu, me he mea la, ua aneane like me na mea ino loa, ke olelo mai nei i ka hoa ka o maua i na kanaka o ko maua aina, me he mau bipi la me ka huipa, ke hoole nei maua ; ia mea, me ke kapa'ku ia, ka Leo o ka Lehulehu he kanaka epa, a he hokai wale mai i ko maua mau inoa maikai, malalo o na kumu oiaio ole, a oia paha ke kumu ona i kamailio ai, me ka huna i kona inoa. Eia hou hoi kekahi mau olelo imi epa, o ko maua hooweliweli ka ! e kipaku aku i na kanaka o ko maua aina, ke lawe ole i ka balota o Barenaba, ke kapa nei maua ia mau olelo he hoopunipuni, ke olelo mai nei oia ua hooweliweli maua, a ua pepehi aku i kekahi, eia paha ka ninau. Owai la ke kanaka i pepehiia e maua ? Owai la ke kanaka i hooweliweliia e maua ? He hiki anei ia oe e ka mea imi hala ke hai mai ? Ua maopopo ia maua, aole loa e hiki ia oe ke hai mai, me ka haalele ole i ka oiaio. Ke i hou mai nei, "Aka, ua lilo ka pahu balota i wahi hooweliweliia'i kanaka, a malaila, ua hoopioia ka manao o ka lehulehu." He makemake maua e wehe i ka alu o kou maka ma ia mea; e nana ae oe ma na Aupuni naauao a pau, a e ike oe he la haunaele loa ia, a he nui ka hakaka, a me ka hookeke ana. Ma na aina haole ia; aka, e nana koke iho oe ia Honolulu, e ike oe malaila, i ka nui o ke apuepue ia o ke kanaka, a me ka hana ino maoli i kekahi manawa, aka, aole i kapa ia ia hana ana, he hoopio i ka manao o ka lehulehu, mai pono kou hooili ana mai ia maua i na he oiaio; aka, o ka imi kumu ole e hoohewa ia maua, me ka manao hakuepa, ua kue loa maua ia mea.
Ke olelo mai nei i ka lawe ka i ka pu, a me ka huipa, he mau olelo hoopunipuni wahahee loa no keia, ka olelo o ka mea maa i ka hoopunipuni, me ka eha ole o kona naau. Aole loa maua i ike i kekahi haole e lawe ana i ka pu ma ia la, a aole no hoi maua i paa i kekahi mea o ia ano, (o na kanaka o Waimanalo ka poe nana e hooiaio i keia.) a eia hoi kekahi, he hiki i ka poe a pau e lawe ana i na mea make, ke hopuia ma ke Kanawai o ka Aina, a o keaha la ka hoi ka mea i hopu ole ai o na kanaka lehulehu, a i ole ia, o oe paha, ia maua, ina ua ike oe i ka oiaio o kau e olelo nei ?
Eia hou keia, ke ninau mai nei, "He Lunamakaainana la ia nawai ? '' No ka makau paha o haiia'ku ka hailoaa oiaio o ka ninau ; nolaila, ua hai koke iho no i ka hailoaa, a kau iho, o ka leo keia o Lehulehu. Ina he hiki i ka lehulehu ke kamailio hoopunipuni no maua iloko o na Nupepa, no keaha la ka hoi i hiki ole ai ke koho i ka Lunamakaainana a lakou i makemake ai ? oia hoi, o ka mea i oi ka nui o na balota, alaila hoi lilo i Lunamakaainana. A no ka mea, aole i kohoia ka mea i manao nuiia e keia lehulehu e kamailio mai nei; nolaila, ua maopopo loa ia maua, a me oukou pu hoi kekahi e na makamaka mai Hawaii a Niihau, he hoopunipuni na mea i kakauia ma kela kumu manao ma ka Nupepa Kuokoa, o ka la mua o Feberuari, M. H. 1862, maluna ae o ka inoa Lehulehu.
Aka, malia nae paha ua poino ia kekahi o na lala o ua mea nei e kapa nei ia ia iho, o ka Leo o ka Lehulehu, a o kona hoa kuka hoopuka manao paha, malia paha ua makapoia kona mau maka, malia ua pula paha? I ike ole ai ia i kahi nona mai ka u-i na me he mea la he kani no ka huipa. Ua kuhihewa ia i ke kapalili o ka hae, a no kona nele paha i ka ike, kuhihewa i keia pohapoha mai, he huipa ; a nolaila paha keia imihala wale mai, a i ole ia, o ka mea paha nana i kakau keia kumu manao i oleloia, oia paha kekahi o na mea i manao e lilo i Lunamakaainana, a no kona haule ana paha, ua imi wale ia i manao imihala mai ia maua i mea e na ai kona manao kuhalahala, a me kona hilahila i kona nele ana i ka noho ma ka Hale Mahaloia o ka Poeikohoia o keia Aupuni. Ina oia ka mea nana i paipai mai i keia hapai ana ona i na manao imihala; alaila, e kala maua ia ia me ke aloha, me he mea la, eia imua o maua kahi i ku ai me na maka i upehupehu i ka uwe, i ka lohe ana'ku, o Barenaba kai lilo i Lunamakaainana no ka Apana o Koolaupoko, a aole o ua "Leo nei o ka Lehulehu."
Ke olelo aku nei maua, aole e hiki i keia kanaka hookahi e kapa nei ia ia, "Oia ka Leo o ka Lehulehu," ke hookomo i kona inoa ponoi iloko o ka Nupepa Kuokoa, a me kekahi Nupepa e ae paha ; no ka mea, ua ike no ia i kona wahahee ana, ke hai mai oia, nana no i kakau ia mau olelo me ka hoopaa o ka inoa malalo iho. Pehea la kona manao i na kanaka o Waimanalo, me he mea la, he poe kamalii manao ole lakou, no ka laweia ana e like me he "pua pipi la." Ke olelo nei maua, he leo ko kela kanaka keia kanaka ma na mea e pili ana i ke Aupuni, a me na mea pili ana i ko lakou kino, ma ka nana ana'ku i kana mau olelo, me he puu opala la lakou e lewa nei ma o a maanei, aole kupaa ma kahi e ku ai. Ma ka la koho balota, ua hai mai ka hapa nui o na kanaka i ko lakou manao like, e koho ia Barenaba ; aka, ua ku kaawale hoi ka manao o kekahi mau kanaka, a ua hele pu makou, a koho no ia mau kanaka i ko lakou luna i manao ai, me ka olelo ole ia'ku, ua like anei keia me ka hoopio i ka Leo o ka Lehulehu.
Na ka lehulehu e noonoo i ke ano o ka oili ana mai o keia leo hookahi e kuhi hewa nei i kana mau olelo, he mea ia e oluolu ai ka manao o na kanaka, a e mahalo ai lakou i kona ano Koa, no ka ninini ana ae o na manao o kona naau pouli iloko o ka Nupepa Kuokoa. E aho e hele o "Ka leo o ka Lehulehu," a me kona hoa kuka, e uumi i ko laua hanu — malama o komo hou ae ua hanu mahope, a hoomaemae iho i ko laua naau.
Ke aloha nei maua i keia mea e uwe hele nei. me he mea la, he keiki punahele, a ua maa mau i ke ko o kana mea e makemake ai, a no keia nele ana, ke hookeekee nei me ka haku i mau manoo hoopunipuni. i mea e hoonana'i kona haulehia ana.
E kala mai ka lehulehu no ka maua kamailio loihi ana ; aka, ua koiia mai maua e pane aku ia oukou, o puni auanei i ke alakai hewa ia e keia kanaka hoopunipuni e huna nei i kona inoa, aole o maua manao na ka poe i kamaaina ia maua: no ka mea, ua ike lakou i ko maua ano. Aka hoi, ua pane maua i kumu e ike ai ka poe malihini i ka oiaio, a i kau ole iho ai lakou i wai hooluu ano e me ko maua mau inoa maikai.
LIMAIKAIKA OPIO.
JOHN KAMAKI.
Waimanalo, Feb. 1, 1862.
He Uhane no Kealoha.
Uwe helu mai o Kaikamahineole, Aloha ino no kuu kaikamahine, kuu lei ai, kuu hoa hele o ke alanui—e;
Mai ka hale lewa i ke kai, a noho i ka aina makamaka ole—e ;
Mai ka lai o Lahaina, i ka pohu o Hauola, ola i ka ai kaena, i ka ia mili i ka lima o ka uapo—e:
Hoohihi ka uhane i ka ua Kaauula, i ka nani o Luaehu, kini kohu ke noha oe—e :
Kuu keiki mai ke kaha o Kaohai, mai na ale o Pailolo— e ;
Na ke aumiki kakou i lawe mai, ike i ka makani lawe waa o Hana, i ka pohu, i ka lai malino a Ehukaipo—e ;
He ipo aloha na ka uhane ola, ka olauniu ke kai hawanawana o Kawaihae—e ; Aloha oe.
Aloha kuu keiki mai ka la wela o Honokoa, i ke pili enaena malu i ka pua o ka ohai—e;
O'u hoa hele i kai o Kohala, i ka uu pee pa kaiaulu o Kalahikiola—e ;
Ka uhane hele o Moolau, hoomaha i Keawewai, luu a ea ka uhane i ka wai naulu a ka manu—e :
E hoi kakou i ke anu o Waimea, makani kuehu lepo o Lihue, i ka ua kipu i na pali—e;
Aloha ka ua pali loa, wai huna a ka manu i ka laau, mai ka lepo kulai kanaka o Mahiki, hiki ka uhane i Pololi ka manu, i ke ala iho ma Aiku—e ;
Kuu lei aloha he keiki—e.
Lilo ka uhane i ke kui pua Koolau—e;
Hoaikane me Hikuanaka, me Kawelu i ka pua—e;
Kahea Lilinoe i ka uhane hele malihini, ma Waiolama kaua, i lei oe i ka hala o Pohakaa, i ka hala lei hookahi o Laia i ka wai—e;
I kui oe i na lehua o Ohiaokalani—e ;
Hele aku ka uhane he loa Hamakua, Wela ka uhane i ka la o ka la o Kaelo, luu aku i ka uhane i ka wai o Puumaile, lei i ka hala o Ulawini—e;
He pali kui ke ala kaha, maloeloe ka uhane e maalo nei i ke awakea, o ke kino wailua e mapu nei e ;
Mapuna ka uhane me Lia, i ka welau makani—e ;
Noho ka uhane i ka iu kapu o mua, he ula leo—e ; Kuu lei aloha.
He haili aloha keia nou e Kiai i Kaula, ka uhane e haupu nei—e ;
Hele aku ka uhane o ka malu hau o Lupea, i na pali o Kaawili, hoomaha i Hokulei—e ;
Hoi no ka uhane i ka wai o Hilo, wai aloha a kolaila kini, wai lu lehua o Malaeakini—e;
Hoomaha ka uhane i ka wela o Maulua, hele ana ka uhane i ka uluhala o Peleau—e;
Makaikai ana ia Leiluahine, i na hala kaulana o Awapuhi, i okia pahuia e ka uhane kui lei—e,—e;
Kuu lei aloha he keiki—e.
He li-a aloha keia nou e ke kino makani, ka uhane mapua ala o ke Kupukupu—e ;
Ka uhaue po i ke ala, hele pu no me ka moani—e ;
O ke aka o ko kino wailua e maalo nei, ka'u ia e u nei—e;
Iho ana ka uhane i Kahaukomo, i ka pali o Hakalau—e;
Hele aku o ka Hala o Wailea, walea ka uhane i ke oki kepa i na hala o Pomaikai, i ka hala pua ilima o Ke'hukai—e ;
Kui ana ka uhane i na lehua pane, i na lei mamo Kahuna—e;
Huna ka uhane i ke aloha, haina e ka waimaka, o kona hoa pili no o Kulani—e;
Hiki ka uhane i Kukuilauauia, nana'ku i na lehua o Luluu, me he lei mamo la no ka nahele, ka uwe haalipo a ka uhane—e—e;
Aloha na hoa kuili o ke kaona, mai na halekuai—e;
Kuai ka uhane i ka nani ume naau a ka makemake—e;
Kuu lei aloha, he keiki—e.
Aloha ka la wela o Kumukahi, ke hiki mai la ma ka ili o ke kai, o hiki pau ole ke aloha, o ka uhane kino wailua—e;
Hiki ka Hoku Loa, pau ka ike, ka uwe ae i ka eha e waiho nei—e;
Hoolale ka waimaka, o nakolo ka pihe, i ka wehe'na o ke alaula i ka pili o ke ao—e ;
O ke ao no ka keia o ka po, ua pau ka hanu, lawe i ke ola, haalelele i ke kino—e ;
O ka uwe helu mai a Moolau, aloha ino no kuu luhi, ku milimili, kuu lei pau ole o ke aloha, he keiki—e ;
O ka mai huli ale e aki nei i ka io, a pala uli ka ili—e;
O ka mai-kaa-loa, hoomanawanui i ka eha e hui nei a puni au—e;
Punihei au i ka minamina, kaumaha loko i ka nalowale o kuu mea aloha—e ;
Punihei ka uhane, haalele i ka makua, hoi no e pili me ka hala o Poka-i—e;
Hele ka uhane kui lei lehua o Mokaulele, oki hala o Panaewa, papahi lei o Haili—e ;
I Haili ka uhane i ke kui lei lehua, i na owili lehua mauka o Kapili—e;
O ka pili hemo ole o ka uhane, hele ma Hiikua, uwe ka makua i ka minamina. Aloha kuu keiki—e ;
He u he paumako i ka miona iho nei nalo ka uhane, paiauma wale ana au, o ko aloha—e
Kuu lei aloha, he keiki—e.
Ui ae nei o Kamakauhana, Aloha ino no o Kaikuahineole, kuu kaikunane makua, e lawe ae oukou ia'u me kuu pela moe, e noho pu maua me Kulamanu—e
O i noho mai ke ola i ke kino, a lawe ae ke Akua i kana o ka hanu pau ka ike ana i ka nui—e ;
O ka hele hoi ole a ka uhane, laka ole mai—e ; Aloha oe.
Aloha ka uhane hele i ke one o Punahoa, pulu i ke'hu kai, i ka wai huai i Hinaauwai—e;
I hinaauwai ka uhane, e aoao ana me ka ipo manuahi—oe;
O oe ka uhane i ka ua koko, i ke anuenue pio i ke kai—e ;
Lai ke kai o Paula, hone ka wai o Wailuku, lai ke kai o Kawili, hone ka wai o Wailoa, Aloha ka wailele o Waianuenue, wai au a ka uhane, wai hee o ka Pue no ke kino—e::
I honi au i ka hala moani ke ala, aweawe me he ua halaulani la—e :
He kuaua ka puu waimaka e kahe nei, e kanikau nei au i ko aloha—e ;
Aloha ka uhane i hele hookahi aku nei, i ka hora 4 o ke ao—e;
O ke ao no ka keia po, ua pau ka hanu. koe kino, pau ka luhi, ka uwe mai he makua oe—e ;
O oe ia e ka onaona, e Keahemakani la i Lanihuli oe, e huli mai oe e Wahineole, e pule i ka Haku i ola ka uhane, ua pilikia oloko, ke lawe nei ke Akua i kaua o ka uhane, ke eha nei la i luna—e ;
Iluna ka eha. ai a Kamamo, ka manu ai Hawane, ua luhi ehu wale i ka lau o ka lauo ka maile—e ;
Aloha ka ua kani lehua, ua kahikoia i ke one o Hanakahi—e; o nei, o hioloku ka waimaka o ka pihe i ka hora 9 o ka la—e ;
I ka la 1 o Mei, oia ka la i hele ai, o Kealohapauole—e :
O oe ia e Kamaipelekane, ka lei pauku o Hilo, e hone ana i ka poli o Wahinealoha —oe ;
Aloha ka ua koko, ua kihei kilika i ke kai, e olelo ana i ka luhi, luhi ka uhane, moe i ke awakea, malu i Waiola, na pua hala o Upeloa—e ;
O ka wai lua ole o ke kino, o ka uhane o kuu aloha e noho nei, o ka uhane kaa makahiki makamaka ole, he makamaka ko kane, he aloha ka malama mai, nana i ka ia lei hala o Hilo, o Hilo ua nui ke aloha, apa i ke kino, kaunana a ke aloha, o ka waimaka e kulu nei—e;
Kuu lei aloha, he keiki—e.
No ke koho Balota ma Lahaina.
E ka Luna Pai o Nupepa Kuokoa e:
ALOHA OE :—Ua lana mai ko'u manao e halawai kaua, ma ke keokeo o keia pepa, a e hoouna aku i ka'u wahi ukana, ma na kihi eha o keia mau mokupuni he umi kumamalua, i na ua pono i kou noonoo maikai ana.
Eia ua wahi ukana la. Ua nui paha ka lohe ana, a me ka ike ana o na kanaka a me a haole a me na Alii; ma ka "nupepa Pakipika,'' no ke koho ana i mau Lunamakaainana no Lahaina, a ua manao ia ua pono ole ia koho ana, a ua kue i ka pauku 809 o ke Kanawai Kivila. Nolaila, ke hai aku nei au me ka oiaio maoli, aole ma ke ano hoopilimeaai, aole loa no. Aka, e hoike ana au e like me ka oiaio o ka'u mea i ike ai ma ia la koho Balota. Mahope iho o ka lilo ana o J. D. Kahookano a me D. D. Baldwin, i mau Lunamakaainana no ka apana koho o Lahaina, nui loa ae la ka pioloke o kekahi poe i hooikaika ma ia la, i ka pono ole oia koho ana, me ka manao no e hoopii, no ka mea, ua kue maoli i ke Kanawai. Ia mau la mai no mahope iho, ua lawa ia ko lakou manao hoopii, a ua hana ia no imua o ka Lunakanawai Apana o Lahaina. Ma ka hookolokolo ana, ua hana pakahi ia laua, me ka manao, aole i like na mea i hanaia e ua mau Luna nei, ma ka uku kipe i ke dala.
I ka hoomaka ana o ka aha e kukulu, o J. D. Kahookano ka mea i hana mua ia, kukulu mua ia o Kamano ka hoike mua o ka aoao hoopii, a hoike mai i kana mea i ike ma ia la koho. Ninau ka Loio o ka aoao hoopii ia ia. "Aia mahea kou wahi i noho ai?" Hai aku la kela, "Ma Lahina." Hoomaopopo hou ka loio i ka niele ana, pane mai la kela, "ma Makila," a pane hou mai la kela, "ma Paahao." Mahea ka oiaio o keia olelo hoike? no ka maopopo ole anei o ka mea i ninau ia? I kuu manao ua hele mai keia hoike, me ka lalau o ka mea ana i ike ai, a i hana ai me J. D. Kahookano, no ke kipe i ke dala. Olelo o ua Kamano nei. na Kahookano no i onou aku ia ia i ke dala, e lawe oe i ke dala, eia mai kuu balota, pela ka olelo a ua Kamanao nei. He mau olelo wahahee wale kela, no ka mea, o Kahulanui ka mea nana i lawe ia ia imua o Kahookano e aie dala, aka, i ka lawe ana o Kahulanui ia Kamano a hiki imua o J. D. Kahookano, me ka olelo aku o Kahulanui ia ia, "eia keia kanaka, i hele mai nei e aie dala aku ia oe." Eia ka ninau a J. D. Kahookano ia ia, "Nohea keia kanaka." Pane aku o Kahulanui, "he makua kane no'u." Olelo o J. D. Kahookano ia ia, "o oe ke aie mai ia'u, a oia ke aie mai ia oe." Ia manawa ae aku o Kahulanui ia ia, a haawi mai o J. D. Kahookano, e like me ka manao o ua kanaka la, i aie aku ai. A pau ia hoike, ku mai la kekahi poe hoike e ae, o Nauku a me Kahoohanohano, a me kekahi poe e ae no, o ka ike o keia poe, o ka lohe wale no i ka hea ana a J. D. Kahookano me ka leo nui, e olelo ana, "eia ke dala ma kuu pakeke, o ka mea makemake e lawe i kuu balota, e kii mai i ke dala." He keu keia o na hoike hoopunipuni loa, i ku mai imua o ka Ahahookolokolo ia la, no ka mea, he kaawale loa mai lakou mai kahi o ke kaa e ku ana, a iluna o Kahookano a me D. Kahaulelio ko laua luna pookela loa, ma ka hooikaika ana ia la. Olelo oia aole olelo a J. D. Kahookano pela, a pela no ke Kakauolelo a ke Kiaaina, a me