Ka Nupepa Elele Poakolu, Volume 4, Number 2, 15 ʻOkakopa 1884 — NA KANAWAI O 1884. [ARTICLE]

NA KANAWAI O 1884.

" "" Q HE KAHAAAKU . 1 E Hooīoli ana.i k® Kanawai .1 aponoi,, Tn ka ia 7 o Aig9fo5 j M. H. 1882,: e . hooponopono ana 7t kuai hii< o w; Waiona. ' . i E 'hooholoia e ka Moi a, me ka Hale Hmolelo o ko Hawa-i , Pae-Aina 1 akoakoa iloko 0 ka Ahnolelo Kau Kanawai 0; keAupimi. : Pauku 1. E-hooIoIiia a ma k«ia ua hoololiia kn ' 4< Pauku 5" 0 kela Kanawai a peiiel ka- haluhelu ana: 1 Panku 5." O ka mea pahi I kekahi Wāiona iloke o keia AupnnL (koe wale 'no nialalo o keka-hi Iaikini i1 haawiia mamuli o -ke Kanawai I aponoia ma kala 1-3 0 jlulai,;" 1874 i kapaia • ^'Ho Kanawai e haawi ana i k9 mana, i ke Kuhina .Kalaiai^ia, ' e hawai i na mea Wiliko i na • 'Palapala ae puM'Wai .Ikalka) e hoopai īa 110 ola, aole ' • emi malalo .-o na elala li® kanālima, aole lioī e oi aku i ! na elala he liookahi iauaani ; a I na • kaa ok ia uku Iioopai, e hoopuah&o ia oia ma kaiiana ooīea no kekahi manawa, aole e oi aku 'mamua o na m.akāhiki ēlua. O ka mea e lawelaw® ana, 0 malama ana a e'paa ana paha 1 kekahi Waiona I puhi la maloko 0 keia Aupuni^ua manao la 110, naim 110 -I puhl, a nialuna ona kē koikoi o ka I10W ana imua 0 kekahl Aha, aoīe nana 1 pulii/' - ILauku 2.- E hoololiia, a ma .keia, ua koolohia, Panku 10 okela Kanawai a-penei ka helūhela ana, " Pauku 10. Mamna o. ka liaawi ana aku i ka palapala kuai 11 ui I ka Waiona, e..>liaawl mai ka mea nol i ke Aupiini Haawii i Ēlimā Haneri Dala a e 'liaawl pn mai 110 hoi i ke Kuhlna Kalaiaina, i palapala Bon.a 110 na elala he Hookahi Tausani me ka hope kupoho i aponoia o ke Kuliina i olelo ia aole emi malalo o ka hookalii, Pauku 3. Mahope iho 0 ka "PanlmW" 0 kela Kanawai « pakui hou ia mai kekahi Pauku i kapaia ka "Pankn 16 A "• a peaei ka.heluhelu ana'o ua Pauku nei ; . ■ " Paaku. 16 A " ' Aole e ae ia kekahi mea i loaa ka palapala Laiklni Kuai 'Liilii 1 ka Waiona e kuai aku i : kekahi keiki a mau keik c; Oo ole " a i ka wahine .a mau wahihe paha i kekahi . Waiona. ' Aole 1.10 hoi 1 kekahi kanaka'.amau kānaka paha i ike ia lie 011 a mau. A ina ua kue kekahi mea i ' ae ia e kuai Waiona i olelo ia ma-lona -o keia - Pauku, © lioopai ia 110 oia i 11 a dala aole emi ina d'ala lie Umi, a aole hoi e oi aku i -na elala Iie Kanalima, 110 kela a me keia-hihia. — Pauku 4. E hoopau īa, a ma keia 1.1 a hoopau loa ia ka Pauku 43 0 kela Kauawai. Pauku 5. E lllo keia i Kanawai mal kona la akit e hooholo ia ai, a 0 na Kanawai a me na hapa Kaimwai e kue ana i keia Kanawai e lioopau loa ia. Aponoia i kāia la 29 0 7uigatc, M. H. 1884. .. — — ^ - KALAKAiLM,.. JiKX. HE KAHAWAI ' ' E Ho'omana ana ī ke Kuh-iua Kalaiaina e knal i kekahi mau Aina 111 a Molokai. E Hooholoia e k^. Moi-a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaih Pae Aina i akoakoa iloko 0 ka Ahaolelo Kau Kanawai 0 ke Aupiuii-:— : . ^ Pauku 1. Ma keia ua haawiia ka mana i ke Kuliina Kalaiaina e kuai i na aina a pau n"o lakou ke kuleana e paa ia u©i a e 6na iā nei e na kauaka maloko o na palena o ni aina Aupuni i hookaawale ia a e h.oohana ia nei no ke kahua Mai Lepeua ma Molokai. ■ : Paueu 2. I na wa a paii ke ioaa ole lea lokahi- 110 ke - kuiuuknai oia mau aina mawaena 0 ke Kii'Mna Kalaiaina a ine na oiia. E lioonoho ia i ekolu 111 a 11 kanaka ku kaawale ...na lakou.e k.oho'1 ke kumukuai kupoiio oia raa« ain&ame n;i peno maluna iho. Hookahl 0 lako'u e koho ie 0 ke Kuhiua Kalaiaina, hookahi e ka niea' nona ka aina, a na kela n>»u mea elua i koho ia pela e kolio i ke kolu', a oia kohe aiia e lilo 110 ia-i mea paa ioa maluna 0 na aoao & i elaa ke ole e hoohalahala kekahi aoao ia koho ana, alaila, maloko 0 iwakalua ia mahepe o ka 'loaa- ana o..ka hoilee 110 ia koho ia āna e hoopii aku no. . ' Pauku 3. O ka hoopii.h hoakaka ia ma ka Pauku 2 e lawe ia 110 ia i ka Aha Kiekie ma ka Bauako nana © hooholo i ka ninau maluna o na olelo ike i waiho ia imua © na poe koho, a aole 110 hoi he maa hoike hou e ae

ia e hookomo ia mai nia ia hoolialaliala, na ka Aha Kiekie ma ia hoohalahala ana, e hoapouo, lioololi a hoemi ia koho ana, E lilo no ka Olelo Ilooholo 0 ka ka Aha Kiekie i mea paa malii.na .0 11» aoao a i elna, aole e ' kau ia ua koina o ia hoopii ami malniia o .ka mea nona ka aina, ' J •-■ Pauku 4. 0 kaona oia mau aina e haawi aku 110 oia ia mau aina i na Iuna e malama ana i kalii mai lepom maloko 0 na la he kauaono mahope iho 0 ka paa loa ana 0 ia kolio ana. A na ke Kuhina Kalaiaina e uku aku mahope i>o o ia hoolilo la ana mai, i ka ona i ka huina dala i lioomaopopo ia e na poe koho a i ole ia, ka-mea i hooholo ia. A ma ia uku ana, e lilo no ke kuleana aloelio i ke Aupmii. . Pauku 5. A o ke kope oia koho ana a oia liooholo ana ' paha i- hooiāio. ia me . ka . apono. a ke Kuhma Kalaiaina i ka uku a'haawina .aku paha i.kekahi liuina dala i. koho . ia a hooliolo ia paha i . hooiaio lg e ua Kuhina h> e kope ia a e manao' ia ua lawa 110 ka olelo ike i kope ia 110 ia hoololl ana i ke kuleana. Pauku 6. E lilo keia . i Kanawai lnai a mahope o kona hooholoia ana. ■ Ap'onoia. i kiīa la 29 0 Augate, M..H. 1884. • ■ KALAKA'OA, REX. _HE KANAWAI E Hooponopouo . ai i ka Lawelawe nna- 111 a uu Hoopii e Iioihoi mai i kekahi Waiwai Lewa. E- lumlioloia e ka Aloi a 111 e ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii ,7. Pae Aina-i ākoakoa iloko"b''ka Ahaolelo Kau Kanawai o keAupuni: - - Pauku 1. E.hiki 110 i ka mea lioopii .ma kekahi hoopii e- lioihoi moivi,kekaM waiwai lewa e koi aku, i ka manawa e hoopuk-a ia āna 6-ka palāpala "kii a ma kekahi manawa e ae paha mamua ' i'ho 0 ka'pane ia ana mai ma ia- hoopii, e -liaawi ia iāla • ua waiwai' ufei e like me ia 1 honkaka ia ma keia Mokuna. ' Pauku 2, Ina ua koi- ia e haawi i ka waiwai ma ka lima 0 ka mea lioopii e liāna na 111 ea hoopii la i palapala ihoike (a.flidawit) a o kekahi.mea e ae ma kooa wahi 'e. hoiiue ana. 1. 0* ka mea hoopii 110 ka . mea nona k.a waiwai i koi ia (e hoakaka pono loa ... i ke ano o ua waiwai nei) a i ole ia ua .-loaa iaia.ma'ke Kanawai ka mana e paa a""e malama ai i na waiwai nei. — a 2. Ua paa ia ua waiwai nei e ka mea i lioopiia ma ke ano kue i ke KanawaL ' 3:AoIe"i lawe Aia ua waiwai nei 110 kekahi aie a •-hoopai paha e liko me, ke Kanawai a ua-hopu ia a hoomalu ia palia uuilah. o kekahi palapala ohi a hoomalu paha i ktr waiwai 0 ka mea lioopii, a i ole i.a, ina na Iioomalu ia pela ua hookuu ia ma ke Kanawai niai ia hoonaalu. ana. 4. Kauwaiwai io 0 ka.waiwai; Papku 3. Alaila e liiki 110 - i ka mea Iioopii, a o koua- , Loio :palia ma ke kakau ana ma ua pālapala lioike nei, ft. i ole ia ma kekalii palapala noi e ae i hui pu ia, e , kauoha aku i ka Ilamuku, . a o kona llope '-paha, aoh 'Malāi Hui o.ka -Mokupmii kahi' i hoomaka ia ai kahoopii, a i. kona hope palia e lawē at i ka waiwai mai ka mea 1 ■ .

1. Ēia nae aole e lawe ia kekahi waiwai i&amiili r ^'f"ā Kanawai mawaho aku 0 ka mana "hookolokolo o ka ALa nana i lioopuka aku ka palapala -kii. Eprrj; 4. I ka loaa ana akti 0 ka paLapaki iioi kp ( ailioavīij « n e -hoolaha - me kekehi palapala lieopa® i ieakau inoa ia e elua a oi ae paha uiau liope kupono. 1 aponow, e k I la riuku a o kona liopo pn/ua a i o!e la e ka Makai Kui a 0 koha hope paiia e olēlo ana na hoopaa ir hikon s kp mea i hoopiia i na dala i palua i kawaiwai io o kd wai\/ai i Iioakaka ia nia kn paiauaia noike (rifhrkvit) 110 ka hanaana i ka hiahia, 110 ba hoih'3 ana i ka Tciiwal i ka mea i lioopiila I na e h.ooholeia e hoilioi 1 ku waiwai, a 110 ka uk.11 ana aku iaia i na āala e hooholo ia aua paha e uku m iala e ka unea hoopii , alaiīa ē. lawe koke ka Ilamuku a o kpna liope Zvl3kai Xni a 0 kona hope paha i ka ^waiwai i hoak^ha ia maīoko /O' ka palapala kolke (affidavit) ina aia ma ka hma 0 ka m.ea i hoopiiia .a 0 koha . hope paha a e malama ma kona lima. E - haawi koke aku no ht>l oia me ka haka.lia oleikā'meai hoopiiia i kope 0 ka palapala hoike•(affidavit) hoolaha- a me ka palapaia hoopaa ma ka haawi kino .ana aku iaia, Ina 0 loaa oia, a i koma akena i lawe ia ae ai.ka waiwai, a iaa aole loaa laua a elna, ma, ka waiho ana ma kahi noho mau o laua a o. kekaiii paha o laua me kekaM mea iiona na makahiki kupono a ua ano laauao, a 1- ole ia ina ua ike ia kahi noho o kekahi o laua, ma ka hookomo..- ana iloko 0 ka Hale L«ta me ka hookeai iā' ō* ka uku leta a ua kakau ia ka ino?1 0 kp m«a 1 koopilia. ... ■ Pauku 5. '"Ua hiki 110 Lka mea i hoopiiia iloko 0 elna la mahope_ iho o ka hgoko la aoa aku maluna ona a o .kona akena palia e iike me ia i hoakaka ia maluna 0 ka palapala-'hoike a palapala hoopaa, a 1 ole ia A na ua hookoia ua kope la maluna ona ma kekahi Mokupuiii okoa mai ka Mo-kupuni i hoomaka ia ai la hoopii . i'.oko 0 Uiui la maliope iho © ia hooko ana, % hoolaha ma ka palapala i ka īlamuku a .^^na hope paha, Makai Hui a 9 koua hope palia raa kahi e noho ai ka Aha nana I hoopaka I na paīapala e pili ana i ua-hana nei'i kona hoohalahala ī na hope' no ka lawa ole. lua aole oiaM noo;aho akn pela iloko o - ka manawa i hoakaka ia e maiiao la ua haalele oia i ,ka hoohalahala ana ia iakou. Ina e hoohalahala ka mea hoopilia alalla, na na hope a poe ma ko lakou wahi paha e hoike no ka lawa o ' Iakou e lilo i mau. nope _ e like me ia \ hoakaka la mahope iho nel, aka Ina e waiho la mai he mau hope hou "alaiia e hana ia 110 I hoopaa hou ana. . , ! : Pauku 6, Maluna o" ka makal nana I apono ī na hope e like ' me la i hoakaka ia ma ka Panku 4 0 kela Kanawni a me ko lakou poo ma ka oihana ka hoomaopopo ana u ka lawa kupono 0 na hope a hiki I ka manawa e hoopau la ai ke kue la lakou e 11 ke me ia I hoakaka mua ia, ā i ole ia a hiki I ka manawa 2 ueoniao >opo ai lakou jia_lawac. Pauku 7. Na na hope o ka mea hoopii i na ua hoohalahala ia ko lakou lawa ole, ' e like me la i lioakaka la ma :ka .Pauku' 5"-o kela -MEo-kuna,-41oko o «lua ia mahope Iho o ia ho.ohalahala. ana e hoomaopopo ko lakou iawa 1 rn;ia 0 kekahi Lunakanawai a Kakauolelo paha o kekahi Aha Kakau, ai ple la .1 mtia o 'kekahi Lunakanawai Hoomalu a Apana paha .e il'ke me iaihoakaka īa..-mahope iho- nei. Ina aōle.lakou a o kekahi poe e ae nia.. -ko lakou wahl paha1 o-lioomaopopo, alaila-> e hoihoi ka Hamuku a Makai Nui pahā i ka waiwai i ka mea i hoopii ia ke koi ia mai e hana pelae • Pauku" 8.- Penei e lioomaopopo ai ' ma" ka hooMKl ana 1 keia mau mea/pakahi e kela a me keia hope. 1. He kahaka oia e noho ana Iloko 0 keia Aupuui (e 'hoakaka i kona wahi noho) a he walwal paa kona, a i ole la he hale kona iloko o keia -Aupuni. . _ 2. Ua loaa iaia ka waiwai i like kona walwal io ka huina dala. i hoakaka ia malokP o ka pa-lapala h'oopaa i ka mea i hoopiiiama'Waho'ae o na aīe a pau maluna 0 na waiwai i hiahia ole a i hookuu ole ia mai ke kua: ana malalo o ka hoomālu ia' ana. Ua hiki ke ninau la lakou e ka Lunakanawai a KakauoMo, a i ole la e ka^mea 1 hoopii ia, a e kona Loio paha - i naua-hiki ae malaila e pili ana i ka lawa 0 ko1 lakou waiwai ma-. na Keu» aea a pau e kakau- ia na mea i ninau ia a kakau Inoa ia e ka :poe e noho hope ana I na e koi ia pela e ka mea i hoopii

la. Na'ka luna e maiama ana i-ua Aha Ninaii nei e hooiaio i .ua moolēlo "hei, o ka ninau ia ana a hui pu aku me ka palāpala hoop&ā a na hope i hana ai. Pauku 9. Ina u» haalele ia ka hoohalahala ana i ka poehopeelike me ia i hoakakaMa ma ka Pauku ■ 5 o keia Mokuna, -a i ole Ia,'l na ua hoohalahala ia no a ua hooiaio na hope a 0 kekahi p.ot 8 ae paha no lakou no ka lawa 0 ka, waiwai e like ' me ia i hoakaka ia ma ka- Pauku 80 keia Mokuna na ka Ilamuku sa makai e ae la ia kāhi i paa ia ai ka walwai I lawe ia ae mai ka mea i "hoopiHa e haawi-. koke aku i - iia waiwai nei ma 'ka lima o ka mea hoopii. . Pa-uku 10, Ma na hoopii a pau i mua o na Aha Hoomalu a Apana paha mal^Io 0 keia Mokuna na k& Ilamuku a 0 ko-na.. hope . paha e haawi koke aku i ka walwai i na ua lawe ia i ka meahoopii. Pauku 11. Ina ua" koi ia mai ka waiwai - i ■ lawe ia • kekahi mea- e- ae mawaho ae o ka mea 1 hoopii ia a o koha Akena paha, a - waiho mai ua mea" la i kekahi palapala lioike (aflidavit) 110. kona kuleana i ua waiwai nei'me'ka hoakaka mai i na - kumu o ia kulēana a haawi aku i ka Ela'muku, , kona hope Makai Nui-a ō- 'kona hopi paha, aole " e haawi aku ua makai la i kā- mea hoopii, a malama paha, ina aole e hoopaa mai ka.mea Iioopil faia 110* koa» ;poho ma kekahi'' palapala hoopaa i ka-kaa moa ia e na hope kupono elua (a ina "e koi la ākn e na luna nei) e hoike mai, ma ka hoohiki ana ua like ko kua waiwai pakahi me ka paiua o ka waiwai io o ka waiwai I koi ia a i hoakaka ia ma ka pal&pala hoike,- o ka mea hoopii inawaho a« o, na aie moraki :a- me ha koi e ae ma ka -waiwai, a he mau ona waiwai paa laua e nohe an» iloko-o keia Aupuni. . Pauku 12. Ua M'H 110 i kaumeai lioopii ,ia i ktla 1 me keia 'Uiaiiawa mamua ae o ka haawi la ana akno'ka waiwai i ka mea hoopii, i na aole oia i -kue* i na hopi 0 ka mea hoopii, « koi aku e hoihoi ia mai ka waiwai iaia ma kona kaawi" ana aku "1 ka Alakai i palapala heop&a 1 kakau «ia, kakau'inoa iae-na hope elua a .01 ae paha i k'upono, e olelo ana ua Iioopaa ia lakou maka palua 0 ka waiwai io o ka waiwai i lioakaka ia maloko- o ka palapala hoike (affidayit) o ka mea lioopii, 110 ka lioihoi ana o ka waiwai'-i ka mea hoopii, I na e hooholo īa pela. a m« ka uku una iaia o na dala e hooholo. ia ' ana e uku ia e ka mea ilioopi'pia. Ina aole e koi ia «-.13011101 mai ka waiwai iloko 0 nAMa elima mahope iho 0 ka -lawe ia • ana a me ka hooko ia ana o ka lohe i ka mea i hoopii ia alaila .e liaawi ia 110 i ka mea lioopii: koe ma na manawa e koi ia mai ai ka walwai e kekahi mea okoa e like me ia i hoakuka ia ma ka Pa.uku 11. Pauku 13. N» ka* Ilamuku a makal' e »ae e walho akii 1 na hoolaha, palapala hoopaa, palapala holke (affidavit) a rae kana ni'au hana e pilī ana imua o ka' Aha kahi e hana ia āna ia liihia, raa ka la a mamua &e paha e hoihoi ia mal ai ka palapala kii. Pauku 14. O na Kanawai a hapa Kanawai a pāu e kue ana i keia Mokuna ma keia ke hoopau loa ia nei. Pauku 15. E lilo kela 1 Kaaawai mai koo» la aku « apono īa ai, Apouoia i ktia la 29 o Augat@, M, H.^1884. 1 ' ' ' KALAKAUA, BEX