Ka Nupepa Elele Poakolu, Volume IV, Number 51, 19 December 1883 — HIKUIKANAKELE! --HE-- MOOLELO KAANO HAWAIL HELO 7. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

HIKUIKANAKELE! --HE-- MOOLELO KAANO HAWAIL HELO 7.

ĪL\ElA .uap.awa, aia o Hiku īloko o ka L' r !cn H i j ku ai -i ke akua o kona .ma'iui.a je. n>e ke ka«i nna i na knnaka lawelawe eluna iiunn o ka ielo, no ka n'e ana i ke kapu o ifona .kaiku.ahine oia o Kawelu heiuioanolani o Hina i ke kapu, A pau: ke heenalu tinp n ke Aliiwahine, a hoi i kula, lawe ia mai la ka w.ii inaoli 0 uka o Waiamiki; aia ia wai inalalo iho o Hualaiai. oīa hoi he wri iloko o ke ana, ua ike no n.a kamnaina. kahiko o Kailua e ola nei ia luawai. 0 ua luawai la. na kona makuakane no i hana; ina no e Iioi o Hīku i kaliakai, e miki • ann ka wai a pau-loa i kai. om wai no he wai mapuna. : — *A pao- ka aaao a.naj;\_ke_Ajiiwajiine, ka mamo a Hina laua me Ku, nā ahikanana no hoi o Hawaii nei, noho malie iho la ia me ke kiioo a o ka hoolale keke iho ia no ia no Sia hoi ana i kona wahi i Kaumulumalu. A hiki ke kaikamahine o ke kapu ma kona < wahi, hana iho la ka makuaknne i haie hulu ; o na ano a pau o ko Hawaii nei, j A paa ka hale hula, aohe ■ hale e ae i kuI kulu ia ma ia wahī e like.me ia, tie 1S na ahupuna nana i ako, hookahi no la ua paa. 1 ka Ina o ka !a, ua hoomaka ia ka hula ana, e like no me na ano mau o nei mea be hula aiia, ua kuahaua ia na kanaka a pau mai o a o o ka aiua, e iiele maī ka poe hula pnniu, hula. alaapapa. iiula pa h u , kakalaau, a Iie nui aku. 1 ke ao nae, ua hula ia mau hula a pau. 1 ka napoo ana iho o ka la, i ka wa hoi e ko ana lee aho o ka. liuln -p ke a'hiahi, ho-aj ia ke ahi eha leapnahi i kui ia me na huakukui akimona a kakou e ike nei; ua hoomakaukau ia ka pahu no ka wa e kukulu ai ka' aha kilu a ke Aliiwahine, M(s-keia. h ahi, ua hoo h auol i-»a~k-a !eh u 1 ehu o nti kant ui a ine ua wahine ui, a ua iiele mai ka poe mele o na uno a pau.'e'heiohauoli ana ia Kawelu ia po, a hiki wale no hoi i ke ao ana. A i ka hoomaka ana, ku mai la o Kahiko Jjje alii ia. a ine 'kekalii k&ikamahine puukani e ilio, a o ka hoomaka iho la no ia o ke kilu ana; ua hana ia ko Kawel u wa h i a ua paa i ka paehumu ia me ke ie a ine ka liulu. A pau ka iealea ana o Kawelu, ku mai la o Hiku irm.ua o ke anaina. kamalea mui e aleoakoa ana, ua pilia a hu keia halau nui, No ka inakemake o ka »jehulehu e lohe i na mea a pau o kai' moolelo o ko- Kawelu ola ama mai ka imake mai, a me ko Hik'u ike ana ia lalo. A pau kaoa hoike ana, liio iho la ia he mea wa nui ia e oa kanaka o ia au kahiko, a me ko ke aloaiii a pau; no ka mea, ua iKe a ua Iau:aha nui la hol ka make ana o Ka welu. Niilaiia. . ua... .ka.il ..ka weiiweli. a me ka makau uui o na kanaksr a pau no ko Hiku ano, a ua olelo no lnkou, he akua no o Hiku, aohe he kanaka maoli, nolaila, ua hoomana ia e lakou. , I ka pau ana o ka Hiku hoike ana ia lakou, ua iiio iā lie moolelo maoli no keia Paeainav O ka mua keia o na moolelo o keia Paeaina mai ka wa kahiko loa mai, a he hope na mooleio e ae o Oawaii neih> A mahope iho, ua lilo iho la o liiku i alii nui, a ua haawi ia maiiaia ka nohoalii, aka, ua hoole aku oia aole ia i kupono ke noho 4oa..iajwaiii, no ka mea. he kamalii .wale no ola ia manawi, oiā ka umikumamawalu o kona mau makahiki. Nolaila.'olelo aku oia i ko laua makuakane, aoie oia. e pono e noho maiuna o kona kuleana i hoopaā'lo^ ia māi kona mau kapuna mai. Aīaila, hooho like mai la na leo uwa o ka lehuiehu, e olelo ana, e pouo oe e lilo I haku maiuna o makom, no ku mea, he hana nui kau e hookaulana mau ia ana e na hanauna a pau. Ile oiaio keia Moolelo kahiko, a he nuī ai i ka wa e ahiw ana o Hiku mai kona kaikuaiilne aku. ' Aka, no ke ino, a me ke -kupono ole oia mau mele ke hospuka aku, nolaila, m kapae ae makou ia .m.aa;, mele, Ma 'keia wahi^ ko kakou- -moolelo- ke hooki nei;nei.asi i ka olēle ana no Hik-u, a e ~jho£ ae kakou a huii aku. i hope, e nana aku J..,na,„..tn.na a |cofla.,...^kftifciiahine a-fne kana «ikane punahele, oiai iaua e.noho ana *ma kē kula i ka wa .iāll.ai o ka la. .'Hoppuka maLia o Kaon«hiokalaiii kana "ku i ltt ftWabu & molea,. Penei oia i pa»e , akuai : . Auhea oe, «heaha -no la kou mea " i

■ aloha al ia Hiku, oiai, he wahin«e maikai oe, ; a he ui no hoi, he lliki no ke loaa aku k-. u kane k.u ī ka moku, e iike me kou kulana. Alaila, i aku !a o Kawehi imua o ip aikane-' hana pahele nei ana. Kahaha ! tA kupiinaha no kau olelo, oiai o oe, aele no paha oe i ik.e i ko maua ano a me Ko maua kuln na . Aka nae, ke ike lea nei no au i ke ano o kau mau huaolelo, a me ka hana a kou naau. Oini. u n iko mun uo o Kawolu i kooa i, manao, ia lakou i paina ai nin kahi kapu. Aole nae laua i ai pu me Hliku. no ka mrn, Oiai iaia niai ke k a p u o ka ai pu 3 ana o ke , j ieane uie ku wahine; a pela iho la i hohola kukomikouu mni ai oa kapn noi, a ili iho maluna o na 'lii hanau mai ka po mai Oiai, ia K:ionohiok;i lani e noho ana ! k?. hauinui ma ka hai.epea, no hookalii anahulu a oi aku, un pii mo ke kuko a kona naau r.o ka ui launa ole o ka Wakou kamalei, a ua nianao oi;i e lawe ae iu Hiku i kane .mana. Aka. uoie pela ko i liku manuo. oiai o ka nanī o Kaonohiokalani, un olelo ia, a na ieul: no o Kawelu hoi aku konm wa h i nani, a ua oi loa aku ko Kawelu oani a nie ka ui , e like no me ko Hiku ano. No ka mea, ua maopopo so iaia na mea a p'.iu,- a ua ike n®'ia-e: like me kona niana. Aka hoi, ho mea rna u no paha ia ma waena o ka poe e kuko ana, e li'a ana i :ra :ia f malapuu . me ka moe ole o ka po. Eela iho h no paha ka inanao o keia wahine kupaia naha nu i wale, o ka piikoi ana aku ; 'ee, h .. m ea laaikai. Aka ma neia wahi, e aui ae kakou e ka poe heluheiu i keia inooleio, a nana aku i hope, no ka mea, ua ho-a enaena i v ka huhu a me ka inaina o Kawelu imua o kana aikane punahele. Eia nae, aole oia i lioopuka aku no'" ka pono, aole hoi no lea hewa. Akas iloko no ia o kona naau n ] i i kahi i lapuu ai rae he nahesa wela Ia, e pili ana ma kekahi kumu laau ma kapa alanui. A ma ia hope mai, ua oleio ia ua make na wahine Ja, ua kau ia i ka lele me kooa makuakane, no ka hoao ana e powa i ke ola o Kawelu a me kona ma.kuakane.. Oa lono ia keia ohumu aua ma ke ahiahi o ka po o Kane, na kekahi mau kiu o ke A 1 i i wa h i o e Kawelu a ua ku iulu ia he kauila ma waho o ka puka- o ka : liale. O ke ano o ia' mea i kukulu ia ai, he hoailona no ka ioaa ana o ka ohumu i o ke al-ii, - • « P-ela ke ano o.ka noho ana o na Ali: o Ha\A-aii nei i ka wa kahiko, A ua lilo i!:c la o ioko o ua hale la i lnhe ia ai k'a ohumn i poe lawehaia; a hikp, rnai i na po kapi; heiau, e pau loa ana fcēiārypQē~irp~»Jr1 "ka make maloko o lea heiau. A e ka« mau ia ana ko lakou mau heana malaila, o ka r.a, me ka la, a hiki- 1 ka helelei ana. A hiki i na po o Ma.uh a me Mahealani. ua kii ia aku lakou a pau e hopu, a e le.we mai a hana pepe ia lakou a pau maloko o ka heiau. Aka, o ka mea nona keia nanea, aaie' oīa i mahalo ī keīa -hana- ana a na j;i a me na kahuna kahu akua peia, ! I'ka pau ana o keia hana ana, a ;ne :ia po kapu, kupu mai la ka manao o ka kakou ' kamalei, e hele" poai a pun i o Hawai) \la Kohala kona heie ana a ipoe "m'a .Waiinanu i ka la hookahi, oia .a me kona kanaka; ua noho liuliu o Hiku ma Waipio, a ua kapu keiau malaila hookahi sfiahulu; a ua makai- ' kai nui īa e na 'iii. P na ka'naka hoi, i kalii ] e ka lilo loa e ku mai ai. A pau kona noho ■ ana malaila, hele aku la laua npai kila aKu j a hiki i Hilo i ka la hookahi, a noho iho !a ia. me Makaoku ke alii o Hilo, ma WaWkea. I ka la a Hiku ma i heie mai ai, ua lele j pu mai ke'kumu ohia mai na lehua ū laua i-j kui a lei ai me kona kaikuahine Looniponipo : i ke aloha. Oiai, o laua nei makai, a o na ' lehua naauka; a noho iaoa nei i Waiakea. iele hoi ka iehua a kau iloko o Panaewa, he i wahi i kapa ia o Mawae; o ka palena ia e j kaawale ai o Hilo u rae Funa3 aia malaila " ua mau lehua ia. Eia no ka mea kupanaha i keia mau leh.ua5 e pua maīkai ana no ?. na inana wa. e ae a pau, a hiki mai i ka wa u Hiku laua o Kawelu I uhaki ai, a i kui ai hoi, e mae ana a malooi e like me ke ano o ka lei i hala 2 ia, pela ka mae kupanaha ana o keia un.au lehua. jiuiu._ leliuaLāpLaa nui no keia, he anō hakeakea nae ke nana iho i kona pua, oiai, o ka mea e kakau nei, ua ike pono oia I keia tnau lehua . A malaili.-i noho ai o Hiku elima anahulu a malaiia aku. ka hele aua makai o Fiina, a hski rna Kehena i ka vva ahiahi. la laua i hiki aku ai ma kekahi hale, a kiei ana raa ka p&ka, ike.Hiai la' ka poe a pau o loko ī ■ keia keiki ui u kanaka maikai, pa mai la kahea o ioko; komo aku la laua nei, oiai ua kahea ia mai. *' i : : : - -ta~Ja.ua ■;malo.kttjO._.ka hale me na feainaainat ninau mnl !a kekahi lcanarka elemakule, q - Capalie.au .k;o.na...inoā;,.. Mal hea mal olua. a,e

| liele ana leo olua mama i hea ? Paoe n ku ' o Hikuikanahele, Mai Kona mai, a s hele makaikai ana I ka aina a puni. Aowmma no wahi a ke kamaniua, e u ai 1 olua, a kena ae la ua elewiaknle nei i kona | ohana, o hoomakaukau i al na ka malihini. i Aole i emo ua maknukau na mea ai a pau o na a"o Hawali, Alaila, pane alea i"a o Hiku I. imua o ka el®raaktile? me na olel o anoano lalii a pau i ku i ko.iakou amo. j Ae, e ke kamaaina maikai, ke'haawi akn : nei iiu i ko'u nmhalo nui nou a me kou oha. :,P a pao. Ua la!c na mea ai a pau ē oluolu 1 «i ke kino, aka hoi o leeka hi ai, aole.loa au < 1 ike maloko noi. Aiaiia, mnau mai la ka elomikule, Hoaha la ka ai i koe Hai ak« h o Hiko, he Awa, Aole i emo, waiho ana ua pu-awa nui, naai lo» lau a ke a-a: a o kona kena »e la no ia i kona hoahele e mama. Iwaeoa o keia hana, ua kokua pu mai na , leamaaiīia, a waii ka awa; alaila^ hopu iho la O Hiku i ka apuawa a leahea ae la ma-lea moa o kona mau makua, a mu ae la, o- ko lakou paiiia ilio la no ia. a pau ka ai ana, : moe iho la lana malaila ia po a ao. I ka wa a lau» e nanea ana i ka nana puhenehene a na kamaaina k»hiko, leaiea iho la o Hiku, a komo aku la oia ī ka aha pu- | henehene. A i kona hoao ana, nana wa ie >3 no ba make, a pau loa na Jca maaina i, ka *jeo iaia. ' A pili mivī la lakou i na puaa hui. ;na ainn n? w-ia a me na kaikamahino pu a _Hkou; a o ka inuei pi i no lioi, o ko hi im n-. u :*\vi. : l.ka olelo ana a Iiolo ka pili, me ka ae ; ie. o na aoao elua. I ka hooma ka- ana i kinohi, na ke kumaaina o laua i huna ka no'* a nalo, a ninau lakou ia ianei, Aia mahea ka no:a ? A huli keia a lele ka maile a Hiku a kau i ka pili, iiaiia ka no'a i huna ia ai, e eo ae-ia ia Hiku, , lloko o is 'manawa mahope iho, nui loa na walwai i lilo ia Hiku a-.me ka aina, a me na kaikamahin® ui a lakou; aka hoi, aole o ianei manao nui ina ia mau mea, aka hoi, o ka aina kana I lawe ae. A ua I īlo kekahi mau aina o Pura ia Iliku, a m'e na puaaf ke | kapa, kā malo, a me na mea kupono. j la laua ma Kehena, ua piha mau ka hale ja laua i m-ee t« i na makaikai a pau i hele j mai e nana i ka ui, a .pe ka nani o H iku; a ' ua inq kaleho mai na kaikamahine ui o ia i* wahi u ianei. I - • " A p:i'.i ko iauu noho ana malaiia, mn ka o kekuhi la, ae, haalele lai.a īa wahi, ja hele aku la laua a hiki iua Hahipana, a , k&kahi nii; k oiko: kahl i noho ai, a me j kona mau. al.i a pau. 0.iā mau la nae, he mau la kapu heiau no j ke kaikunane o Kaimu, o Kalapana kona ! inoa, oiu ke alii nui o iaila. la laua nei i hik: ai o lea 1-ie a-a e pili pu ana me Waiakoiea, ieiie aku la laua nei i ke lo» ui mai o j ka paiiu īioko o ka heiau, manao iiio !a o j Hiku e kipa aku malailo, e like me ke kauj oha a kona akua iaia'. | A kokoke laua nei i ka heiau, hele aku la 'o liiku a kokpke ma ka puka, e ku ana kekahi kahuna a nie ka ilamuku o ke alii, a ani peahi mai la na I i n ) <t o ka ilamuku e hookaawaie aku laua. Ko ka mea, he kapu ka inea o maalo aku ana ina ia wahi, e liker me Ke ano ma u o na heiau : ka vva e komo ai o ke aiii iloko o ka heiuu. He inanawa kapu loa ia ke maalo kaūāka malaila, pela ke ano ī ka wa kahiko 0 kura p.oe mōku a" pau. Aka, o ke kokoolua nae o liileu, ua hoonehn aku o;a iaia rna kahi e. A ua kauoha aku, ina au e heie a make iloko o ka heiau, ulaila, ku aku no a hoi ma ke alanui a kaua 1 pili ai, noit ia mau mea a pau. {Nq kahi wu aku.)