Ka Nupepa Elele, Volume VIII, Number 23, 4 December 1886 — Ka Hoikeike o ke Au Kahiko. [ARTICLE]

Ka Hoikeike o ke Au Kahiko.

Ma ka po Poaono i hala, ua malama ia maloko oka Hale Mele Hou, ka Hoikeike o kekahi mea kahiko e pili ana i ke au kahiko o ko kakou mau kupuna. Mamua" ae o ka manawa, ua piha kui ae ka hale me ka lehulehu o ka poo hanohano o ke kulanakauhale nei. Ua hoohauohano ia'e ke anaiua ma ka hiki ana'e o kc Alii ka Moi, na Meaklekie na Kamaliiwahine Liliuokalaui ame Likelike. Na Keiki Alii Kawauanakoa, Keliiahonui| a me Kalauiauaole. ka Hou. A, S. Cleghora, ua Kuhiua o ka Moi., kaj Mea Mahaloia ka Puuku okaMoia! Kiaaiua hoi o Oalui, ka Mea Mahaloial ke Kiaaiua K. 11. Bakcr o ua llouo aj Piilani, a me ka poe hanohano e ae,. me na Luna o na Aupuni e.

Ma ka aoao o ke Keena Alii, e kau aua ka hae Kal«unu, a ma kekahi aoao ka liae Hawaii. Maluna j>ojio o ke anaina e kau ana he kukui uwila, u na ia mea i hooloi ae i ka malamalama ma na vahi a pau o kahi hoikeike. Mamua ka puali Puhi Ohe o ka Moi, a mahope mai ka papa iiimeui o ia po. A i ke komo ana mai o ka Moi a me na Alii, ua ku ke anaina ,holookoa iluna a mele ia ke mele "Hawaii Ponoi." Ua hoomakaia na hana mahope koke o ka i.lki ana mai o ka malāloo na hooponopono aua a Mr. P. L. Claike a me Ltitane!u Kohert 11. Parker, a ua nani. a nui ia sia (

mo;i . a [iiiu. tlii nui ita wahakole o kekahi [»oe tiia nn lii mamua ako, e olelo ana lie mau liana pelapela, na a lapuwale ke hoikoike iu mai ana, aka, ina u-a {m nei, aole loa i ike ia kekahi mea lapuwale. Ua hoikeike ia 'ia mea a pau oie ka maemae. O na niele a ka papu himeni ma ua ]io nei, ua nui ka mahalo ia e ua niea a pau, a o ka leo o o Manoa, Jyliana VV"alanika, ua hooilihia ib<¥' kona olu maluna o ke anaina. Ke hooikaika nei makou e loaa ua .ikaka oiiiio e pili ana i ka moolelo a mea i hoikeike ia, alaīla hoike aku. na oo na ~hīana \vlTi p uka ai ka poe hula, ua haalele iho la 'iakanawai Kiekie i kona noho u hv me kona ukali ole ia aku kekahi mea. O ka lehupau, ua uoho lakou me ka ua a hiki i ka pau ana— nmi i ko lakou makemai na hana. i

t ea Maiialoia W. M. 6ifc•akini o Kaumakapili, . "Sovember 28. loi, na Mea Kiekie *ev. Kahunai>ule, na !ale Hoauo, a e na inimana i akoakoa iou iloko o ka manono e ku a uana'ku ko kakou Aliiaio ka luhile; a ke j na noonoo liohonu ":ulia i piha iloko o a mea pih i ka Moi e noho Alii nei. . aku ana i na ouli lloko o na makahii holomua ana o

\ve mai kakou 1 . hooulu , >•>. ...i i ko kakou mauaolana rio na pomaikai o ke Aupuui ma keia mua ak«, ma ka hoomaopopo ana ina kuhikuhi inamuli ona kulaiia like ole e waiho ia .nai nei imna o kakou iloko | u keia makaliiki ISBG o ka luhile, a ine. * . ; ":ulana o na loiim c ku «na he ka.nalima makahiki i hala hope aku. "Ua ike j>aha kekahi poe lehulehu o oukou, i kekahi'mau kii elua i peoa ia ? i kau ia maloko oka lanai' kuikawa nialoko o ka Pa Alii i ka po Poaha i iiaki iho uei. E hoikeiko ana ua mpu.kii.nei i ko Honolulu nei ano iloko oka makahiki 1836, a rufi ke ano oke kulanakauhale i keia Is. Aua hoomaopopo ia k'a like ole o na kulaua ma na ano lehulehu. He kanalitna makahiki i hala h.ope aku la, e laua aua ke kai maluua o kekahi mau wahi a kakou e ike nei i keia la he mau 'alanui i ulumahiehie me na ano hana a pau, e ku aua he mau wahi moku liilii ma kahi e ike ia'ku nei i keia manawa he mau mokuahi nui, me ka welo o ka Hae Ilawaii maluua o lakou, a e uu haaheo ana hoi maluna o na ale oka moana; he mau moku i moeuhane mua ole ia e ka naauao o ke au kahiko amo ke au hou. Ona loi kalo ame na hale pili, hoomalu ole ia e na laaa uaui, koe wale iho n@ na aekaii pawehi ia me na lau niu i keia la, ua hoopiha ia ko lakou mau makalua e 'na kauhale nani a maikai, me na alanui akea a piha i ua hana hooholomna e kumoe ana ma o a maanei, a ua uhi holookoa ia na w-ahi a pau e na lau lipo hoohoihoi maka, a hiki ole ke ike ia ke kulanakauhale i kona wehi me kona mau lei ulumahiehie. () ka papu kahiko, ke kiko kaulana hoi mamua pono o ke kii a kakou e nana nei iloko o na hoonianao ana, ka hoike oka maua kaokoa o ia mau U, ua hoopiha ia kona walii e ke kalnu; holopapaoka oihana kalepa, 1 hooholomua ia malalo o ka noho mana Kumukanawai ana a na Moi loea a naanao, he lawelawe kalepa hoi i liapai ia a loaa ke kulaua kieki© i keia ( au mamuli o na hooponopouo ahoo-| ikaika uanuao o ke aloha aina o ke Aiiiaimoku'Nona keia;lūbile a kukou e hauoli nei. (Pu'ipa'i iamo ua olioh o ke anaina.)

"O keia a me kekahi mau kulaua like ole e ae, aole no paha i nele ka hoomaopopo ia e ka poe a pau i nana pono aku i u* mau kii nei o Honolulu i !<a makahiki 1836 a me ka 1880. Ile muu loli keia—he uina ma kahi o ke kai, he niau alauui me na kaa ma kahi o na alaolowi i hele ia e na wawae kainaa ole, Le anaina i aahuia me u;' kapa niaikai ma kahi o ka poe i aahu haj>«.ia, he nuiu uwapo inaikai, he mu'i miikuahi uui, na hale papaa ln.iiim waiwai kalepa, he mau hale - Aupuui n«i, ua uwea olelo ai me na kukui uwila, ua waiw,»i a me| ua lako i ike ia īualoko t) rui kulaua-|

knulmle uaauao. Ma kalii oua kau hale pili, me na wahi moku kuna kakaikahi a iue.ua waa, me na moku okuhola, ke ike ia nei he kulanakauhale nui me ua pono a pau oke kulaua naauao. "O na lo!i ana 110 ka noho'nu maemae a maluhia, ke kulana hooponoi'Ono Aupuni a me ka hui launa lokahi anaake auo ha makahiki ho kanalinia i kaikai mai no Ilawaii, ua iawe j pu mai he, mau haawiua ano nui noi llonolulu mai ka 1886 a i ka 1886, he' mau hopeua maopopo a he man hoai-; loua maikai. - j Xkala i hauau ia ai ke Kama'lii \\ ohi David Laamea Kauianakapuu Mahinulani Kaloiaehuokalani Luniialani Kalakaua, Novemaba IG, 1830, ma ia la hookahi no i kakau inoa ia'i ho Kuikahi mawaeiui o ko Aupuni o koia Paeaina—a aole mo kekahi Luna Oihana lawolawe Aupuni o kekahi aina e—aka, mo ko Kapena 6 kekalii mokukaua. Oia ke kulana o ko kakou Aupuni ia manawa, atin 'manaoia aolo i lawa kona kahua no ka hui a kuka pu ana ma ke ano īnawaena o kekahi a nxo kekahi.Aupjini._He

Aupimi Alii wale iho no ko ia mana-j wa, a lie lahui i liiki walo no ke kuhi-! kuhi xa mai e kekahi mana okoa e Ttipa mai ana iloko nei oke awa. Aka, i keia au nani, ke hoike mai nei na pu aloha Alii o na moku kaua o kipa mai nei iloko o ko kakou awa i ka holomua a rae ke kulana kiekie a kilakila o ko kakou Aupuni onipaa. "O ka la kulaia Aupuni a kakou e hoomanao nei i keia la, lie puni ana ia o kekahl makahiki hou no ka hoomanao ana i kekalii hiona ano nui iloko o kekahi inau makahiki pokole mahope iho oka lianau ia ana o ko kakou Moi; ana ia mea i lioohuli a loli ke kulana holookoa o na mea e pili ana ia Hawaii. Oia ka ike a liooia ia ana mai oko kakou kuokoa e na o Amerika, Bentania Nui a lae Farani. A mai ia manawa mai, oiai he palanaiki kona m.au palena a he kakaikahi kona lahuikanaka, ua lilo. no nae he Aupuni mawaena o na Aupyni o ka honua. A o keia kuokoa, me ke auo kupilikii i kekahi mau manawa mamuli ona hoouluku kuloko nei, aka, aole loa i hoopilikia ia mai e ko waho, a ina o na manuo alolia aina nana o hoopiha a e hoolana nef ika puuwai Alii oko kakou Lanl Moi a me kona xnau Ivifliina p mau ka pillpaa ma ka uooponopoiio ana a mo ka malu oka noho'na maluna o ka manap a me na puuwuf o kona lahuikanaka, alaila, aole lpa e hooluliluli hou ia ko kakou kuia?ia o ko loko iho nei a me ko waho ma-i

" Aka, ma ko kakou hoi hou ana ae i ka la kainahao i hanauia ai ke 'Lii Wohi. ka jnea hoi i kamailio mua ia ae nei. Ma ua la 16 nei q Noyemaba> 1836, o kekalii Kapena o HakuĒclward Eussell } ua liooholo iho.la lie xuo KameKamoha 111. Mawaena ona mea iloko o ua Kuikahniei, he mahelo kokahi i ano nui kona ano no ka hoomaopopo iho i keia au. oua |kahi nei, he aelike no ka malamaia o ka noho'na maluliia, ke kalepa, a me ke kuai ana o na kupa o ke Kalaunu k ßeritania i na aina maloko o ka Paeaina Hawaii, ft maloko ona kuikalii nei keia mahele: No ka Moi na aina a pau i kukulu ia na halo, aole nae he'mana o Jra Moi e wawahi i na hale." Ma keia ke ike nei kakou oka JMoi wale no ka haku aina.iloko o ia mau la; oia ka haku, a hona kela a me | keia eka aina iloko o keia Paeaina; me ka hiki ole ke kne ia aku.

O ko ano o ka noho'na o ka laliui, ko lakou kulana mai na kupU'Hi mai, a mamuli oko lakou manaoio i ka lakou tnaū hookapu a mo na māna mohai, ua kauia keiA mana kiekie a mana nui maluna o ka aina i ke Aliiaimoku o noho ana, He 'man kuleaua no paha ko na Alii malalo iho maluna o kekalii mau awawa i mea kanu, a mo na loko i-a īuoiuona, nka, ho mau mana nae ia ifiai ka walia aku oke Alii Nur, e liiki ana ke lawe hou ia mamuli o kana kauolui a hailona paha.

4 iipJtQ*o na la o ko :au kaliiko, aole loa i iwanaoia im jb«pono 010 koia uuunna aRu o ka hiki a»a njai o k«? feani\. ka ilikeokeo, aia a m:p\opo mai o koua noho ana mahma o ka aina, ua lilo ko ano o kana nmu hana a me kana niau kuhikulii, i mau kuinu o hoala ia ai j>;j iioonoo auo hou, a uno e. mai ko na U mamv\a'ku, a <> *u loa aku, oia no na mea e pili |*na i na jxm\o o" kela i\ mo koia nona Whhu iho--oia ko kakou »\au pono mni ka po mai, a jih> n;i ]x->no o ko kakoii mau hoakanaka, o pili aua i }ca honiia a me kai. He kanaka Uk 4 « a ijoonw akiihelo inaikai o Kaiu«'hameh:\ 111, he jwo jko iu o ko knnaka Europa uialuna o na poohiwi o ko ika Foluuosia h

ma\i olelo hoi 'eeia i pili pono ka oiaio maluna o nft Moi ehiku i noho Aliiaimoku maluna o Hawaii lokahi. Ma- j muli o na;kokoia me ke kuhikuhi'ana a j ko kanaka o ko na aina o, ame na hoolala ana o kona noonoo naauao, ua hooholo iho la ia e loaa'ku i konamau kaukau Alii a mokona lahuikanaka he mau mahole pono kuokoa nolakou iho lloko o ka maliele a ka Mea Mana Loa i hoolako mai ai no ka pono o ke kanaka— oia ka aina. Nolaila, o ka hopenai kahoaka mua ia iloko oke knikahi o ka la 16 o Jfovemaba, 1836—0 haawi manawalea a_na—ka haawi kaok.oa ana ika niea nona ponoi, ka mea līoi ana i.manao mua ai he waiwai i 'waiho ia'leu nana e malama. A nōlaila, ua mahelehele ia ka aina a me ke kai, malnlo 0 kekahi mana—i ae pu ia oka Moi —oia ka mana o ke Kanawai. "A i keia la, iluko o ka makahiki luhile oka Moi Kalakaua, he Aliiainioku i oi aku ka naaiiae, me na noonoo laula oke akamai, i koo ia hoi e ! ke aloha makee o Kona lahuikanaka, !ke paft nei i Kona mau aina Nona iho 1 mahilo o ke "kanawai, me "ka' hiki ii(j_ ke kud ia Kona kuleaua ke loaa nn kumu kue mahilo o na Kanawai o K«nii Aupnni. Noiaila, o ka mana kaokoa maluna oua aina'o ka makahiki 1836 ua kaalo ae a nalo ioa'ku, a i kei.a makahiki 1886, ua lilo na home o. na makpinana i mau waiwai piiikino nt> lakou maialo o na.kanawai. "A iloleo o keia loli ana, kein henio ana o ka mana kaokoa o ke Aliiaimoku maluna' oka aiua a i na m.akaainana, aole ia i lilo i kumu liwali i ke kuluua o ka Moi, aka, un lilo i mea nuna e hooi aku i ka ikaika a me ka mana o Koua kulana ma na mea a pau £ pili anu i.ka hoopouoporvo a me ka hookele ana i ke Aupuni. Aia iloko o ke au i hala, ua loaa i ke Aiii mai na makaainau» aku na uku aubau o na mea ulu .nialalo o ka mnua kauoha, aka, i keia ap, aia malalo o ka Nohoalii he waihona i liooponopono maiau ia uo ka lawelawe aua i 'ua hana kupono e hooholom'ua ai ike kulana naauao, a me na lako apau no Koua noho'na- a mo Kona lahuikanaka.

"A oia hou keia kulana like ole, lioko o keia manawa kamahao a kukōu e ola nei, e hoomanao ia no kekahi mea o ke ano okoa i ulu ae, iloko o Jca m&nawa mawaena ' o ka makahiki mua loa « me lea makuhiki kanalima oko ola ana oko kakou Moi K.uakaxja, :

"Ua kapae a haalele aku la o ilawaii i koiia mau Akua pohaku a me ka laau; ua hooiioa ia na. kapu o ua au naaupe—haaiele ia'ku la keka'ii, a ua hoonoa ia hoi kekahi—aole mamuli o ua a'o ana i ka pouo lamaku o ke Akua aka, mamuii 'o'ka hui pu aoa me kekahi mau hoa kanaka o kekahi ano lahui okoa, he poe i hoike aku imua o 'na kamaaina i ko lakow palekan.a mai na mea i manao ia he mana. Aole mamuli o ke a'o ia ani o na kamaaina i wawahi ia'i na kii akua iloko o ka makahiki 1819, aka, mamuli o ka ike ia ana, i ke puhi ia o kekahi o na kii i ke ahi me ka poino olb o ka mea nana i ptihi. Ama ia mea, ua hoolanakila ia ka noonoo o ke kanaka Ilawaii mai na mea ana.i mknaoio a i maka'u ai mamua aku, a nolaila, aohe kii akua e paio aku ai i ka wa a na Misiocari Amerika i hiki «)ai 5 Hawaii nei, oiai, ua h:ala hope aku la na noonoo uluku o na knmaaina, a ua mohala a makaukau no ke a'o a me na kuhikuhi kariBtiand.

Mahope iho o' keia loli ana o ia ano noho'na, ika raa?)awa hoi a kekahi iahui i kapae ae ai i ua ano noouoo a hoomana o ke au poe'eele, me he lu he mea pono ole io no 'paha ka hoolauwili ana i ko lakou īioonoo mamuL o ka waiho ia aua'ku o kekiilii mau auo hoomana maemae hou imua o lakou, m#, »a ai)o I)ai[>u!e lehulehu—he poe uo hoi i mahelēhele i» ko lakou manao uo ka uiea oiaiol (Aole i pau.)