Ka Nupepa Elele, Volume VIII, Number 12, 18 September 1886 — MA KE KAUOHA. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

MA KE KAUOHA.

HE KANAWAI , £ HOOLOU At I KA I>A , M." 101 0 KH KaNAWAI KIVILA. E hoolioloia o kii Mni •: mo ka 11«k Ah.iolelo oho Hawau Piio Ai]in i atoo,lcoii iloko o kn Ahaololo Kan Kanawu o ko Au-puni. • V. * •• • Paukl" 1. • E hoololi iii-ma kcia ko 'lioololim noi ka Pvaku 101 oke K<un.vr;ū Ki\iln. :i o lioMieiu i; k ua pankn l;\ pcsi\ei: " Pauku 101. 13 liiki no iko Kuhiua Kaliiiaina e haawi . ' uku i kii ]iiilapaliv ao lioluliolo Wiiapa ma ko ano lioolimiuima ma ke awa o Honolulu a xuo • a mo Hilo a me KiUmlni iio ka makahiki hookalii, ko loaa mai iaia no ka waapa ma'Hoiiolulu na elala ho owalu, no kola waapa koiii wiiapa me na hoe eha a oi aku, a i na dala ehā no kela waapa keia waapa malalo o na hoe eha, A mn Lahaina a me Hilo a me Kahului ke loaa mai na ehila ewalu 110 ka waapa vne na hoo a oi aku, a i na elak eha no lieia waapa keia waapa i omi mulalo o na hoe eha." Pauku 2. E lilo koia i Kamr,vai i konn !a o apono ia ai. - . Aponoia i keia la 28 o Augato M. H. 1^8(>. KALAKAUA REX. HE KANAWAI Ehoololi ai i ka Mokuna XLI o na o 18.84, i kapa / ia "He Kakawai e HOui:'jiiiai :a i xa Uwka- Olki.o Moaka." E Hooholo ia.A ka Moi a me ka H?Ue Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kau Kanawai o ke Aupuui, E hoololiia a ma keia ua hoololi ia ka Pauku 1 oka Mokuna Xīil o na Kanawai o 1884, a penei e heluhelu ia ai: " Piiuku 1, I ka Ava e hoohui ia ai o Honolulu me Kapalakiko a me kekahi awa a walii' e ae paha m Amerika Akau, ma ka lioolim pā ana ma ka Oihana Telegarapa o Ameiika, ua hoomana ia ke Kuliina Waiwai e hana i " aelike" me ka mea a mau mea paha i hoopaa ai i *kela hoohui ajm, o uku ia i mau dal'a kokua aole e oi aku mamua oka " īwakalua Tausani "no ka makahiki hoo kaln, a iio na makahiki no iioi. aole e oi akumamua o ka Umikūkumamalima. " " —. .' • . ———■. ■ Piuieu 2 Elilo kui.a i Kanawai mai kū la aku o apono • ia ai. "* ■ ' Aponoia- i keia la 28 o A\igate, M. H. 1886. KALAKAUA KEX. HE KANAWAI E HOOMAOi'OPO ANA NO KP. ANA IA AN'A O N'A MoKU, I KA MASAV.'A E KOPE IA AI MA KE HALE DUTK. Ehooholoiae ka Moi ame ka ll<i!e Ahaolelo oko Ka'waii Pao Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolele Kau Kanawai o ko V ;.-V XupTtfH:" ~' " Pauku l._. -Va ka Luna. a mea e ae paha nana i iiiiA kekahi moku, i ka manawa e noi ia āi. e kakau kope ia kekahi moku, ma ka Hale Dute e haawi i Palapala Hoike, i ka Luna Dute, i mea e ike aia oia. a i lioike nolioi nona, e hoakaka ana i ke ano o ka moku, ka uui o kona'mau papa keehi, ka rmi o na kia. kona loa ; laula, ame kona holionu, a me ka nui o kona mau tona, a me na mea hoakaka e ae, i hoike mau ia e pili ana i na moku, i mea e maopopo ai ia nioku, a ua kakau ia ka inoa a me kona wapii mahope oia moku, 'nia ka papa eieele', jtie na hua keokoo i emi ole iho malalo o okolu iniha ka loihi; a oia Paliipala ;īīoike o kakau inoa pu ia e kekahi onaoia moku, a i ole iaie ko kapena oia moku, a i ole ia, e kekahi mea e ae i hele aB »iālaila . i ka manawa e ana ift ai aa moku la, mamuli o kona on4 a niau ona palia, i hoike no ka oiaio o na mea i hoakaka ia inaloko, a i na aole d loaa ia mea, alaila, aole no e mana iiH'alapaia Hoike. Pauku 2. E"hoike ia ma l r j kope ana, o 'kola ame keia moku. kona loa amo kona )a ( f!a, me ame ko kiekie malalo iho o kona papjf liehi okolu ; ;i penei e lioomaopopo ia'ai; o ka papa hehi e'ana ia ai na tona o ua moku, he ekolu mau papa helii. <>ia no ka papa hehi olua mai lalo mai, a ma na moku e ao apai, oka papa hehi e ana ia-ai na tona, ōia noka paj>a helii mah: u\ Joa oke kino oka mokn. O ka loa mai ka hoomaka ;vna ona papa owaho, mamua ma ka aoao o kalaaupiio inua, ahi|i i ka aoa<»mahopo, o ka laaupii o hopc\ o īia moku mahu hui a mahope: a ina na moku e ao, rt ]nki i ka aoao. maiiop? o ka iaau pii o paa ai ka hoe, e manao ia oia' ka ii{ oka moku. Oka laula, nia kalii lanla' loa o ka'moku, )na waho oia ke manao ia ka ioiula oia aaoku. Oke ana iuaijk* a.»ao malalo oka papa hehi e liolu ia ai na ton«, m:twa<TTff Imhi - » o ka niokn a hiki ika papa pf;]o o ka o-pu o k;; j...»ku, ka mnuoau<u.- awu-ikO e. maiiao ia <>ia ka holumu <« k;-. moku. tua ek<i]n. piipa hehi oia u!vku. aiail:-- oko lioki-.-. jnal l:a aoa« umlona <; piipn hohl i- ::cHi ia ai )vi ln\n i krt aOuu niaiaio o i4 papa.. <> Ua pa| a liohi ek<?lu, v manao ia oia ko Mekio me.!::|o o ka papa hohi o luna loji £ aua ia ua ana j U a na iapuai. amejs \ hapa ka.puai. o in'aka&a Jī.*t hapa'"*ipuai.Una na hap.i }!ftner; kapuai > >■ -•" - - ■» ; - ' o -V. 11.-.l 1 .-. !>;. ' ' i !•■•• :.v- <> •-: uu-k. o :• ii k<'U"i i \ o iia a i'iaei r-alja i i«, a \ hvKi.k; (v .ua;o ui ii<? \ » . ;

u Uu.i:V o i.i ci;i, u;u'-. o-'ol"iika k.'i nui o na t.oHcfi. e hoolawo ia iiO;kalii i uulio ia «• na k;wi;ik;v o kn īnoku, m amw* o (,0) oliiaa hunei i (> ka huinn itui o. na ltma, ' A ma ii:i moku n ]i<iu i hooliolo .ia e kn imihu, !t inoa o ao • puiui, o. inak.Giinik<? i;i ai i vaiiii kaawalo no nn enokini, o lioo- : ia-wi: ia. uolioi niiū lokio ueo.ka liuiiuinui ouh tona oia moku-, kf» iiuiuu o na toiui o ;kali wani paha f lioohana maoli ia, i inakeinakii ia <4 hookaawak;, no ka holo pono ana ona liana o i;a>i}>uhao īaahn, a me na pono niahu e ae, i hui ia nie ke ala 0 ai ke kue. ma na moku aia īnahopo ka Inula, a nie ka hui pn ia, mo. na moku i hooholo ia e na huila nia na aoao, mo kaiui.luna liapa hanei'i hon il;o, a ina na ni.oku i lioolmilo.--ia eka huila maliope,' i kanahiku kumaiuahma, hapa hanevi o ia walii, aka, aolo 110 e oi aku ka nai o Jia tunyr i h<j>olav.'t: iā peia, luaniua o (50) kanalima hap;t ]i,-i3...eri <) ka luiiina o ua- kma;•••&,••muhope iho o ka 1100- . • iawu ia ana o na kinia, i hoelawo kapono ia, mai ka huiim nui o u;t tona, alaiia,' o ke koom;, oia ke mauao ia na tona o * kakau kope ia ai ia moku. Pauku .">. Aolo e nianao ia na mea, i hoakaka ia maiw pauku mamua de, o pili ana i ko ana "ia o na moku, ua pili i kekalii moku i kauoha _o]o ia, 0 ana ia ma ke kannwai, hoopaa ia, a laikini. ia palia i na uole i hoakaka okoa ia pela. Pat"ki* 0. Oua tona i kopo ia o kela a me. koia mokū, i kapili ia o ko Hawaii Pae Aina, ji i ole ia 110 kekahi a kanaka kupa o keia Aupum, ma ke ano, oia ka ona oia īīioku, oia no kona nui' kupika, a paa loa nialoko, rna na tona he (100) hookalii hanori kapuai kapika (cabit) pakalii, ohoomāopopo ia penei. E ana ika ioa, oka moku ma ka laina pololei ma ka aoao maluna o ka papa hehi e ana ia ai na iona, mai ka aoao maloko o na papa o loko, e awalika ka nianoanoa ma ka aoao 0 ka hope o ka moku, a hiki i ka aoao nialoko o ka papa, ei pili aua me na ivae o liope, ma ka awelike o ka manoanoa, me ka hoola:ve mai keia .loa ae, ka mea i iko ia, ua loaa no ka hi o .0 mua 0 ka moku, raa ka noa oka papa hehi, ama ka mea i iko ia, ua ioaa mai 110 ka hi-o o na, \vao o hope, iloko o hookahi hapakolu oka pio o na kua, o ka papa hohi, e maliole liko i ka loaa i Joaa pola, e.liko me ka mea i hoike ia ma ka -papa inahopo ilio noi, o like 1110 ku pap;: i kujjono 110 ka moku e ana ia.ana. 'PAPA O NA HELU" • Helu 1. Na inoku i ike ia ka loa, no ka hoomao]>opo ana i na tona, elikouie ko ana ia ana i hoaleaka ia maliina, he kanalima kapuai a omi ih.o ka loa, ē maliele ia i eono mahele like. Hklu Eta'a. Na moku i iko ia ka loa. n'o ka hoomaopopo ana i .na tona, elike me ke ana ia ana I lioakaka ia maluna, ua oi ae maluna o oO kapuai ka loa, aole nao e oi aku maluna 0 hookahi haii'M i kiipuai. e mahelo ia i &rvalu mahele like. Ht:lc Ekolu, Na moku i iko ia ka loa, 110 ka lioomaopopo ana i na tona, e liko mo ke ana ia ana i lioakaka ia maluna, — -ua-oi ae-maiwm o hookfthi htinori 'kapiai ka i 01 ao maluna o hookahi haneii me kanalima kapmii e mahele ia i umi mahole liko. Hklu E«a. Na moku i ike ia ka loa, r.o ka hoomaopopo ana i na tona, eliko im; ko ana ia ana, i hoa-kaka ia malunai, usi oi ao maluna o hookalii )ianovi mo kanalima ka]>uai kiv loa, aolo nao i oi aku mamua -o ehia hanori kapuai, e maholo ia i umi kumamahia maholo liko. * Helu' Elima, Na mokn i iko ia ka loa, no ka hoomaopopo 1 ana ina tona, eliko me ko ana ia ana i hoakaka ia maluna, ua oi ae maluna o 4lua hanon kapuai ka loa, aolo iiae i qi aku mamua o elua I|ianori me kaualima kapuai, e ia i umi kumamaha maliele like. Helu Eono. Na moka i ike ia ka loa, no ka hoomaopopo ana ina toiia,"e liko mo ke aua ia ana. i hoak-aka maluiia, iza pj ae maluna o elua kanoi i mo. kanalima liapuai ka loa, e mahole ia i umi kiniaam.i ouo mahole liko. AJaila, iuaua k<i.n\ale kupoho oialo o ka moku, e hiki ai * ke ana ia ka liohonu amo k'o' akea, e huli ika uuv o i|a moku, ma ka laula ma kola a me koia waln, 1 mahelo ia ai ma ka loa, elike mo keia mahopō iho yei: E ana i ka liohoniu ma kela a ma koia wahi, i mahele ia a|., •mai kekalii walii, ho hookahi hapakolu ko kaawalo o ka o na kiia, o ka papa helii malalo oia papa helii; a i na li|e anuu mrf ka papa hēhi, alaila, malalo iho o kekalii laiiui, i liooinalo ia ma ka ]aina pololoi, mai' ia tnuu aku a hiki i k;a aoao maluaia o na |wae keo, ma ka' aoao maloko o ka iaa|a halii, mahopo ilio o ka hoolawo ana i lia manoanoa, awolik)t ona papa hale o loko uiawaeiia ona papa pale o lalo loa, a me ka laa« halii, iua aole i oi aku ka hohouu o ha mahole ljcomi o ka moku, ma ka makele ana i ka loa mamua o umi knmamaono kapuai, e mahole i kola a iho koia hohonu i oha mau mahelo like, alaila, e ana i ka laulia waiho like, .ma!ok<j> ina kela a me keia wahi o na mahole ekolu, i maliele ia iii, a me na aoao ihalnna, a mo malalo t> ka holiohu, mo ka hoolie'o aku i ke ami a liiki i ka m.uioanoa awoliko o k:v ]vde ma ia Wahi, i komo mawaena p na wahi i ana *au i ka helu maluna o kela mau a«ja iaula, mai luna mai ohelu ia ka meu malnna <oa, M akajn,| a o ka mea malalo il;o •' alua,'' a, pola aku a hiki i laioloy, alaila, e hoonui i k« iaulajnna,.in«> %a ha. a o ke kolu 0 hoonui mo ka elua. a 0 hui i na huina o koia niau hoouui alaiia, o hui jvkti nu keia haihwia i k;v laula akahi, amo ka |aula olima, ho«)nui 1 koia hailoaa i loaa mai, mo k« hapikohi oko kowa jiko. 'Mawaona o it;t ana lauk ia a)ia. a o ka hailoaa i ikj> ia.„e ia »u» oi:'. )>'a I vula kuea : aka, ina e « i aku ka hohonu o fc|o ana ia ana , īuawaonaKunu o kā nioku . maiuua 0 u»ai kum oua ouo kapuai, niaheio ikola ām: : keia hohonu i oouo ; k u īiiake'o liko, ;u}lo Hoi i oha. a o aua aku 0 liko īue ka aea i kukaui mna la ax> nei, ika !aul 1 wniho liko ma na v ahi muhele a nif ua aoao maīuitj a Wa'.alo o na hoho- a. a 0 kau i M keia mau aiut ii ana, mui luna mai, e lioonui i ka iua. k:n hf. a me ko' 0110 1115 .4 o-ko kolu a ka l).ma u;o ola.K i kek man i,. :■ •< '. : • !••'!'> 4> ''.o 'ihoi k lai" i'uua a • k* ?H»jv ■- e ;i. - i'• iiv-bkt lie ! •'. ' •«;■.:- o ii«- i:u- !■<.!« u:t |a« ; ;j >; ;;s*.i ju H • -;a': : v'- i• e ; i"u v , •• " ... Unon. .W. • --iioomaopopo ana i jku . ia.ua kiu-a. kela u i«e keia wahi i :i.:iho?e h« ai maka o nke meka k knuoha ia maluna. 0 ; !*.:> Np; 5 ' ' '■• o-.. l «' ! k«»po La ,a ;»a uu-ka iiko uio ko.;u iuuhe >i* iiu> aei 1 !' 1 j. j j I I

J'i kuu luilu i ita lua.« lm..«a ui.ii kn -T; 2-, •i I poln aku; o l:a | })ulu ukahi oiii- nu kit nto;i niiiimui loa o L;t inoku in;i k;i ilm, ■ a o ka lielii hope.h>a, oia ka nioa iiut;kope loa o ka ilioku i&a : koiia hope, ahiila, ina ua mahele ia loa iloko o eoiio, a i ole , i iuui. kmmunao.no ma.\i maliele, o like -iiio iui })olu 1 ;i ine " a- o kekahi hehl-'mawaena oiu rnau hchT-palut, e like xne >uv helu .2, 3, 4, 5, e lioonui i ka lua a ine kela a nie keiii laula kuea, i helu ia my ka holu liko īuo elia. a oke kolu, a nio kela ame keia laula kuea i lielu ia me nti luiko ■].ike ole, koe * ka naua a me ka mea liope loa, e hoopui aku me 2 , e lioohni i keia lniiua,, a i ka huina i loaa mai, e hni aku ka nuia a ine ka hope iua he mau hua ko laua,. hoonui aku ktt hailoaa i loaa mai pela, mo hookahi hapakolu o ke kewa liko, m.awaeiui o na ana laula ia an?. , a o;ka hailoaa i ike ia, oia no ka nui kuhika o kahi malaio il-j p ka papa e a'na ia ■ai na tona, e mā.hele i keia hailoaa me hookahi haueii, o ka mea i iko ia oia no na tona malalo i]io oka papa hohi, e ana ia aina tona, a oia 210 ka mea i manao iu, oia ua toua kope ia oia moku, malalo naeo nahui apia aku i hoakaka ia innhope iho nei. ! Ina'he anuu ma ka papa hehi o ka nioku, a wnhi eae : palm, 1 hoopuni paa ia ma na papa iiehi 0 huia loa, i i.lO 110 ka wailio ana i na a me na mea ai, a i-ole ia e hoomoe ia ai īia ohua, a o na kanaka ponoi paha 0 ka moku, e hoomaopopo ia na tona o ia wahi penoi: E ana i ka loa maloko o ua wahi 'la, nia na kapuai, a ma hele iho i mau mahele like, a o ka Ipihi malalo e lil.o ia nie mahele i inahele ia ai ka loa o ka papa hehi, o ana mawaena o kona kiekie ina laula peuel: Hookahi ma keia a me keia poo, a ma kula a me keia wahii manele ia ai, e kaxi *.■■»■ helu aku ia lakou 1, 2, 8, a pela akii, ahala i ka huina o īia laula ma na pr>o, e hui i ka }>a ha 0 ka huina o na lielu i helu like ia, a me ka pa lua ona helu,i hehi like ole ia, koe ka mea mua , a me ka mea hope, a hoonui aku Ika Imina o ' keia mau mea, 1110 ka hapakolu o \e kowa like, mav,'at*na o na laula, ao ka mea i ikeiaoia no ka laula kuea waiho like oia wahi, alaila, e ana iko kiekie mawaena ona papa oka hohonu, -a hoonui aku ia niea me ka laula kuea, a mahele ilio me hookahi haneri, ao ka mea i ike ia, oia no ka mea "* ' i manao ia, oia na toua oia wahi, . a .eii-ui pu ia aku me na tona, malalo o ka papa hehi i loaa ;ma ka huli.aiia i hoaka. kaia mamua. Ina he ekolu papa hehi oka moku, e hoo. : maopopo ia na tona, o kahi mawae,na oia papa hehi, ame ka papa hehi e ana ia ai na kma 0 like me koia: E ana ma na kapuai i ka loa maloko, mawaena .0 kona kiokie mai na paj)a, iua ka aoao o ka hopo, a hiki i na papa maluna 0 na « wa<; o ka hope, a e mahole fka loa I. ua mahele, i like ka nni me na mahelo P'mahele ia ai, ka loa o ka liehi e aua ia ai na tona, e ana hoi mawaena o' kona kiekie, i ka laula o loko ma kela a ma keia ia ai, ame ka laula oka me ka laula. oka pii o mua, e kau helu ia lakou mai ka 1,*2, 3, a pela aku, e hoomaka ana mai hope mai, ■ flioonui ka lua a me na helu e ae i holu like ia o ua laula me eha, a oke kolu a me na helu e ae i holu like ole ia, koe ka mea mua a rae ka mea hope, lioonui me 2i ka huina o keia uiau mea, e hui. fīkli r l _ īīā īāūla muamē hops7 hoonuiakulkeia huina me ka hapakoin o ke kowa like, mawaeha ona laula, ao ka mea i ike ia, oia 110 na'kai>;iai kuea, o ka laula waiho like.oia wahi, 0 ana ike kiekie mawaona oua papa; ona papa hehi el.ua, a hoonui aku :me k;v laula .-v*aiho like, a o ka hailoaa oia 110 \~anui omi kapuai kuhika <iia ■"/alii. maheioia mea mehookahi haueii, ao ka mea i ike ia oia uo na tona oi;v walii, a o hooaiū ia aku 110 1110 na tona eaeo ka moko, i hoomaopopo ia e like 1110 ka mea i hai ia maluna Ai na uā oi aku mamua o ekolu papa hehi, o kekahi moku, e hoomaopopo ia no na tona o kela a me keia wahi, mawaena o na papa hehi maluua a.o o ka papa hehi, e ana :ia ai na loua e like me ka mea i kuhikuhi ia maluna. a e : hoohui ia aku 110 me na tona oka uioku .i hoomaopopo ia e ' like me ka mea i hoakaka ia malmia, Ma ka lioomaopopo ana i na tona o ua moku liamaiua, 0 ka aoao maluna oka papa maluna Ioa ; pia 110 ka paleiia o ke ana ia ana, a o ka hohonu e ana ia no mai kalaiua, maikekahi aoao a i kekahi aoao, i kau ia 'ma ka aoao mahuia o ka papa maluna lpa ; ma kela a mti keia wahi i mahele ia ai ka loa. " : ■ Pauku 7. Ma ka pakpala a paiapala lioike 0 , • mai ke Aupuni īimi no. na tona a lalmi paha o kekahi moku 0 ko Hawaii Pao Aina, me na 111 oa i kauoha ia i keia manawa, e ke Eanawai e hoakaka ia maloko, e hoakaka kaawale i-* .; »a-hoohnve ann, i hoolawe ia mai ka huiua mii o na tona, !a e hoakaka ia nohoi, oka nui ona tona ia , oia moku i kopo ia. I V >' * -.Pauku 8. Oua pakpala kopa |d na moku' oko Hawaii T*ae Aiua', aole 'e lilo i mea 010 ma; ly,hoākaka hou ia ana o koiiu nurtrt<>nH, aia waiL- 'a iir>ihbi m'aoii ma ka maaao : ponoi, aka, ua hiki no ke pakui i ka palapala uma i v lapala pakui, me ka palapala koiko o ka linim I?uto « olelo ana ua hooponopono Viou ia k;>. palapala miu;. Pauku 9. Oka uku no ke ana ai|ia ina nioku malalo o3 00 : tona $0, maluna aku o hopkah 1 haneri a malalo o 300, ho : $7,50, maluua o 200 iona a malalo o 300 tona $10, malmia o 300 tona a nuA\h> o 100 tona *r2 .'l» nu!::n„ o liX)'a. malalo tV SOO īoua ?15. niahiua aku o 500' lona Lookahi keuaia n<> a «50 koi;w4uiit» hou ūjv>. ■ ■' - Pauku 10. O kela ame kola īuoku malm, laawaho :»o o : ke kau ia ana o koiia inoa i peua|h\ ma koua liope* e }-<»» moakaka ia kona inoa, me na l.na iakaka pono, i emi ole ka loihi nialalo o eono iniha. ma kela ;a nw keia aoao, nuu\aho o ka iialo ku Imh\ i na lie halo komi o ia au<\ a i ua he i <;> iuo ua huila nj; t );a aoao, 0 Uu fa no i»ia ka mawa'oo v> īa ii.au haio ii!Ui.„ .. lua o lOiu'ak' k .s i :ku laauu aole i kau ia koiw iiuvu e Hko me ka 1,.«. ■ i k ia. e ka« ! *a no ka hoopai nuilunu -oua, aole e «u aku "> Puw U. O ka Par.kv: oka U t!i !o XXH oko $ K x«av li Ki\ i!a 1»»; kou ko h«opcuk ia nol«V. V. W » il< .uat- :: »\ vn .»ku e Apono ia i kok ia o V;\j>a4v\ M. H. KAI Jt!vArA KE\