Ka Naʻi Aupuni, Volume V, Number 23, 3 Pepeluali 1908 — Kela Leta Olalau ma ka Inoa o Mr. Walaka! [ARTICLE]

Kela Leta Olalau ma ka Inoa o Mr. Walaka!

Ua ike iho makou ma ka nupepa Ke Aloha Alna 0 ka La . Konohi (Feb 1) i kekahi manao nona ke p0o "He Leta na Wala ka," a i kakauinoaia e J. Lor Wallaeh, mamuli o ko "J. Lor Wallaeh" ike maopopo i ka olelo Ilawaii a nana ponoi nohol paha i kakau i ua palapala Hawaii ia; a i f le, nana paha i kakau i ua palapala la m a ka olelo Beritania, ka olelo i hiki ole iaia' ke kakau ma ke sepela pololei ana i na huaolelo Beritania. a oi loa aku hoi ka hiki ole iaia ke hoonohonoho pololei i ka hopunaolelo i kulike me na loina (rula) o ka Huipaa [Syntax j o ka Olelo Beritania; a na fea mea unuhi olelo o l0ko o ka i oai o n| hoaloha hou o ua Helevitia Opio nei i unuhi ae ma ka oleio Ha waii a i hoopihapiha pono iho hoi i na manao i p ha maikai ka ' ha-loko wai o Kalanam aihiki. A i ole, na J. I,or W:Jhoh paha i kakau i ua pa'lapala la m» % °leio helevitia, ka olelo o kopa aina hanau; a na ka me» unuhi olelo no 0 ua p0i.|j hoaloha nei ona i hoō liaholahola pono ae ma ka < lel0 Hawaii Ua ike makou, aohe na J Lor Wal!ach pnnoi kela palapala i kakau me kona puUiiua ponoi iho. Aole iiiki ia Air I\'allaehke kakau manao rr» a ka olelo Hawaii; a he pahemahema l°a hoi ma ke kakau Beritauia ana A ua hoike ae la makon i keia no ko makou ike nuaka a ike pono hoi ia kulana hemahema o ke kanaka opio/ A malia nae paha. 0 ka lima, <> na lima no o Esau; a o ka leo o ko Iakoho no ia. Pe|a io paha Aka, no ke kalai manao ana nae, e olelo ae makou na J. Lor W, llaeh no ua palapa a la, mai ke kumu pihapiha a hoea i pewa hm. A ma ia ano e pane aku nei makou ma keia wahi o ka inakou pepa. Aole no ka makemake e hoino aku i ua kanaka opio la; aka, i mea e hoomaopepo ai i kona kuhihewa. Ia wai auanei i poho ai ka manaolana "p kakou," oia hoi, o oe ame makou, kekahi poe i kakoo ikaika loa ia oe. e Mr J Lor Wallaeh, mai o lilo loa mai, mamua aku o ka la 28 o Dek 1907, no ka mea hoi l'e pili ana no ka holopono o na hana a ke Komite 10, me ka Papa Ola," oia hoi, no kou "holo," e Mr. Wala ka "i Kalaupapa e ki'i ai i 12 poe onawaliwali o ka ma'i hookaa wale," mamuli ka, o ka "'huh-a-mahi" ana aku nei, "o ka hapilnui o ke Komite 10," no ka paa ana o ko lakou mau maka i na dala a ka Ahaolelo e hooholo mau nei no ka malama ana i na "Poe Ma'i o Kalaupapa,*' &c., &c. Eia ka pane oiaio ia oe, e Mr. Walaka: Ua poho ko kakou manaolana no kou ho-he wale, a puni M'ale oe i ke nlakai a na hoaloha hou ou. Ua oi loa aku kou minamina e Mr. Wallaeh i kahi Ki o ka puka komo nui o ka pa o ka haukipila e lawelawe aku ai oe, j kau mau lapaau ana maluna o na ma'i hoo' kaawah au e ohipono niai ai ma"i e'ka.hua ma'i lepera maima Mōlokai, manma o kēola 0 fca' lehulehu, elike nohoi me kau i kukala akea ae ai, be al >'• 1 « e i ka iah'.tfj •> . no aiui oe iiie ll ka Papu Oia 110 ke ola o ka -lahui Hawali Aia ane( ilokō 0 kela wahi Ki au e iioopaak :ki ne e Mr. M'alaka , ko o!.- o L 1 u laau •e au'a nei i ka lahui nia'i 4epera ? Aole anei he mau nea kukaawale keia elua — ke Ki ame kau laau hoo'a ma'i lepera? E hemo ana ke pani puka i ke .. -aole hoi e herno ka ma'i lepera i ua ki la ma ka hemo ana ae o ke pani puka. aole anei 0 kau laau hoola ma'i lepera, 0 a ka inea e qla a < o ka ma'i hookaa- , wale ohana, aole hoi o lu v,;..w'i: p.ika'? A nokeaha oe i au'a ' a haawi ole i ka mea e ola ai k3 ma 1 Iepera, oia hoi kau laau lapaau, me kou kauka'i ole i kahi ki o ka puka, oiai e hemo ana ka puka ia oe i na manawa apau me ka bele kaomi. Ke olelo mai nei oe, Ua lilo ka hapanui 0 ke komile unii "i na dala a ka Ahaolelo e hooholo mau nei no ka malama ana i na Poe mai o Kalaupapa." He manao kuhihewa loa keia ou, e Mr. W alaka, ma pa »va apau i kaahe ia ai ka ninau nana i hoonaueue nui i ka Papa Ola o ke Teritore nei, no ka helu'elua o ka manawa 0 kona hapaiia ana. O kou olalau ana mai nei, ua Iaiye ka hapanui o ke Koniite Umi, i ke dala kipeia mai e ka Papa Ola mai loko mai o ka haawinu o ka Ahaolelo i hookaawale ai no na lilo o na poe o Kalaupapa me Kalawao. he wahi Ki apakau hoonui hana wale no ia au i holapu ae la i loaa ai kou wahi hookanaaho no ke aloha ole au i hana ai i kou mau hoa'loha ame na Home Rula. ka poe i kakoo ia oe'i na wa apau o ka paioia ana o keia ninau; jya miia: imua o ke Kiaama Frear; Ka lua: imua o ka Pa;,a Ola. O Kaiiiliaulani heo- ' ^ kahi ka mea i ku a paio nou imua. o ka Papa Ola i ka la i olelo ai kela Elele Alii aloha ole e kioia ia oe mawaho o ka puka ani. ani. O Kahiiiaulani hookahi wale no kai paio a hoopuka aku i na huaolelo oolea imua 0 ka Peresidena o ka Papa Ola, no ka ewaewa o kana mau hana; a no ko KahiUaulani kakoo ane] (a

oe e makawelawela ia ai o a? Aole anei o Kahiliaulani ke ka naka hookahi iwaena o ke Komite 10, i kokua aku ia oe i $50( no ka hooiaio ana i kau olelo aa paio (OhaIlenge) i hoikeike ai ai oe e Mr. Wallaeh, imua o ka lehulehu ma kela po halawa ma Aala Paka, ka po hoi i hoikeikeia ae ai o Mr. Hookano imu! 0 ka lehulehu? E manao iho ana anei oe, na ka Papa Ola ma ia mau dala i loaa ai ia Kahiliaulani? I hea hoi na hoalohī hou ou ma ia ahiahi me ka lakou mau kokua ia oe, elike me kī Kahiliaulani i kokua aku ai ia oe? Aole anei o KahUiaulan kai olelo aku ia oe, ina e hiki ana ia oe ke lapaau a ola iomaol kona kaikuaana e noho mai la i ka aina o ka ehaeha ma Molo kai, alaila, e haawi ana oia ame kona ohana he $30,000 ia oe' Alaila, o keia huina dala nui kau, e ua makamaka opio nei, manao ai, o na daln keia mai ka Papa 01it mai, a ua manao oe he ohana puapua kau lei ka ohana Notley e noho nei ma Honolulu nei, e hiki wale ai i ka Papa Ola ke kipe mai? ' O kou oh hapuku ana ae i na opala no ka lawe o ka hapanui o ke Komite 1 ke dala kipe mai ka Papa Oia mai, he mea hiki wale no ia ke hapukuia ae, a hoopili aku nohoi ia oe, ina he manao hakuepa a imihala wale ko makou ia oe, elike me kou manao ino i hakuepa wale mai nei a imihala maopopo hoi i ka hapanui ok'e I£amite 10, oiai ua ike no oe, aohe oiaio oia mau olelo au': No makou iho; aole makou he wahaolelo no ka hapanui o ke komite ma keia kumu, aka, o na lala ekolu o kela Komite 10 mai ka Aoao Kuokoa Home Rula aku nei, a i aponoia ai hoi e ka|Halawai Makaainana ma'Aala Paka, o Nov., 1907, ka makou e kakoo ai. O keia mau lloa ekolu, oia .o Kahiliaulani. Willjam White ame J. M Poepoe. Ua ike no oe, ma ka halawai a ke homite 10 i malama ai n.ia ke keena o Mu. N. Fcrnan dez, ka halawai i koiia ai oe e kakauinoa i l^a aelike i hoololiia ai e ka Papa Ola, e ae ana ia oe, e holo kiuo i Kalaupapa e wae ai i kau poe ma'i hookaawale ohana he 12 ka nui, a e hoole ana hoi i ka loaa ana o ke Ki puka pi haukipila ia oe, ua koho o 1 Lane (Repubalika), Mossman (Demokarata) ame Wm. White (Home Rula) ma ka aoao e koi ana ia oe e kakauinoa i ka aelike. A ma ka aoao<kue hoi; oia o Ka hiliaulani, Peresidena o ka Aoao Kuokoa Home Rula, ame Harvej' laua o Joe Fern, he mau Demokarata; a o J. M. Poepoe (Home Rula),'aole oia i hiki ma ia halawai ana. Nolaila, he oiaio ole kau mau olelo haaliki wale, ua lilo ka hapanui o kela Komite i ke kipe ia e ka Papa •Ola? AOLE I PAU.