Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 92, 7 May 1907 — I Hale Kipa ko Aloha no ka Ano'i! [ARTICLE]

I Hale Kipa ko Alohano ka Ano'il

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA III KA UI HAINAKOLO O KA PALI KAPU O WAIPIO AME KEANINIULAOKALANI. I ka pau ana o keia mau olelo kapapa a Loheloa, o ka manawa no ia i aukuku ae ai ka nuku o ka Humuhumunukunukuapuaa. A iloko o ka wa pokole loa ua nalowale aku la ua humuhumu nei; a ikeia aku la hoi ke ku a ka punohu ua koko iluna o ka ili kai. A o nei punohu e nee ana ia i ka moana lilo. Iloko o ka manawa pokole, ua nalowale aku la ua punohu nei. E hoomaopopo kaua, e ka makamaka heluhelu, o kahi Puaahiwa keia e hoi nei i Waipio no ka hooko ana i ke kauoha a Loheloa elike me ia i hoikeia ae nei. A hala mai la ua wahi Puaahiwa nei ma kona kino ia, o ka wa ia a Loheloa i kahea ae ai i na kupunakane ona oia o Kupulupulu ma, Kualanawao ma, Kupaaikee ma, ame na Ku no apau o ke kuahiwi ame ka ululaau, me ka olelo ana 'ku ia lakou: "O ka oukou hana auanei i keia po e o'u mau kupuna ame na makua ia lakou ka malu o ke kuahiwi e kukulu oukou a paa i keia po i lanai ahaaina nui. E paa i na ohu ame na lipo apau o ka waonahele. A ia oe hoi e Hina puku ia, o kai nei–e! Ia oe na mea o kai nei, elike me ka'u i hoike mua ae nei. Nolaila, ke waiho nei au i keia mau hana apau ma ko oukou mau lima. A no'u nei la, e hoomaha ana au i ka luhi o ka au ana mai nei o ke kai loa, ame ko'u paio ana iho nei me Makaiwa." Pau nei mau olelo a ua Loheloa nei, o ko ia nei haule aku la no ia iloko o ka waa o ia nei hiamoe. A o ka hoe nohoi a ia nei o kona malumalu no ia. I ke kapoo ana o ka la, a uhi mai la na eheu o ka pouli ia wa i lohe aku ai na kanaka o uka o ka aina i ka wawa launa ole o kekahi mau leo kanaka. O ka hele ia o nei wawa mai kai aku nei o Kapaa a hala i uka o Kaipuhaa iloko o ka ululaau. Lohe aku la lakou nei i ke koele mai o na maka koi, ka uwi mai o na lala laau, a pela wale aku. O keia poe o e wawa nei i uka o ke kuahiwi elike me ia i hoikeia ae la, o la no o Kapulupulu ma, ka poe hoi i oleloia: "O kanaka o ka mauna Na hoahele o ka ululaau." * * * * * *

Ka poe hoi i oleloia no ma ke mele a kahiko: "Ua ka ua, kahe ka wai a Kahoalii, Nki wale i ka pale makamaka, Wawa, kupinai o Kuhailimoe, O Haihailauahea" O kini o ke akua, o ka lau o ke akua, o ka mano o ke akua, a o ka lehulehu o ke akua keia e hooko nei i na kauoha a Loheloa. Ke koele kupinai mai la na maka koi iuka o ka wao laaau. Ke halulu ae la na alaloa ame na kuamoo i na laau e ko-ia ana i kai o Kapaa. Aia na leo hauwawa ke olehala la i ke kula akea palalaha akea o ua aina kaulana nei i ke kalukalu moeipo. He mea oiaio, i ka hele aua a aui ka i'a o ka po, ua paa pono ka lanai ahaaina a Loheloa i kauoha ai e kona mau kupuna ame na makua e hana. A maanei e huli ae ai kaua e ka makamaka heluhelu, a nana aku ia Puaahiwalani iaia i hoea ai i Waipio. Haule ka la i ka ili kai, a o ka wa hoi ia i olelo ia ai e kahiko: "Lawe o "Lehua i ka La," ua hoea aku la ke kino humuhumu o ua wahi puaa la i ka ae kai o Waipio. I ka hele ana a poeleele loa, nalowale ka ili o ke kanaka, o ka pii mai la no ia o ua humuhumu nei ma ke kino puaa no ona a hoea i na loi ai o na'lii o Waipio, a o kona noke iho la no ia i ka eku mai kahi kaika a hoea i kahi kaika. Pau ae la ka ai oia loi i ka hemo, a pela aku ana he loi. O ka hele ia a he 20 ka nui o na loi nunui i pau iaia nei i ka ekuia, manao iho la ia ua nui ka ai. Noke aku la keia i ke kikepakepa i ka huli apau; alaila, hele aku la keia a kekahi wahi honua maikai o kona manawa ia i eku iho ai i ka honua a loaa he imu. Hele aku la no keia a kahawai, hoonee ke a no ka imu. Hana keia a paa ka pae, a koe ka wahie. O ko ia nei pii aku la no ia a kuahiwi, hulia na kumu lehua; pau no iaia nei i ka poke ia a liilii. Halihali keia i ua mau wahie nei ana a hoea i kahi o ka imu. O ko ia nei hana iho la no ia a paa ka imu a he keu nohoi a ka imu nui. Lalau na niho o ia nei i ka laan Olomea, a paa ae la na wawae mua i kekahi laau, o kona hiahia iho la no ia a loaa ke ahi. Ho'a keia i ka imu a ianei a mamuli no hoi o ko ianei ano eepa a kino papalua, emoole enaena ke a o ka imu a ianei. O ka ihu no o ianei a o na wawae na mea nana i ulu ka imu a nonoho pono ka pohaku mai o a o. Kii keia i ka ai ana i hoiliili ai a hooili iluna o ka imu. O ka hele no hoi ia apau ka ai iluna o ka imu, hoomaka keia e eku mai kahi aoao a kahi o ka imu a ku ke ahua o ka lepo ua paa mua hoi ka imu i kauwawe lani; o ka uhi iho la no hoi ia o ka lepo ma na aoao apau; koe ka puko kawai o ka imu.