Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 60, 25 Malaki 1907 — O ka Rose me ka Lilia, na Pua o ke Owawa! [ARTICLE]

O ka Rose me ka Lilia, na Pua o ke Owawa!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA III KA UI HAINAKOLO O KA PALI KAPU O WAIPIO AME KEANINIULAOKALANI. E hele aku olua a hai aku i ka elele i hoounaia mai la, e hoi aku oia a hiki i uka o Kapahi i kahi o na haku ona, a e hai aku la laua, aohe e hiki aku ke alii o Napoopoo nei. O ka wai lele no keia o Hiilawe, ia nei noho no koonei opae mahikihiki. Hoi mai la ua mau wahi kahu nei o Luukia a halawai me ka elele mai o uka mai o Kapahi, a hoike mai la laua i ka manao o ka laua hanai i hoike mai ai ia laua. A pane aku la hoi ka elele mai a Hina ma mai: "Heaha auanei hoi ka hewa oia manao o ke aliiwahine; he hoi aku ko'u a hoike aku ia manao imua o na kaikuaana; a o lakou, o lakou no ia, he mua a he muli; he pokii a he kaikuaana; he mua a he hope; me lakou wale aku no ia." O ka hoi keia o ua wahi elele nei a hoea imua o na 'lii, o Hina ame Ku, a hoike aku la ia laua i kona hooko ana i ka laua kauoha. Hai aku la oia, ua ae mai o Owakailunaikeaouli ame Nanailaniakama e pii aku laua i uka o Kapahi; a no Luukia hoi, ua hoole mai oia, aole hiki iaia ke pii aku. A i ka lohe ana o Hina aole e pii aku ana ke kaikaina oia hoi o Luukia, kani iho la kana u-hu, a pane ae la: "He keu no ka hoi keia a kahi kaikamahine a ka ma-ku koae nui wa|e! Mai ka wa ukulii mai no o nei wahi kaikamahine ka hookekeue a nui wale no. O ko ka pupuka ano iho la nohoi paha ia, he pou-pou-noho nio na manao. E kaeko ana no paha ia, i ka ui o ke kaikamahine nei la ia Hainakolo?" I nei wa a Hina e kamailio nei, ua okala ae la na heu lauoho o Luukia ma ka maha hema o kona poo; a meneo ka pepeiao hema; kani nohoi ka ula ma ia pepeiao; a ia wa oia i pane ae ai i keia mau huaolelo: "Ka-haha! Hoi aku nei paha kela wahi unu pehi iole, a hoike aku la ia Hina ma, no kuu hiki ole aku e ike ai i ke kaikunane o makou, kaka'o ae la ka waha-nui o ua wahine no'u nei. Heaha no lakou a'u e kaikai aku ai au i ko'u kino ui nei imua o laua. He alii nohoi paha lakou ma ko lakou kuleana; a he alii nohoi au ma ko'u kuleana. Aole au e hoolohe i ka laua olelo a ai au i ka io o ko laua mau io. He hoohiki paa keia na'u, aohe e manalo i na mohai ame na alana."

Ke ike ae la no oe, e kuu makamaka heluhelu, i ka olelo hoohiki a Luukia, e "ai i ka io" o kona mau kaikuaana; a he mea oiaio, e hooko ia ana keia hoohiki a ua wahine nei a ka ma ku-koae nui wale, ma kona lawe ana ia Leimakani, ke keiki a Hainakolo me Keaniniulaokalani i kane nana, ame kona pa-ki ana i ka hua ponoi mailoko aku o kona puhaka, oia o Kaiolohia, iluna o ka pohaku a make loa. Mahope iho o ka pau ana o na olelo a Hina, elike me ia i hoikeia ae la, aia hoi, pane aku la o Loheloa i ke kaikuahine: "E kala i au wale ka la i ike ai au i ka maku-koae o nei wahi kaikamahine a ke ino nui wale. Aka, e hele au, a o Mooinanea nei ke kiai o kuu palama, kuu kaikamahine, a o kona mau pokii kaikaina nohoi kona mau hoa kamailio. O ka'u kauoha ia olua e o'u mau hanau mua. Ke hele nei au i ka aina malihini e makaala loa olua ia Maile hai wale ma, aole e ai i ka pupu o kahakai, aole hoi i ka umaumalei, aole hoi i ka puhi o make auanei. Aia na wahi kahu o Luukia, he mau wahi pookoi." Aole nohoi i liuliu mahope iho o ka hiki ana 'ku o kahi elele i kii mai ai ia Owakailunaikeaouli ame Nanailaniakama, ame Luukia a ka makukoae, hoea aku la na luaui o Hina ma, a o na kupuna hoi o Hainakolo ame kona mau pokii kaikaina. Uwe iho la laua me na keiki, a mahope, koi aku la o Owakailunaikeaouli e ike oia i na moopuna. He mea maikai ia i ka manao o Aniani, ke kahuna, ame Hina ma. Ua alakai aku la o Aniani i ua mau kupuna alii nei, a hoea i ka hale i malamaia ai o Hainakolo, a, aia pu hoi iloko oia hale o Mailehaiwale ma, na pokii kaikaina o Hainakolo. A pau ka uwe aloha ana o na kupuna i na moopuna, hoi mai la laua a noho iho la me na keiki. O ka lakou hana nui, oia ke kamailio ana no ka holo o Loheloa i Tahiti; oia hoi, i Kuaihelani, no ka ike a halawai pu ana me ke kaikuahine me Hiilei; i maopopo ai ka wa e hoao ai o Hainakolo me Keaniniulaokalani. I keia wa nohoi i hoike mai ai o Hina imua o na makua i na mea apau a Mooinanea i hoike mai ai ia lakou no ka maikai o ko Hiilei noho ana me kana kane me Ka-ulawena ma Kuaihelani, ame ka hanau ana o ka laua keiki, o Keaniniulaokalani. I ke kakahiaka o kekahi la ae, ua kukuluia he ahaaina nui no na makaainana apau o Waipio, no ka hauoli pu ana me ke alii opio e hele ana i na kukulu ame na pea o Kahikiku ame Kahikimoe. Ma ia la, ua akoakoa mai la na 'lii apau ame na makaainana apau o ka aina. Ua kaana pu lakou i na ono apau i hoomakaukauia no ia la e na lima lauahi o na kanaka o ke alo alii. Ua ikeia na 'lii apau; a koe no o Luukia me kona mau wahi kahu hanai, oia o Kaholoholouka ame Kaholoholokai, ame na ai-alo ponoi o ua aliiwahine uahoa nei. Aole nohoi i hoea mai o Hainakolo ame kona mau pokii kaikaina ma keia ahaaina oiai, ua noho no lakou i ko lakou kapu; koe wale no ke kiei ia ana 'ku e ko lakou mau kupuna, ko lakou mau luaui ame na io ponoi i pili ia lakou.