Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 57, 20 Malaki 1907 — Keaniniulaokalani i Kuaihelani he Inoa! [ARTICLE]

Keaniniulaokalani i Kuaihelani he Inoa!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA III KA UI HAINAKOLO O KA PALI KAPU O WAIPIO AME KEANINIULA- OKALANI. A pau keia mau olelo a Mooinanea, pane mai la o Hinaaiulunui me ka uwe ana iho, a uwe pu nohoi me ke kahuna o Aniani no ke aloha ia Hiilei i ka liuliu wale ana o na maka i ka aina o Kuaihelani: "Alo–ha! Alo—ha kuu pokii i ke ala o ka hinano—Aloha kuu hoa hooheihei lei lehua o Puaahuku— Aloha kuu pokii leo ole mai ia'u—e! Aloha wale no ka hoi ka nohona o ka aina makua ole, hookahi makua o ka poli o ke kane. Auwe au—e. "Auhea oe, e ka elele mai Kuaiheiani," i hoomau mai ai o Hina i ke kamailio ana ia Mooinanea: "Aloha wale kou ike ana i na maka o kuu pokii! Hauoli nohoi au ame ko hanai alii nei o Ku ame ko alii opio ame ke kahuna o Aniani, i kou hoike ana mai nei i ka hanau o kuu pokii i kana keiki; ame kona kahea ana i ka inoa o maua. "A i hai aku au ia oe, ua pau ae la ko makou noonoo pili-aiku no ka hanau o kuu pokii i ke keiki. O ka mea wale no i koe o ka hui o na pua makahiapo a maua, kane kekahi na kekahi, a wahine nohoi kekahi na kekahi. No keia manao la, ua hoeu aku nei au i kuu pokii kaikunane nei e holo i Kuaihelani e ike ai i ke kaikuahine, ia Hiilei, a e hoomaopopo hoi i ka wa e hoohuiia ai na hapuu lani a maua elike me ka maua olelo hoohiki paa. Nani hoi ia, ua hoounaia mai nei oe mai Kuaihelani mai, e kuu pokii, no ka hoike mai ia makou no ke ano o kona noho ana, a pela hoi me ka hua o kona opu; koe hoi ka wa e hoao ai na kamalei a maua; nolaila, ua manao au, e pono no i ke alii opio nei ke hele i Kuaihelani e kuka pu ai me ke kaikuahine no ka wa e hoao ai na 'lii opio. Eia paha auanei ka pilikia; e hopo paha auanei ua kaikunane nei o'u i ka holo aku i Kuaihelani, mamuli o na kupua moe kai au i hoike mai nei. E ninau hou ae nae hoi au i kona manao; pehea ana la, e hopo ana paha ia i ka au aku i ke kai o halawai oia me na pilikia ame na make a na kupu ino o ka moana kai ulu au i hoike mai nei?" Ia wa huli ae la o Hina a ninau i ka pokii kaikunane, "E kanaka Maa-ala-loa—e! Pehea kou manao i ka holo e ike i ko kuahine me ka nui o na poino e halawai mai ana me oe ma ke alahele moana, au e

holo aku ai, elike me ka ko kupunakane i hoike mai nei?'' Pane aku la o Loheloa i ke kaikuahine: "Heaha auanei ka pilikia o ka huakai hele. Ina he make mai ka ko ke kai poe, he make aku nohoi ka'u. Aia no hoi paha i na hana ana. He poe keiki kakai malo nae wale no makou a pau. Aole au e noho, e hele ana au. Lealea mai la au i ka haehae i ka waha o ka niuhi; i ka mokumoku liilii i na hui o ka honu; i ka paipai i na eheu o ka hihimanu; i ka loulou lima i ka waha o ka puhi laumilo. Nolaila, e hoomanao oukou, elua la mai keia la aku, alaila, haalele au ia Waipio nei, a holo aku au a pae i Maui; mai laila aku a Oahu, mai laila aku hoi a Kauai; alaila, au aku au o ke kai loa no Kuaihelani. A ke hele au, o kahi puaa aia nei la (kuhikuhi iho la ua o Loheloa ia Aniani) o ko'u wahi hoahele ia. A o oe e Mooinanea, ke noho e kiai i au mau moopuna haku." Ua holo keia manao mawaena o na 'lii ame ke kahuna o Aniani, ua hoouna ia ae la ka lohe i na makaainana o ka aina no ka holo o ke alii opio Loheloa i Kuaihelani. Ia la nohoi haawi ae la o Loheloa i ke kauoha i na kanaka e pii i ke kuahiwi e kua i ke kumu laau koa nui i waa nona. E kua lakou a hina ilalo, alaila, ko mai i ua kumulaau nei me kona mau lala apau a lana i ke kai. Ia auina la, pii aku la na kanaka i ke kuahiwi no ke kua ana i kumu laau koa nui elike me ke kauoha a ke alii opio. I nei pii ana a na kanaka, a loaa io no ia lakou kekahi kumu koa nui. Aole nohoi i kana mai ka nui; he umi kanaka nana e apo, alaila, puni kona poai poepoe; a o kona loihi ua hele a oi pa-umi aku i ko na kumulaau loloa e ae o ia kuahiwi. Ua oleloia ina e pii kekahi mea a kau pono i luna o kona wekiu, e hiki ana iaia ke ike ia Waimea ame na oawa apau o na pali hula ana. Noke iho la ua poe kanaka nei i ke kua i ua kumulaau nei a hiki i ka po ana. Aohe wahi mea a mohole aku. Nolaila, hoi mai la lakou a hoea i ka hale o na 'lii, a olelo mai la i na 'lii; ua loaa ia lakou ke kumu koa nui hookahi o uka o ke kuahiwi, aka, o ka mea apiki nae, oia ka mohole ole aku o kau wahi lihilihi o ua kumu koa la i ko lakou kua ana mai ka wa e kau ana ka la i ka lolo a hoea i ke ahiahi ana; a olelo mai la no ua poe kanaka nei, ina no makou e pii hou ana i ka la apopo no ke kua ana i ua laau nei, aole no e moku ana. I ka lohe ana o Loheloa i keia mau hoike a na kanaka, ia wa i kani iho ai kana u-hu a pane aku la ia: No ko oukou ikaika ole no i hina ole ai kela kumu koa ia oukou. A heaha la hoi kana. A kakahiaka o ka la apopo na'u e kii aku i ua laau la, o ke aa, o ke kumu ame ka lau lana i ka moana.