Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 54, 15 Malaki 1907 — Auwe na Poe i Kau i na Kanawai Hewa! [ARTICLE]

Auwe na Poe i Kau i na Kanawai Hewa!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA III KA UI HAINAKOLO O KA PALI KAPU O WAIPIO AME KEANINIULAOKALANI. I ka nui ana o Keaniniulaokalani, ua nui ae la nohoi o Hapaimemeue, me ka ike ole nae o kahi alii opio i kahi alii opio. Ua noho nohoi o Hapaimemeue iloko o kona kapu malalo o ka hanai ana a kona kahu wahine, oia o Kauakookoolani (w) ke kaikaina ponoi o Ma u. Ka wahine a Makaliinuikuakawaiea. Pela nohoi o Keaniniulaokalani, ua noho no oia malalo o ka palama nene ihi kapu ana a Makalii me Ma u, kana wahine. Maanei, e ka makamaka heluhelu, e hoakaka iki aku kou mea kakau i kahi e pili ana ia Hapaimemeue ke kaikamahine a Makalii. Ua pii ae ka mae mae o keia aliiwahine a lilo i pua hoohaiia e na iwa aoao oolea o Keaoolino. Hookahi no ona manawa i hanau ai me Hainakolo, nolaila, he mau la wale no ke koliuliu o kona hanau ana mamua aku o ko Keaniniulaokalani hanau ana. O ka puni haule ole a nei kaikamahine oia ka hula o na ano apau, a o ka oi loa aku nae o na hula punahele loa iaia, oia ka hula pahu i kapaia he Kaeke. He lua ole oia ma ke akamai ma ia hana; ma ka olapa, he pakeu pali aku kona maamaalea, ka mimo o kana mau kiina wawae, ke kaiue hulehulei lua o kana mau hooha'iha'i ana i na hookaa kaawili a ka hope i kaulana ai o Maunaloa, he "upepehu." E ike ana oe, e ka makamaka heluhelu, ma keia hope aku oia nei ka mea i haunaele ai o Ewa i ka moae: a ku ai o Hainakolo me na waimaka e helelei ana ma kona mau papalina, me kona noonoo i ho-ula-laia e ke aloha kane, a huli hoi mai no Hawaii nei. I ka hoea ana o Hainakolo i na makahiki kupono no ka hoao i ke kane, a pela hoi o Keaniniulaokalani no ka hoao ana i ka wahine, ua lilo i mea na Hina ame Kuaikauakama e noonoo ai no ka wa e hookoia ai ka olelo hoopaa a laua i hana ai me ko laua pokii me Hiilei. Noonoo iho la laua i kahi e hiki ai ka lohe i Kuaihelani ia Hiilei ame Kaulawena, no ka hoike ana 'ku ia laua no ka wa e hui ai na kama a lakou, ina hoi ua hanau ka Hiilei keiki; a hooholo iho la laua e waiho aku i keia ninau imua o ke kahuna. Nolaila i kekahi la, kahea aku la o Hina ia Aniani: "Au-

hea oe e Aniani?" Pane mai la ua kahuna nei: "Eia no au, wahi a ke kahuna i pane mai ai. "I kahea aku la hoi au ia oe," wahi a Hina i pane mai ai i ke kahuna me ka hoomau ana mai nohoi i ke kamailio ana, "he wahi manao ninau ka maua e ui aku ia oe." I kela wa hele aku la o Aniani mai kona hale aku i noho ai, a hoea imua o kana mau hanai alii. A o ka manawa ia a Hina i hoike mai ai i kona manao imua o Aniani: "Auhea oe, e ke kahuna, a o ka makua hoi o ke aliiwahine opio, eia ka manao la i lohe mai oe. Aohe wa i koe aku no ke kane i ko hanai. Ua hele a ka-ha ke kino o ko alii, a ua kau nohoi ka pua lehua iluna ona. A oiai ua paa ka'u olelo me kuu pokii e noho mai la i Kuaihelani, i loaa ka hua o kona puhaka a he keikikane, o ka'u kaikamahine hanau mua nei no kana wahine. O ka ekolu kauna keia me na keu ekolu o na ku makahiki o ko hanai, aole nae wahi mea a loaa mai o ka lohe ia kakou. Ua hanau keiki aku nei paha ua pokii nei o'u aole paha? O kana noho mai no i Kuaihelani, a o ko kakou noho aku nohoi i Hawaii-Kuauli nei. A pehea la e maopopo ai ia'u, ka hopena o kuu olelo paa i hana ai me kuu kaikaina; a oia ko maua kumu i ui aku la ia oe." Kulou iho la ke poo o ke kahuna ilalo; a liuliu wale kana kulou ana, ia wa i aea ae ai oia iluna, a pane mai la ia Hina ame Kuaikauakama. "Ke hoike mai nei na kahoaka ia'u i keia wa ua hanau ka pokii kaikaina o olua i ke keiki. Eia la he keikikane. He kanaka ui keia. Aohe lua o kona ui e loaa ma Kuaihelani; aole nohoi ma na wahi e ae apau o na kukulu o Kahiki. Elike nohoi me ka olua e nune nei, pela no ke kaikaina o olua e nune la me kana kane no ka wa e ko ai ka olua olelo paa i hana ai i Waipio nei mamua o kona haalele ana iho ia Ha-waii-Kuauli nei. Aka, e hoouna au i elele i kukulu o Kuaihelani. Aole paha e hala ke anahulu la me ka po a kakou e kali aku ai, a loaa mai no ka huaolelo mai Kuaihelani mai." "A owai auanei kau elele e hoouna aku ai i lohe ai ia kaikamahine au me ia hunona au e noho mai la i ka moku kele i ke kai?" Wahi a Hina i ninau mai ai ia Aniani. Pane aku la o Aniani: "I puaa ka elele. O kuu wahi puaa hiwa no, kahi puaa nohoi nana oe i kiai i ka la a laua nei i hakaka ai me Moanalihaikawaokele. "Kupanaha no ka hoi kau elele e hoouna aku ai. He hiki no ka i ka puaa ke au i ke kai? O kahi kai anei paha a lohe mai i ke ao, hiki ka puaa ke au; aka, o ke kai loa aku elike me nei kai e nee aku nei a hoea i na kukulu o Kuaihelani; aole paha e hiki i ko wahi puaa ke hoohoa aku," wahi a Hina i pane mai ai imua o Aniani: