Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 53, 14 Malaki 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

Auwe na Poe i Kau i na Kanawai Hewa!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA II KA NOHO ANA O KUAIKAUAKAMA ME HINA––KA HANAU ANA O HAINAKOLO AME KA LAUA MAU KEIKI E AE. Ia noho hou ana iho o Ku ame Hina, aole i liuliu hapai hou no o Hina: a o ka hele no ia a puni ia opu, hanau mai ana he wahine, a hea ia kona inoa o Mailelaulii; a mahope aku o Mailelaulii, o Mailepakaha; alaila, o Mailekaluhea aku; o Mailehaiwale, a o ko lakou muli loa oia o Mailelaunui. O keia poe Maile apau, na kaikaina hoi o Hainakolo, he poe wahine wale no lakou; a ua hanauia lakou i ka puni ana o kela ame keia ku makahiki. He elima ku makahiki puni, elima lakou i hanau mai; nolaila, ua like me eono ka nui o na makahiki o Hainakolo i keia wa. Ua hanau nohoi ka Hiilei, he keikikane, a ua kapaia kona inoa o Keaniniulaokalani, mamuli o ka ula okooko o ka ui o Hiilei i ikeia ai ma Kuaihelani i ke kakahiaka ae o ka po i pae aku ai oia me Keaukanai mai Hawaii aku nei. He mau wahi malama wale no ke paewa o na puni makahiki mawaena o kona mau makahiki ame ko Hainakolo. Ke hanai la nohoi o Hiilei i kana keiki o Keaniniulaokalani me na manao hookaukoo nohoi iloko ona, eia i Hawaii nei ka wahine, oia ke kaikamahine a kona kaikuaana, a Hinaaiulunui; a eia hoi o Hina ke palama nei ia Hainakolo "i ka pali kapu o Waipio," me na noonoo ana no, aia kana kane i Kuaihelani, ke keiki a kona pokii kaikaina, oia hoi o Hiilei. I ka wa e hanai ia nei o Hainakolo i uka o Kapahi, ua kuku'i ae la kona nani a puni o Hawaii Kuauli a no keia kaulana o Hainakolo i ka ui ua lilo ia i mea e mainaina ai o Luukia; a e lohe mau ana nohoi kona mau wahi kahu hanai oia o Kaholoholouka ame Kaholoholokai i kana mau olelo ohumu: "He keu ka hoi! O ka hookanikani pihe wale iho la no ia a na kanaka mai ka uka a ke kai i kela la, keia la i ka ui o Hainakolo. Hele paha auanei a hanau ae ke keiki a nei wahi ino, pakela loa aku hoi kona ui; a lilo iho au i aleuleu moena kahiko no nei wahi ino ame kana keiki." Ua ulu keia manao ino a lapuwale iloko o Luukia a ua hooholo oia i kona manao e imi oia i na mea apau e make ai o Hainakolo iaia. A e ike ana kakou i na hana aloha ole a nei makuahine o Hainakolo iaia ma keia mua aku.

MOKUNA III KA UI HAINAKOLO O KA PALI KAPU O WAIPIO AME KEANINIULAOKALANI. Ua nui ae la o Hainakolo, ua mohala ka lau o ka naenae—ua koae-kea ka papa o Maukele—ua kupono ka hale o ka puna e noho ia e ke kai—a o ko ke kai hale hoi e kuene pono ia e ka papa kahuli kahela o Apua. Ua kukui aku la ka ui o Hainakolo a hala i na kukulu o Kahiki, a ua lilo kona ui ame kona nani i mea anoi nui ia e na keiki alii apau o na pea o Kahiki ku ame Kahiki-moe. Ua ala ae na manao hakukoi iloko o lakou e au mai i ke kai loa a hoea i Hawaii Kuauli no ke kii ana mai ia Hainakolo i hoa kaunu no na po anu o ka Hooilo, a hookahi nae mea i hookakanalua nui aku ia lakou ma ka hooko ana ia manao hakukoi iloko o ua poe keikialii kaeaea nei o na aupuni like ole o ka la kau ame ka la komo, oia na olelo ao a na kahuna ame na kilo o ua mau aupuni kakaawale nei i ua poe ouo alii nei, aole hiki ia lakou ke kii mai ia Hainakolo i wahine, oiai ua paa oia i ka mana o Kuwahailo, ke akua ahi kanana o Kuaihelani. Nolaila, ua ma [mae a make] wale ka manao o ua poe keikialii nei. I keia wa nohoi ua nui ae la o Keaniniulaokalani a o ko Kuaihelani kanaka ui hookahi no ia. E lele pua o ana ka lamalama o kona ui ame kona nani elike rne na kukuna o ka La, i ke ao ame ka po. A he ui io no. O kona hanaiia ana, elike me ke kauoha a kona luaui makuakane, malalo no oia o na palama ana a Makalii, ke kupua o kukulu o Kahiki, nana ke pa-ipu i kapaia ka huhui a Makalii, i paa i na kaula aha i like ko lakou mau wai hooluu me ko ka lihilihi o ke anuenue. A oia ka mea e kapaia nei ke anuenue i kekahi wa o ke ko ko a Makalii; a o na hoku i kapaia na huhui (huihui) oia no na a ipu a ua o Makalii. He alii kapu o Makalii, aia kona aupuni, wahi a ke kaao, i ka lewa; a o keia alii ka mea i kapaia o Makaliinuikuakawaiea. Ma ka wa ana i hanai ai ia Keaniniulaokalani elike me ke kauoha a Kaulawena, kekahi o kana mau pulapula, me ke apono ana hoi a Kuwahailo, ua palama iho la oia i kana hanai me ka nene-ihi kapu loa. Ua kapu ka moi, ke kumu, ke aholehole, ke kole, ka moano, ame kekahi mau i'a e ae o ke kai, aole e hanaiia ia Keaniniulaokalani. O ka wai momona o ka pilali maia lele, oia ka wai e inu ai ua kamalii opio nei. Ia Makalii e hanai nei ia Keaniniulaokalani, aia o Kauakookoolani, kona kaikuahine, ke hanai la i kana kaikamahine oia o Hapaimemeue. O Hapaimemeue, oia ke kaikamahine a ua Makaliinuikuakawaiea nei; a o keia ka ui hookahi o ka aina o Keaoolino (Ke-Ao-Olino).