Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 49, 8 Malaki 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

E Ola ka Lahui i ke Akua!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA II KA NOHO ANA O KUAIKAUAKAMA ME HINA – KA HANAU ANA O HAINAKOLO AME KA LAUA MAU KEIKI E AE. "Ke hele nei oe, e ke kaikuahine, a ke noho nei au me na makua o kakou, a i lohe au ua pono ole kou noho ana ma Kuaihelani, alaila, he mau iwi keia e au hookahi aku ana i ke kai mamuli ou; a na'u auanei e anai aku i na kukulu ame na pea o Kuaihelani, ahu a lala kukui ka make ia aina. Aka hoi, i maikai kou noho ana, e ke kaikuahine, aohe olelo ana oia, nolaila moea oe i ke kai o ko haku!" I ka lohe ana hoi o na makaainana no keia holo o ko lakou aliiwahine opio, ua hele mai la lakou me ka uwe helu ana no ke aloha i ko lakou alii opio. Ua puia ae la ka lewa i ko lakou mau leo. Ua ikuwa o Waipio i keia mau leo aloha o na makaainana ame na'lii. Aohe waimaka paa. I ka hoea ana o ka huakai alii no kahakai no kahi e lana ana kahi waa kialoa o Keaukanai, ua haawi iho la o Hiilei i kona aloha hope loa i kona mau makua, na kaikunane ame na hoahanau; ame na waimaka e hiolo makawalu ana ma kona mau papalina, pane aku la oia imua o kona mau luaui, na hoahanau ame na makaainana: "Auhea olua e na makua o makou me o'u mau hoahanau nei ame ka pokii o makou o Luukia, eia au ke au nei i ke kai a pae aku i ka aina malihini; a o ka'u kauoha ia olua, e malama i na'lii ame na kanaka. E ike i ka huna o ke kanaka a e hoouhi aku i kahi apeu pau pau; e ike i ka pololi o ke kanaka a e hanai aku. Pela olua, e o'u mau makua, e aloha ia ai; a no olua ka waikaua, ame ka la popilikia, e moe ana ke kanaka no olua. Pela oukou, e na lii apau, e malama ai i na kanaka. I hele nohoi au a i pono, alaila, he pono like ia no kakou apau; aka, i hele au a i pono ole, ea; o Hawaii kuauli no keia, ku ae no au a hoi mai." Pau keia mau kuka olelo ana a Hiilei wahine ui o ka wailele o Hiilawe, o ka eu ae la no ia o ka huakai alii no ka iho ana no kahakai. I kela wa, aia ke kui nei nakolokolo la ka hekili; ke olaolapa la ka uwila, ke kipu mai la ka ua i na koa-uka, ke hula nei ka wai ula a Kane i na moo-wai, a ke ikuwa nei na leo uwe o na makaainana mai o a o, o ka aina. Iloko o keia mau ouli hoike kupaianaha o ka lani ame na leo walohia o na kanaka e puia ana iloko o ka lewa, iho

aku la ka huakai alii me ka ihi-kapu hoano. Ua kapaeia ae la ke kapu moe o na'lii i ka iho ana o ka huakai, oiai he la ia no na makaainana e ike hope ai i na maka aloha o ko lakou aliiwahine opio o Hiilei, a au hookahi aku oia i ke kai loa, no ka aina o Kuaihelani. Aia ke one o Kanukuwai ua hele iho la a paa pono i na makaainana. Eia hoi ka huakai alii ke iho aku nei me na koa oo ihe, na koi pahoa ame na mahele koa e ae he nui. A hiki ka huakai alii i kai, ku ae la o Keaukanaai iluna a kamailio mai la oia imua o na alii ame na makaainana; ma ka hoike ana mai imua o lakou, e lawe ana oia i ke aliiwahine opio no ka aina o Kuahailo, ke kupua ikaika a mana hoi o Kuaihelani, i lei hulu palama na Kaulawena, ko Kuaihelani wohi alii i kahiko ia e ka ui ame ka nani. A pau kana olelo ana, ua haawi iho la na makua alii Owakailunaikeaouli ame Nanailaniakama, pela no hoi o Kuaikauakama ame Hina, Luukia ame Loheloa i ko lakou aloha hope ia Hiilei, a pela nohoi ua aliiwahine opio nei ia lakou apau. A ma ka wa i kau aku ai o Hiilei iluna o ka waa kau kahi o Keaukanai, ku ae la oia iluna a pane mai la i na makaainana: "Auhea oukou e na kanaka o na 'lii, eia au ke haalele nei ia oukou, a au hookahi ae au i ke kai loa, i na ale huleilua o ka moana. Aloha—aloha oukou a pau! Aloha ka ai ono o kuu aina; aloha ka i'a hopu lima o Waipio; aloha na kaiaulu nani o ka aina hanau; aloha oe e Hiilawe, ia wai hui i ke alo o na pali; aloha ka i'a ko lau hee puewai i ke one. Aloha ea! O ka'u kauoha hope ia oukou, e noho lokahi, a e malama i ka maluhia o ka aina, e nana i na alii o oukou, a pela nohoi lakou e nana mai ia oukou. Eia au la no ka aina malihini. Aloha oukou, inai pu aku no me kuu waimaka." Kau aku la nohoi o Keaukanai iluna o ka waa; a ia wa oia i pane mai ai i ke keiki ia Loheloa: "E! e kuu kama, o kau hana wale no koe. Ia oe ka hoe o ka waa o maua. Ia nei la, hoikeia ko lawakua, ka puhene o ka ikaika, ko pukonakona. Lalauia mai ka hope o ka waa. Pahuia ka waa i ka moana uli, moana kai oo. O Kuaihelani ka pae'na o ka waa." O ka wa no ia o ua kaeaea nei o Waipio i paa iho ai i ka moamoa o ka waa, kulou iki iho la oia a liuliu, ia wa pane aku la oia i ke kaikuahine ia Hiilei: "E—Hiilei—e! Moea ou mau maka; a ke kaakaa ka hoi ou mau lihilihi, pae ka hoi ko waa i Kuaihelani!" He kauoha ka ke kaikunane, he hoolohe nohoi ka ke kaikuahine. Pili iho la na lihilihi maka o Hiilei. Alaila olelo ae la ua kaeaea nei ia Keaukanai,

Ha nni ka nauki o ua kanaka i kela S:>loua o Honolulu nei ma ka anio'a la P- aha nei, uo kaumi / ana i ka Bila Kanawai O a II ;'n. H. M. Kauiho mai Kohiila mai, * hookomo hou niai ! >. ia bi!a n : eiike no me k >n ai mua a K i N niho i Lwe m.u ai, « hoouele -i- un i ka mak ^iak o !.e iii p».e u ke o : o» i ka 1 iori m'aa e 'ū. He Kaeawai ka hke maol.i k 'ka Mea Hnnohan o Kuhala uo ka poa mniiemake ole ame fea poa makemake ia hann, a e hpopau ana hoi i ku hoopai, a'm, be, mea ole nae ia i t>a ha>:a k n . • . . • kahi a oao lsa!ai:Una H kei -i poe. No ku Home Iiuli ane», a EepnJralika paka, e ' -ma ole ia a; ka pouo o kajahni? Ow i ke Solo na Hawaii o keiu Kaa i omau paa ia ke aloha piaio i -ko o ko Ua pnuwai uo i-ona lahni pouoi? Mai kapae i ka haua ana i ko ka lehnlehu mau puuo. E Kauiho — e! Ua ola no <"> Kohala ia oe; Ola ua kiui o ka Aiua Nai Anpn ni! Nina ia ke pa'i ain » — kiai ia ka ponO o ka lehulehn. 4 . » Ma ke noi a Mahoe, ua rula ia o Solona Kaleiopu e ka Luuahoo mala Ho!steiu, uo ka hoopuka i ±va olelo keouimana ole imua o ina hoa hanohano Akasa no hoi ka poe hoe hewa o Kola.