Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 44, 1 Malaki 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

Ua Like na Mea Apau ma ke Kanawai!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA II KA NOHO ANA O KUAIKAUAKAMA ME HINA–KA HANAU ANA O KAINAKOLO AME KA LAUA MAU KEIKI E AE. Ua maikai kau mau olelo apau i kamailio mai la e kuu haku kaikuaana; aka, i hai aku au ia oe, aohe oluolu o ko'u naau i ka nou ia ana mai nei o keia pohaku a mai papapau kakou i ka make. He keu nohoi keia a ka hana hookano kiekie loa a kela kanaka ino o ke kiola ana mai nei i uka nei. Eia ka o ka pohaku leo ole elike me keia ka elele e hoouna mai ai e kii mai ia oe. Pau no nei mau huaolelo a ua keiki huhu nei a Owakailunaikeaouli (w) me Nanailaniakama (k) o ko na lalau iho la no ia i ua pohaku nei a o kona nou aku la no ia i uka o ke kuahiwi i ua ulu (pohaku) nei a nahaha ka pali kuahiwi oia uka, kaawale a manamana nohoi na kahawai, kaawale ke kahawai o Ulu; kaawale ke kahawai o Kawainui, kaawale o Alakahi ame Koiawe. Ua kapaia kela kahawai o Ulu mamuli o nei ulu (pohaku) a ua Loheloa nei i nou ai. Aole nohoi i pane mai ke kaikuaana no nei hana a kona pokii kaikaina; eia nae, ua kani iho la kana u-hu, a huli ae la a hoi aku la iloko o ka hale. Ma ka wa hoi a Loheloa i paki aku ai i ka pohaku a Keaukanai i maa aku ai i elele kii ia Kuaikauakama i uka o Opae lolo, ua kani ae la kana u hu, a olelo ae la ia: "Kahu aku la ka ena ia pua a Kuwahailo, ke oni nei ka honua, ke upaipai nei na mauna; a ke puleileho nei ka moana!" He mea oiaio, i ka wa a Loheloa i nou ai i ka pohaku a pa i ke kuahiwi a wawahiia ai na mana wai eha i hoikeia ae la, ua naueue ka aina holookoa o Waipio mai ka uka a ke kai; mai kela kapa a keia kapa, aohe wahi haalulu ole o ka aina. Ua hele loa aku la ka ikaika o nei hoonaue ana a hala ma na pali hula ana; a ua helelei kekahi mau wahi o ia mau pali a ku ae la he mau puu pohaku kinikini iloko o ke kai. No keia naue ikaika ana o Waipio mai o a o, ua pili pu ihola ka hanu o na 'lii ame na kanaka i ka ua mea o ka piha maka'u. A i ka wa i pane ae ai o Keaukanai i na huaolelo ana i hoopaka ae ai, a i ka wa nohoi i pau ai ka pilihua pihoihoi i na wahi kanaka kamaaina i hele pu

aku ai me ia, ua ninau ae la kekahi o lakou i na kanaka nei: "Heaha keia hoonaueue weliweli a kakou e ike nei? Aole makou i ike i kekahi hoonaue olai a ka ikaika nui wale mai ko makou wa liilii mai a hiki mai i keia wa elike me keia a makou i ikemaka iho la i keia la?" Pane mai la o Keaukanai: "Ke hoomanao la no hoi paha oukou i kahi pohaku a'u i maa aku nei i uka o Opae lolo?" Ae aku la na kamaaina; alaila, hoomau mai la no o Keaukanai i ka olelo ana: "Oia wahi pohaku a'u i nou aku nei, ua apoia mai la e ke alii huhu o oukou, oia o Loheloa, ka lua ole o ka ikaika ma Hawaii moku nei a puni; a nou ia aku i ke kuahiwi. I ua oolea nei o oukou i paki aku nei i na wahi a-la nei a'u i ka mauna, ua wawahi ia ae la ke kuahiwi a kaawale he mau mana wai nui a ikaika. A o keia ke kumu o keia naueue kupaianaha me ke kamanao loa a oukou e ike nei. He keu keia a ke kanaka ikaika o oukou. E ole hoi ka ikaika, he welo na ke akua mana o Kuaihelani. Alaila, olelo hou mai la ua malihini nei i ua poe la: "Ua ko aku la no nae kuu makemake ua ike mai la no ke alii opio o oukou o Kuaikauakama i ka elele a'u i hoouna aku nei. Nolaila, e hoi oukou, a e kulia ae au imua i kahi o na alii o oukou. Aia a hoi mai au mai laila mai, na'u no e imi aku a loaa oukou ia'u, oiai aohe kanaka hoounauna i nele i kahi koalaala a ka naau aloha." Ae aku la nohoi na kamaaina a hoi mai la lakou a o Keaukanai hoi, pii aku la oia i uka no na kauhale o na 'lii. I ka hoi ana mai o na kamaaina, ike mai la lakou i na kanaka i muia ai i ke one o Kanukuwai e puhee mai ana lakou i uka nei, oiai ua ino mai la ka moana, a ua ku ka punakea a ke kai i uka nei o ka aina. I ka wa hoi a Kuaikauakama i hoi aku ai a komo iloko o ko laua hale me Hina, ua ninau mai la ka wahine: "Heaha hoi keia haluku o ka aina mai o a o? Ua hele ka hoi au a piha i ka makau!" Ia manawa, hoike aku la o Kuaikauakama i ka wahine i na mea apau e pili ana i ka pohaku o Kuaihelani i kii mai ai iaia e iho i kai o Napoopoo, me ka olelo ana'ku, ua hiki mai kekahi hulu makua o lakou nona ka inoa o Keaukanai mai Kuaihelani mai; a nana ka ala i hoounaia mai la e kii mai iaia. A o ka mea kupanaha nae, a'u e hoike aku ai ia oe, e ka wahine, wahi a Kuaikauakama i hoomau aku ai i ke kamailio ana i ka wahine. O na pohaku la mai Kuaihelani mai ua paki ia aku nei, e ko kaikunane pokii, i uka o ke kakai pali; a pau ke kuahiwi i ka nahaha mai o a o. Ua wa'awa'a ka aina.