Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 42, 27 Pepeluali 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

Ola no ka Lahui i na Home Rula!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA II KA NOHO ANA O KUAIKAUAKAMA ME HINA–KA HANAU ANA O HAINAKOLO AME KA LAUA MAU KEIKI E AE I ka hanau ana mai nohoi o Hina, he kaikamahine, nolaila, ua kaheaia iho la kona inoa o HAINAKOLO, elike me ka makemake o Kuaikauakama. Ua hanai kapuia oia e kona mau makua. O ka wai o ka pua lehua oia kona wai e hoauauia ai; a o ka hawane io o ke kuahiwi oia kekahi o kana mea ai e hanaiia ai e kona luaui makuahine, oia o Hina. Ua ulu ae la o Hainakolo iloko o ka nani ame ka Ui. Aohe Ui hou ae ma Waipio apau, a ma ka moku puni holookoa nohoi o Hawaii. Ma ka wa nae a Hina e hapai ana ia Hainakolo, oia ka wa i kiiia mai ai o Hiilei, ke kaikaina o Hina, e Keaukanai; kekahi makuakane pili ohana Kuaihelani o Hina ma, e holo no ua aina kaulana nei o Kuwahailo no ka hoao ana me Kaulawena (k) kekahi nohoi o na Kama hoopulakaumaka a ua Kuwahailo nei. Nolaila, e waiho kaua e ka makamaka heluhelu i ke kamailio ana no Hina ame kona opu e hapai ana i ka mea nona keia moolelo, a e nana kaua i ka laweia ana o Hiilei i Kuaihelani. Oiai e noho ana o Kuaikauakama me kana wahine o Hina i ka uka iu ano o Kapahi, me kona kaikoeke ikaika o Loheloa, aia no o Hiilei ame Luukia he mau palama na Owakailunaikeaouli (w) ame Nanailaniakama ( k ), elike no me ia i hoikeia ae nei. A i kekahi la, ua pae mai la he wahi waa malihini i kaha one o Kanukuwai, a ia wa e muia ana na kanaka o Waipio no ka hele ana e auau kai a e heenalu nohoi. I ka pae ana mai o ua waa malihini nei i kaha one, ua lele mai la kekahi kanaka pilalahi loihi; a ua haiamuia hoi kona mau helehelena e ka Ui ame ka nani, e hai malule ai na kaikamahine uwauwali o Waipio. I ka pae ana mai o ua kanaka nei, ua ninau koke mai la oia i kekahi poe kamaaina e nonoho ana ma kaha one, ma kahi hoi i pae mai ai o kona waa: "Eia paha i keia Kalana aina kahi i noho ai o ke kahi alii nui nona ka inoa o Nanailaniakama, ke alii hoi nana ka wahine o Owakailunaikeaouli?" Ae aku la na kamaaina; me ka ninau ana'ku i ua kanaka nei: "Maihea mai ka waa a nowai he waa?" Pane mai la ua kanaka nei: "No Kuaihelani ka

waa; a o Keaukanai ka mea nona ka waa. I pae mai la ko'u waa ia nei no ka huli haku ana. A oiai ua hoike mai la oukou eia ia nei na'lii no laua na inoa a'u i ui aku nei ia oukou; nolaila, e oluolu oukou e kuhikuhi mai ia'u nei i ka malihini i ka hale o ua mau alii nei." O ka manawa ia a na kamaaina i olelo aku ai i ua malihini nei: "Heaha la hoi, na makou ia e alakai aku ia oe a kuhikuhi aku i kahi i noho ai na alii o makou. A ike oe i ko laua kahua hale, nau no e ka malihini, e imi ma ia wahi aku i ke alahele e hoea ai oe imua o laua. Lawe aku la kekahi kamaaina i ua kanaka malihini nei a hoea i ka hu'a o waho loa o ke komo ana 'ku i ke kaulana aina i kapaia o Napoopoo, ia wa olelo aku la na kamaaina i na malihini nei me ke kuhi- kuhi ana'ku nohoi o na lima: "Aia na hale o na'lii ke ku mai la. A ke ike aku la no oe i na kiai e paapu mai la. He kapu kela wahi la, e ka malihini!" "Ua maopopo ia mea ia'u," wahi a Keaukanai i pane mai ai i ke kamaaina e kamaiho pu nei me ia, me ka ninau ana mai nohoi i ke kamaaina: "Nowai ae kela hale?" Pane ke kamaaina: "O kela hale e ku ae la ma ka pe'a loko o ke oawa, oia ka hale, oia kama lani a makou. O Hiilei kona inoa. A o kela hale hoi maanei loa mai, o ko Luukia hale ia. He mau wahine no keia a i elua." "A auhea ka hale o Hinaaiulunui me kana kane o Kuaikauakama?'' i ninau mai ai o Keaukanai i ua wahi kamaaina nei. "Aia ko laua hale i uka lilo loa aku nei. O Opae lolo ia wahi. A aia nae ko laua hale i Kapahi," wahi a ke kamaaina, me ka olelo ana mai hoi i ua malihini nei: "He keu ka hoi ka mea kupanaha, he malihini loa oe i hoea mai nei i Waipio nei; eia nae, ua loaa ka ia oe na inoa o ko makou mau alii a haku hoi o makou?" "E kala kahiko loa i ike ai au i na inoa o na lii o oukou elike me ka'u i hoike aku la ia oe; a oia no ke kumu o ko'u holo mai i ko oukou aina nei. He kamaaina no au no Hawaii nei; a o ka hoi ana hoi o na makua i Kuaihelani, lilo ko'u noho ana ilaila; akahi no a hoea hou i Hawaii nei. Ke ole au e kuhihewa ma keia wahi kakou e hookaawale ai; hele aku au no mua no kahi o na'lii; a hoi paha oukou i hope?" Ae aku la na kanaka kamaaina. Ia wa i olelo mai ai o Keaukanai i ua poe kanaka nei: "E hoouna elele ae au i ke alii opio o oukou, oia o Kuaikauaakama i uka o Kapahi. Malia hoi o ike iho ia i ka elele a'u i hoouna aku ai, a iho mai oia i kai nei no ka ike ana ia'u; mamua o ko'u haalele ana iho ia Waipio nei a hoi aku i Kuaihelani.