Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 41, 26 Pepeluali 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

E Hanaia ka Pono Kaulike no ka Lahui!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA II KA NOHO ANA O KUAIKAUAKAMA ME HINA–KA HANAU ANA O HAINAKOLO AME KA LAUA MAU KEIKI E AE. I ka hoea ana o Kuaikauakama ame kana wahine me Hina i ko laua hale, ia ahiahi, mai uka mai o Hiilawe, ua noho iho la laua he kane a he wahine. Ia ahiahi nohoi, ua nonoi mai la o Moanalihaikawaokele i ke aikane, ia Kuaikauakama e hoi oia i Kealohilani; a ua ae aku la nohoi o Kuaikauakama. I ka noho ana o Kuaikauakama me Hina, ma ia hope mai, ua hookauhua iho la ua aliiwahine polo-hi-nano nei o Waipio i na ono he nui, e laa ka luau, ka lau-lele, ame na i'a makamaka hou o ke kai, e laa ka maninini, ka opelu, ka ohua a liko ame kekahi mau ano i'a e ae, elike me ka maomao ame ke kole makaonaona, a pela aku. O keia mau ono apau a ua aliiwahine nei, he mea ole loa ia i ke akamai lawai'a o Kuaikauakama. He emoole ke miki aku oia maluna o kona wahi waa kialoa i ke kakahiaka poniponi o ka wanaao; a mamua o ka mahiki ana ae o kahi la i ka ili o ke kai, ua hoea mai la oia i ko laua hale. A ke ahi koala o kekahi mau i'a; a nahu pu nohoi kekahi mau i'a. Ua lilo na ono apau a Hina i mea e hookoia ai e Kuaikauakama me ka hakalia ole, a he mea nui ka leo o kana palama iaia. Aole ae o Ku, na kekahi mea e ae e kii ka ono a kana wahine e ono ae ai, ina ma ka moana lilo a i uka paha o ke kuahiwi, aka, oia mau mea apau, nana ponoi no e hoolako aku i kana wahine. Iloko oia mau la e hapai nei o Hina, ke hoike mau mai la no na ouli o ka lani, pela no ko ke kai ame ko na kuahiwi mau ouli no ka hanau ana mai o ka hua mua o ko Hina puhaka. E pio mau ana ke anue- nue maluna pono o ka hale o Hina, i ke ao ame ka po; aohe wa e mao ai. Ia laua nei i noho ai a nui loa ka opu o Hina, ua olelo aku la o Kuaikauakama i kana wahine: "I u-noho aku auanei kaua a i hanau kena opu ou a he kaikamahine; alaila, e kapa iho oe i kona inoa o Hainakolo, elike nohoi me kau i hai mai ai ia oe iluna o Mauna Kea; oia hoi kou hoomano i ke kolo mai ia'u i kou makemake, a pela nohoi me kou haina ana mai i ka puana o kou iini. Aole hoi oia wale no, aka, mamuli kekahi o ko'u hookolo ana mai a loaa oe ilalo nei o Waipio. Aka hoi i noho kaua a i hanau

mai oe he keikikane, alaila, na'u ka inoa e kahea, oiai ua ku ma ko'u aoao ko ke kane." He mau la mahope iho o keia kamailio ana a Ku i kana wahine, ua kauoha ae la oia i ko laua poe alii, e kukuluia ona mau hale no laua i Kapahi ma uka o Opae-lolo. Mai ke kakahiaka no a po, paa ua poe hale nei, elike me ka makemake o Ku. A i ke ahiahi o kekahi la ae, ua hoi aku la laua no ia wahi. Ma keia wahi o ka kaua moolelo, e kuu makamaka heluhelu, e hoakaka aku kou mea kakau penei: He ekolu mau keiki a Owakailunaikeaouli me Nanailaniakama, oia o Hinaaiulunui (w), Hiilei (w), Luukia (w) ame Loheloa (k). O Loheloa (k), kaikunane o Hinaaiulunui (w), ame Hiilei (w), oia ke kaeaea o ka ikaika o Waipio. A ma keia wa i hoao ae ai o Hina me Ku, a hoi laua i uka o Kapahi, ua hoi pu aku la no o Loheloa a noho me laua ma ke ano kanaka lawelawe; oiai ua aloha no o Loheloa i kona kaikuahine. A o keia kanaka nohoi ka pukaua ikaika nana e kiai ka maluhia o kona kaikoeke alii a pela nohoi me kona kaikuahine. O Hiilei hoi ame Luukia, na kaikaina o Hainakolo, ua noho no laua me ko lakou mau luaui, oia o Owakailunaikeaouli ame Nanailaniakama. Eia nae; o Luukia, aia kona malamaia ana e Kaholoholokai ame Kaholoholouka, he mau kaikunane ohana no Owakailunaikeaouli (w). A o keia mau wahi kanaka hoi, he mau lawai'a laua na Luukia. He nui no na manamana o keia moolelo ma keia wahi, ma ka mea e pili ana i na makua ame na kaikaina ame na kaikunane o Hainakolo. Ma kekahi moolelo o Hainakolo, o Luukia, ke kaikaina o Hainakolo, oia ka wahine a Olopana, ka mea nana ka ipu aumakua i weheia ai e Moikeha i ka moana kai-uli, lipolipo; a oia nohoi ka Luukia nona ka pau kaulana i oleloia ai "Ka Pau o Luukia." Aka, ma keia moolelo nae, he okoa loa nei Luukia mai ka Luukia, wahine mai a Olopana, kaikuaana o Moikeha. He hope wale mai nei no ia Luukia; he mua aku no keia. I ka noho ana o Ku ame Hina i uka o Kapahi a hoea i ka wa i hanau ai o Hainakolo, ka Ui pua ka-maka-hala o Waipio; ua mau no na hoomaikeike ana a na ouli kupaianaha o ka lewa ame ko ka aina; a o ka oi loa aku nae, o ka la i hanau ai o Hainakolo. Ma ia la, ua ku'i ka hekili, olapa ka uwila, ua ka ua, kahe ka wai ula, a ku ka punakea i kai. I ka ikeia ana o keia mau kahoaka kamahao, ua hoomaopopo ae la na mea apau o Waipio, mai na'lii a na kanaka, ua hanau ko lakou aliiwahine opio, o Hinaaiulunui. E Hoomanawanui iho a pulelo houaku.