Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 33, 14 Pepeluali 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

Hoihoi ka Piina o Luna o Koa'ekea!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA I MAUNA KEA AME MAIKAI WAIPIO, HE ALO LUA NA PALI I ka wa a Kuaikauakama i kena aku ai ia Moanalihaikawaokele e pahu mai i kana mau ihe laumeki i kona piko, a hahau ae ai oia i ka pule i hoikeia ma ka helu i hala, oia no ka manawa i pahu mai ai o Moanalihaikawaokele i kana mau ihe; hele ka akau, hele ka hema, ua like ka huila o na laau ihe a ua kaeaea nei o Kealohilani me na owaka ana a ka uwila; a o ka hu ana o ka makani o kela ame keia oili ana o ka laau ihe mai ka lima mai o ua Moanaliha nei i ka-waokele, ua like me kekahi onou ana a ke kikiao makani kona. Aka, ua oni aku la o Kuaikauakama iloko oia mau maka ihe a Moanalihaikawaokele e hiolo mai ana maluna ona, me he oni ana la na ka puhi i ka waha o ka ala. E haawi ae ana oia i kona mau kipoohiwi i mau wahi e pa iho ai na laau ihe a Moanalihaikawaokele; A i ka pa ana iho o ua mau maka ihe laumeki nei a ua kupueu nei o Kealohilani ma na kipoohiwi o ua Kuaikaua-nei-a-kama, ua a ke ahi, oia no oe o ka pohaku ala i nouia me ka ikaika loa a i kekahi pohaku hou aku ka huila o ke ahi. Ma na wahi apau o ke kino o ua Kuaikauakama nei, e pa mai ai i na laau ihe a kona hoa kakele ikaika oia la, e lalapa wale ana no ka a a ke ahi. O ke kino holookoa keia o ua Kuaikaua-nei a-kama, ia wa e hiolo nei na ihe laumeki a Moanalihaikawaokele ma na wahi apau o ua Ku nei, ua hele ae la ia a uliuli pu, oia no oe o ka pohaku pahoehoe eleele loa. Ua like hoi na laau ihe a Moanalihaikawaokele e alapine mai ana i ka hoolele me he mau pua ke'a la na kamalii, ka pa iho iluna o ke kino o Kuaikauakama, a lele aku la i kahi e. O keia mau pahuna ihe apau e olohia mai ana a ke kaeaea o Kealohilani, he wai auau ia no Kuaikauakama. Ke ike mai la o Moanalihaikawaokele i keia paani wale ia o kana mau pahuna laau ihe akamai e kona hoa paio, a ano komo iho la ke puanuanu maka'u iloko o kona houpo. Eia nae, aole oia i hoomaha i ka onou alapine ana mai, i na laau ihe ana i koe. Ke hele mai la no ka akau, me ka hema; aka, he mea ole no nae ia i ke akamai ame ke koa lua ole o ka eueu hookalakupua o Kuaihelani. Oiai o Moanalihaikawaokele ame Kuaikauakama e kukupa'u nei i ko laua wai-kaua; e nana aku kaua,

e ka makamaka heluhelu, i uka o ka wai lele o Hiilawe. I kahi puaa hiwa e moe ana ma ke alo o ka hale o Hina, ka Ui polo hinano o Waipio, ua ala ae la oia. a ku ana iluna. Okakala ae la kona mau hulu ma ka hono o kona a-i a kuku ana iluna me he kokala oi la no ke kala kumalolohia o ka moana. A ia wa no i pii ae ai ke kino o ua wahi puaa nei i ke kiekie, a hele ae la nohoi i ka nui. O ka pii ia o ke kiekie o ke kino o ua wahi puaa nei a haahaa kaupoku o ka hale o Hina; a nee ae la kona loa a kau ma kela kapa o ka muliwai o Hiilawe. I kela wa a ua puaa nei e ku ana mai kela kapa a keia kapa o ka muliwai, o ka manawa no ia i pa-e ma ai kekahi leo me na huaolelo maopopo: "O oe ia, e Puaa Hiwa, kauwa lae paa a Kuaimanaku. Owau nei la o Moanalihaikawaokele, he moo a he kupua no Kealohilani. I kii mai la au ia Hinaaiulunui i polo hinano milimili na'u. Aole o oe e na puaa huelo kahilihili i ka opu ka hoa paio e kani ai ka iwi o ka moo ili pakalua. He mea muka oe na kuu waha." "E a mai kau ai e ka moo!'' O ka wa no ia o ua puaa hiwa nei i hoohuli ae ai i kona hope apiki ma kahi a ke leo i pae mai ai, a ku aua ke ahua o ua mea— He palahi puaa ka ua o Kona Hi ka pa, hi ka malau. Ke hoomaopopo iho la no paha oe, e kuu makamaka heluhelu, i ke ano o nei huaolelo a kou mea kakau moolelo i hoonane-nane ae la? He au keia no ka naauao, a o ka hoopuka a-maka maoli ana ae i ka olelo maopopo, he mea hoopaku'i loa ia a kenakena i na noonoo pua-kamaka hala o kekahi poe; nolaila, e aho au e kamailio aku ma na olelo nane, a nau no ia e ka hoaloha heluhelu, e kuailo iho. A pa ka hinano o o Waipio—e! He ohua a liko na puaa hiwa. "Kahaha!" i pi mai ka ihu o ke kino moo o Moanalihaikawaokele, a lele liilii ae la ka manaku makamaka hou o ka puaa, me ka hoomau ana mai nohoi i ke kamailio ana: "Kauwa make loa oe ia'u e nei wahi puaa hana ino!" O ka wa no ia o ua moo nei i lele mai ai me kona ikaika apau maluna o ua puaa nei. A ke ike nei o Aniani i keia mau hakoko ano nui e nee nei mawaena o kana hanai akua, kana wahi puaa ame Moanalihaikawaokele, a ua hoomau loa aku la no oia me ka ikaika i ke ku ana o ka pule i kona mau aumakua i ka po. I nei wa e kupapa nei ka puaa me ka moo, he mea pono ia kaua e ka makamaka heluhelu, ke hoomaopopo iho o kahi hapa no o ke kino lau manamana o Kuaikauakama ke uluhia la i kahi puaa hiwa, elike no me ka kaua, e ka makamaka heluhelu, i ike ai i ke kiekiena o Mauna Kea, i ka hakaka ana o ua wahi puaa hiwa nei me Mooinanea, e pani la i ka onohi o ka La.