Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 24, 1 Pepeluali 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

Hoihoi Loko, Le'ale'a e Noho Nei!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA I MAUNA KEA AME MAIKAI WAIPIO, HE ALO LUA NA PALI Oiai ko ia nei uhane e nana aku ana i ua kanaka ui opio nei e noho mai ana iIoko o ka puoko ula o ke anuenue, lohe aku la ia i ka ninau ana mai o ua kanaka nei: "O oe mai la ia, e Aniani?" Ae aku la noho keia. Alaila, pane hou mai la ua kanaka nei: "Ua ike au i kau huakai i hele mai nei o keia loa, a pii mai la oe i ke kuahiwi nei o Kea. I hele mai nei oe e imi ia'u, a e ike hoi ia'u. A o ka'u e olelo aku nei ia oe; a ala ae oe, hoomanawanui mai oe i ke kaupe ana a hoea iluna nei me ko wahi moo puaa. A ia nei nei oe, e ike mai ai ia'u; a owau hoi ia oe, he maka no a he maka. A e hoomaopopo iho no nae i keia wa; aole au he mea e ae, aka, o Kuaikauakama no au, hiapo a Owakailunaikeaouli (w) me Nanailaniakama [k]. Owau no ka mua; a o ko hanai kapu mai no ko'u muli, oia hoi o Hinaaiulunui. A hoea mai la no au i Hawaii nei no ka pi'o ana me kuu pokii kaikuahine. Nolaila, e ala ae oe, e Aniani, ua wehe ke alaula o ke ao. Ia wa i puoho ae ai o Aniani mai loko ae o kana hiamoe ana; a hoomaopopo iho la ia he moeuhane kana i ike ai. Hoomaopopo iho la ia i na olelo apau a ke kanaka opio i hoike mai ai iaia ma ka moeuhane; a o na kanaka opio la, aole no ia he Ku e ae, wahi ana i ike iho ai ia wa, aka, o ke Kuaikauakama no ia, ka hiapo alii kapu a kona mau haku alii o ke kalana o Waipio. Ia ala ana ae ana, hoomaopopo iho la ia ua wehe io ke alaula o ke ao, oiai ke pualena mai ia ka pe'a hikina o ka ponaha lani i ka olino malamalama kakahiaka. Huli iho la keia nana i ka puaa, e hiamoe ana no; a ia wa u-u iho la keia me ka hoonioni ana i ke kino o ua wahi puaa nei, me ka pane ana iho: E ala ae oe, e u-hoomanawanui kaua i ka imi ana i ka haku o kaua. Ala ae la ua wahi puaa nei a ku ana iluna. Huli mai la ia a nana ae la i ke kahu ia Aniani, me he mea la e hoolale mai ana no oia i ke kahu e upii laua no ka piko o Mauna Kea, kahi e loaa ai ka haku a laua e imi nei.

Aole nohoi i liuliu, pane iho la o Aniani i ua wahi hoahele nei ona: O—ia! Ina kaua! Hoomanawanui kaua a moe oe imua o ka haku o kaua, ola oe, ola aku ke kahuna, a ola nohoi kuu makamaka i pii mai ai mai lalo mai o Waipio. Mamua no auanei oe, a mahope aku no au e hele ai. Hu ae la ua wahi puaa nei, a o kona pii aku la no ia iloko o ka nahele. Ua lilo aku la ka waele ana o ke alanui o laua iaia. Oia pu ko laua nei a hoomaka ka o ana ae o na kukuna o ka la ma lihi poai lani o ke kukulu hikina, kau pono la a nei iluna o Mauna Kea; a ia wa i waiho moakaka mai ai ka punohu ula, ka hale anuenue o Kuaikauakama. Nana aku la o Aniani i ke ano o ua hale nei, he ku i ke anoano ame ka ilihia. O nei hale ana e ike aku nei, he hale hulu-manu; oia hoi o ke pili o ua hale la e h le ana mai kaupoku iho a hoea ma na lohelau a haule loa ma na aoao, pela hoi me na kala, ua paa wale no i ka hulu manu, i hoonohonoho ka'i like ia, kekahi papa hulu manu a pela aku ana he papa hulu manu; e laa ka hulu melemele, ke omaomao, ka ulaula, a me na hooluu e ae he nui. Ua like no na ano apau o na wai hooluu o na hulu manu i ako ia iho a paa ua hale nei, me na hooomamaka maikai a ke anuenue. E uhi ana nohoi ma o a maanei, a ma na aoao apau o ua hale nei, ka punohu ula, oia no oe o ke okooko o ke ahi. Ua pili pu iho la ka hanu o Aniani i ka ike ana'ku i keia mea kupanaha; a ua ku malie iho la oia me ka ike ole i kana mea a hana ai ia wa, oiai ua kau mai la ka lihaukeke o ka maka'u ame ka weliweli maluna ona. Ua ike a ua hoomaopopo pono maoli iho la no oia ia wa, he akua io no ka mea nona ka hale. Oiai oia e ku nana ana no kana hana pono e hana ai ia wa; e hele aku paha i-mua, a i ole, e pelu hou paha oia i hope. I nei wa ana e nalu nei, oili mai ana kekahi kanaka mailoko mai o ka hale hulu manu ana e ike aku nei, a ku mai la ma ka nuu o ka hale. Huli mai la ka nana ana a ua kanaka nei ma ka ia nei wahi e ku ana me ka piha ilihia nui; a ike aku la keia, o ke kanaka opio ui no ia ana i ike ai ma ka moeuhane; a i ike ai nohoi oia ma ke akaku ma Waipio, i ka la mamua iho, ka wa hoi ana i uhu ai i kana mau pule ia Lono, elike me ia i hoikeia ai ma ka helu 7 o KA NAI AUPUNI. Nana aku la keia i ua kanaka opio nei, me kona olelo ana iaia iho: "Ke ike nei au ia oe, e Kuaikauakama, kuu akua, kuu haku. Eia au la!" Pane mai la ua Kuaikaua-nei—a-Kama: E Aniani! Hookuuia mai ko wahi moo puaa.