Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 19, 25 January 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

Lea Kulou a ka Lawaia, ua Malie!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA I MAUNA KEA AME MAIKAI WAIPIO, HE ALO LUA NA PALI Aole no paha oe, e ka makamaka heluhelu, i poina i kekahi inoa kaulana loa o loko o ka moolelo (Kaao) o Laieikawai, oia hoi o Hala Aniani, ke kaikunane o Mali'o, ka Ui puhi pu-lau-i o Puna paia ala i ka hala. I ka pii ana o Aniani, ke Kahuna alii o Waipio, me kona kokoolua a kupono ka la i ka lolo, hoea aku 1a laua i Waimea. Ia laua e iho aku ana i ke kula pili o ua aina kaulana nei o ka Ua Kipuupuu, aia na maka o Aniani ke nana pono loa 'la iluna o ka piko o ke kuahiwi o Mauna Kea, a ke ike la oia i ke ku mai o ka punohu ula me he okooko ahi la. Ia wa huli mai la oia a ninau mai la i kona kokoolua: "O ua mea kupanaha nei paha kela a oukou o Waimea nei e ike nei i keia mau la?" Ae aku la ko Waimea keiki me ka olelo ana'ku: "O ua punohu ua koko kamahao nei kela a ua kini o Uli nei e wawa nei. Ua ike aku la ka oe?" "Ae," wahi a Aniani i pane aku ai me ka olelo ana ana'ku nohoi: "He wahi onohi kamahao io nohoi kela. Aole kela he ao maoli; aka, he hale ohu kela no ke akua. He akua ka mea nona kela ohu. Nolaila, i u-iho aku kaua a kauhale kamaaina, ea, e hookama aina aku hoi oe ia'u ia hale, oiai he makemake au i wahi moo puaa hiwa. Malia hoi o loaa i wahi moomoo ilaila. Kahaha! Aole pela; wahi a ke kokoolua i pane mai ai: Owau no ka mea ohana puaa liilii o kauhale. Aole paha e nele ka loaa o kahi moo hiwa paa iwaena o ia ohana puaa a'u. A pehea e hoaumoe ana paha kaua i ko'u wahi pupupu hale i keia po, a kakahiaka hoi ia, he la okoa, hele oe no kau huakai? Pane aku la o Aniani: Aole au e moe me oe. Loaa mai no kuu wahi moo puaa ia oe, hala loa aku no au no ka'u huakai hele. U iho aku la laua nei a hoea i ka hale o ke kanaka kamaaaina o Waimea, miki aku la ia a ka ohana puaa keiki ana e naholo ana no ma ke kua o kahi pupupu hale, hoopu-a a aku la a komo aku la iloko o kahi pa pohaku, alaila, kahea mai la oia ia Aniani, kona hoa hele o ke kaupe ana mai o ka loa, e hele aku e nana i kana wahi moo puaa e makemake ai. Na ke kamaaina hoi ke kahea, he eleu hoi ka ka malihini i ka hele a komo ana i ka pa puaa. Nana

aku la keia (Aniani) i ua ohana puaa nei a kona kamaaina, a liuliu, uhau iho la keia i ka pule. (O nei pule a ua kahuna nei, aole i hoikeia maloko o ka moolelo kumu i laweia mai ai keia moolelo; a nolaila, hiki ole i ka mea kakau ke hoike aku ia mea.) O ka haukaweweia o ka pule a ua kahuna nei o na pali o Waipio, a amama nohoi, he-hi ana ke kapuai akua, oia hoi ke anuenue, maluna o kau wahi moo puaa hiwa kane uuku. Ia ku ana iho a ke anuenue maluna o na wahi puaa nei, o kona paa iho la no ia i kahi hookahi. Aole hiki iaia ke holo ma kekahi wahi okoa aku. A elike me kekahi holoholona i hoopaa ia a paa ma kahi hookahi me kekahi kaula ili hau a ano e ae paha, pela iho la ke ku naue ole o ua wahi puaa hiwa nei. Aia ka ke akua puaa; wahi a Aniani i pane mai ai i kona kamaaina: Ke ike la no oe i ke ku o ke alamuku a Kane, i ka hokua o ka puaa. A ina e nana pono aku oe i keia kapuai akua e he-hi nei iluna o kahi moo puaa, a nana aku oe i ka onohi ula e ku mai la iluna o Mauna Kea, aohe wahi lilo oia anuenue i keia. A ke hoike mai nei ke akua ia kaua, no luna o Mauna Kea ka huakai a ka puaa e hele aku ai. O kahi kamaaina nae keia o Aniani, i kona ike pono ana i ke ku ana iho o ke anuenue iluna o kahi puaa, ua pili pu kona hanu, no keia mea a ke kupanaha nui wale ana e ike aku nei. Aohe ana mea e e nalu ana iloko ona, aka, o kona hoomaopopo wale ana iho no; he mana maoli no ka pule a ke kahuna o Waipio. I ka pau ana o ka pule a Aniani, a liuliu wale ma hope iho o kana kamailio ana'ku i kona kamaaina, pane mai la ua wahi kanaka nei: Ua noho nohoi au a ua o ka hina i kuu poo, aole au i ike i kekahi pule mana elike me kau i uhau iho nei. O ka hele ka ia a ku pono ana ke anuenue iluna o ka puaa. He keu no ka mana. Eia ka no luna o Mauna Kea kau huakai o ka pii ana mai nei mai Waipio mai. Ke ike nei au, ua like loa nei anuenue i hehi iho nei iluna o ka puaa, me kela onohi ula e ku mai la iluna o ke kuahiwi. He kane ka puaa, he kane no hoi paha ka mea nona kela onohi ula e ku mai la iluna o ke kuahiwi. E, auhea oe, i noi aku au ia oe, i hele oe, hele pu au. I wahi paa puolo aku au nau. A o kekahi mea hoi a'u e olelo aku ai ia oe, ea; oia keia: e kamau wahi ai kaua mamua o ko kaua haalele ana iho ia kauhale nei. Pehea ia la? Aole pela. Aole au e ai; aka, ina he wahi awa kou, ea, o ka'u wahi mea ia e kamau aku; wahi a ke kahuna. E hoomauia aku ana.