Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 14, 18 Ianuali 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

Ike o Pele i ke Kai Ka'uhaa!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA I MAUNA KEA AME MAIKAI WAIPIO, HE ALO LUA NA PALI "O keia wahi a kaua i hoea mai la," wahi a Ku i olelo mai ai i kona kaikuahine, oia o Hina, ko ka piko keia o Mauna Kea; a o ko'u wahi keia e noho nei. I lawe mai nei au ia oe ia nei i hiki ai ia'u ke hoike aku ia oe i ka moolelo o ko'u hele ana mai Kuaihelani mai, a hoea i nei wahi." I kela wa hoomaka mai la ua eueu nei o luna o ka piko o Mauna Kea e hoike mai i kona moolelo holo okoa o ka hele ana mai, mai Kuaihelani mai, oia ka auwaalalau. Hoike mai la oia i kona pae mua ana mai i Niihau; a mai laila mai a Kauai. Ha-hai mai la nohoi oia i kona kaikuahine i kona pii ana iluna o ke kuahiwi o Waialeale, me kona manao la hoi e loaa he wahi nona e noho ai malaila; aka, i kona ike ana, aole i loaa ka wai puolo lau laau (snow) ma ia wahi, ka wai hau aliali o kona aina i hele mai ai, ka aina hoi i lilo i one hanau elua nona, ua haalele oia ia "maikai Kauai, hemolele i ka malie," a holo mai la oia a pae i Oahu. Elike no me kona imi ana i wahi e noho ai ma ka piko o ke kuahiwi o Waialeale a nele, pela no oia i pii ai iluna o ke kuahiwi "Kaupoku hale" o Kaala, a nele ka loaa o kona wahi e hookuene pono iho ai; no laila, holo oia i Maui a iluna o ke kuahiwi o Haleakala, akahi no oia a ike i ka wai kaulana o kona aina hanau elua; aka, aole no oia i hoohihi i ka nani oia kuahiwi. Maanei hoike mai la no oia i kona kaikuahine ia Hina, i kona ike ana mai, mai luna o Haleakala i ke aiai a ka hau iluna o Mauna Kea, ke kuahiwi hoi a laua e unoho ana a e u ohumuhumu ana hoi, a ua like hoi o Mauna Kea i kana ike mai me ka "moa uakea" e haaheo ana i ka la malie. Ia'u i ike mai ai i ka hau o Mauna Kea nei; wahi a ua oiwi nani nei o Mauna Kea i hoomau mai ai i ke kamailio ana i kona kaikuahine; ike pu mai la nohoi au ma ia wa hookahi no i ka hehi o ke kapuai akua (anuenue) maluna pono o ke kaiaulu hikina o na pali o Hamakua, a lele e wale ae la no ko'u hauli no ka mea nona ia hoailona kapu alii mai ka po mai. Ke ike mai la no nae au, aole he kane ka mea nona ia hoailona, aka, he wahine ke alii nui nona ia hoailona ku-lei-ula a'u e ike mai ana. Nolaila, haale-

e au ia Haleakala, a iho mai la a hoea i ka aekai, kau maluna o kuu wahi waa auwaalalua, a holo mai la no Hawaii Kuauli nei. Ua hoea mai au i keia wahi, a ike iho la i nei kiekiena a ka nani, a hooholo iho la au o ko'u wahi keia e noho ai. Mai keia wahi au i ike aku ai i ke ku mai no a ke anuenue ma kahi no a'u i ike ai ma luna mai o ka piko mauna o Haleakala; a mai nei wahi au i iho aku ai a ike ia oe e auau hookahi ana i ko kiowai kapu. A ia'u i ike ai ia oe, ua ku okoa mai la no kou ui ame kou nani imua o ko'u mau maka me ke kilakila, a pela pu hoi me kou inoa ame kou pili ia'u ma ka hanau ana. Ua hoike mai la na kupuna o kaua i ka po a ma Kuaihelani hoi, o oe no kuu pokii kaikuahine, a hoike pu mai la no lakou ia'u i na inoa o na makua o kaua. Nolai|a, ke ike mai la oe e kuu pokii kuahine, owau kou kunane. A ke lawe au ia oe i wahine na'u, alaila, ua mo momoe pi'o kaua ia kaua iho. Heaha la hoi, e lawe au ia oe e ke kaikuahine i wahine oe na'u, a e lawe hoi oe ia'u i kaikunane, i kane au nau. A penei, alia oe e li'a mai; e hoihoi mua ana au ia oe a noho oe i kou wahi a'u i lawe mai nei; a iloko o hookahi anahulu mai keia la aku, alaila, oia ko'u wa e haalele iho ai ia luna nei o Mauna Kea, a iho aku au a loaa oe i Waipio. A o keia hoike ana aku la a'u ia oe, i ko'u pili ia oe, a pela hoi oe ia'u, mai hoopua wale aku oe ia mea i na makua o kaua, aole hoi i kahi mea e ae. E waiho ka ike o na makua o kaua i ko'u ano, a ka la o kaua e hoao ai kaua, a pela hoi me na makaainana o ka aina. E hoihoi au ia oe a noho oe, a hoi mai au; alaila, kakali aku au o ka hoea mai o ko kahuna o Aniani. Me he mea la, a mahiki ae ka la a makili ae maluna o ka ilikai, alaila, pii mai oia mai Waipio mai a hoea i Waimea ae nei, a mailaila mai hoi, pii loa mai oia no1una nei o Mauna Kea. He huakai imi haku kana e hele mai ana. A pau ka Kuaikauakama olelo ana mai i ke kaikuahine, ua noho hamau iho la ke kaikuahine me ka pane leo ole a hala kekahi wa, alaila, pane aku la ia me ka haloi ana ae o kona mau waimaka ma kona mau lihilihi. He keu no ka hoi oe a ka lokoino, e kunane. Kai no paha hoi nei lawe ana mai nei ou ia'u iluna nei o ka piko o nei kuahiwi, a e ike ana la hoi au i ke anu hui o ka wai puolo lau laau o Mauna Kea nei. Eia ka e hoi ana au me ka nele o nei alo ana mai nei o ka loa. Aloha wale ka wai lele o Hiilawe, i ka oni ole ia e ka i'a miliopu i ka lima.