Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 1, 1 January 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo

KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE I ko makoa panee ana 'ku imua o ko makou poe heluhelu i ka moolelo kaulana o HAINAKOLO ma keia helu mua o ka Buke III. o KA NAI AUPUNI, elike me ka makou i hoike mua aku ai imua o na kini makamaka heluhelu o Ka-Ua-Kukala-Hale o Honolulu nei ame na wahi e ae, ke haawi mua aku nei makou i ko makou ALOHA MAKAHIKI HOU i ko makou mau makamaka heluhelu apau. A e hoomaopopo iho hoi na hoaloha ame na makamaka; ma keia hoopuka ana a makou i keia moolelo, aole no ia elike loa ana me na mea i hoolaha mua ia ma kekahi mau nupepa e ae i na wa i hala ae nei. He maawe a he moali okoa no ko keia moolelo a makou e hoopuka aku nei; aka, ma ke ano nui no nae, elike ana no kekahi mau mahelehele o keia nanea me kekahi mau mahele i ikeia ma na puka mua ana o ka moolelo o Hainako lo ma ka HOKU O KA PAKIPIKA ame kekahi mau nupepa Hawaii e ae. O ka mea e ikeia ai o ka ono o ko "palao lawalu," aia no ia mamuli o ka hoao ana aole hoi ma o ka nana wale iho no i kona wahi i owiliia ae ai. Nolaila, ma ka heluhelu ana iho o ka makamaka puni heluhelu moolelo e ike ai oia i na ii he nui i hoonohonoho pono ia e ka mea kakau maloko o keia nanea kaulana o Hawaii nei i ke au kakiko. E ike ana ka makamaka heluhelu, ua hoonohonoho pono ia keia moolelo ma na mokuna; a e komo ana nohoi ma kela ame keia wa pono, he mau pule a he mau mele i kulike a i kupono hoi me ko na manao alakai i hoewe ia ai ka moo lelo. HOOULUMAHIEHIE, Mea Kakau o ka Moolelo o Hiiaka-i-ka-poli-o-Pele. MOKUNA I MAUNA KEA AME MAIKAI WAIPIO, HE ALO LUA NA PALI KELA mau la kahiko loa o Hawaii nei—na la i hala aku i okikilo loa—na la hoi e lehauia ana na hono, na kualono, na oawa, na ha-alu ame na kiekiena aloha o Hawaii nei e na manao kupaianaha me ke kamahao no ia mea he mana kupua, a i ole, he mana aumakua paha, e noho ana ma Hawaii Kuauli, ma ke owawa nani o Waipio, ma kela aina o Hamakua, ka okana hoi i kaulana no kona mau "ala ulili" i ke alo ku'ilua o na pali, kekahi aliiwahine ui a nani loa, oia o HINAAIULUNUI. He palama nene ihikapu keia na kona mau makua. Aohe maka kanaka e ike iaia; aohe ke kiei, a aole ka halo i kona ui; koe wale no kona mau luaui, kona kahu lawelawe ame kona kahuna. I ka nui ana ae o ua Hina nei, a mahope iho o na la i waewaeia ae ai kona mau kapu alii, ua aeia oia e kona kahuna kiai e komo iloko o ke o-wa o ka pali wai lele o Hiilawe e auau ai i na wai lele hune i na

manawa apau ana e makemake ai. A i na wa apau ana e hele ai e auau i ka wai o Hiilawe, e ukali mau ana nohoi kona mau kahu. Ua oleloia, o ka lamalama maikai o ka ili o ua Moi Wahine Opio nei ua like ia me ko ka malamalama opi opio o na kukuna o ka La i ke kakahiaka. I kela ame keia manawa a ua aliiwahine opio nei, e hele ai i ka auau i uka o Hiilawe, e pi'o mau ana na anuenue iluna pono ae o ka hapalua like o ke alo pali a ua wai lele nei e haule iho ana me ka ikaika. I ka hele ana o Hina a hoea kona mau makahiki i ka Umikumamalima, ka wa hoi a na hookaau nenehiwa ana o keia au e olelo ai, he "Sweet fifteen;'' aia hoi, ua pii aku la ua moiwahine opio nei me kona mau kahu i uka o Hiilawe no ka auau, elike nohoi me ka mea mau iaia. Ia lakou i hiki aku ai i ke kiowai, ua hele aku la o Hina a ku iho la ma ka'e o ke kiowai, a nana iho la kona mau onohi maka i ka aleale malie ae a ka wai. A oiai oia e nana ana, ua hoohikileleia ae la kona noonoo i ka ike ana iho i ke aka o kekahi kanaka e oioio ae ana iloko o ka wai. O ke ano o keia aka ana e ike nei, he aka ia no kekahi kanaka opio; a he keu nohoi a ka ui ame ka nani. A o ke poo o ke aka o ua kanaka nei ana e ike iho ana, a e holi'oli'o ae ana hoi imua o kona (ko Hina) mau maka, ua paa pono i na owili lei lehua. Iaia nei e hoomau iho ana i ka nana ana i na aka kupaianaha nei iloko o ka wai, me he mea la, ua ike pu iho la oia i ka peapeahi mai a kekahi lima iaia, e lele aku oia iloko o ka wai. Ku iho la no nae keia me ka piha pahaohao nui o kona noonoo, me ka nune ana iho hoi iloko iho ona. "He mea kamahao loa keia a'u e ike nei. O ka'u hana mau nohoi keia e pii mau mai nei i nei wahi i ka auau i na wa apau i hala ae nei; aole nae au i ike i kahi mea kupaianaha nui wale elike me keia; he kahi wale nohoi i nei la. He kanaka io no paha nei a'u e ike aku nei; he aka ku hoeepa wale no paha?" Aka, elike me ka Hina hoomau loa ana 'ku i ka nana 'ku i ua aka nei, pela no ka mau mai o ka peapeahi ana mai o ka lima o ua aka nei iaia. Aole no hoi keia i kahea i na kahu e noho mai ana ma kahi mamao iki aku mai kana wahi e ku ana, oiai hoi keia hiohiona kupaianaha ana e ike iho ana. Me ka piha pihoihoi nui e opuopu ana iloko o ko na houpo, ame ke ano uluhia ano e no keia kanaka ui ana e ike iho nei, o kona wa no ia i wehe ae ai i kona pa-u hinano, a lele iho la iloko o ka wai. Iaia i haule iho ai iloko o ka wai, luu iho la ia, a ea ae la; huli ae la kona mau maka a nana ae la i luna o kahi kualapa pali ma ka huli Kohala, aia hoi ike ae la ia i ke kahi kanaka e ku ana i luna o ua wahi kualapa nei, a e nana pono iho ana oia ilalo o ke kiowai. E Hoomanawanui iho a pulelo hou aku.