Ka Naʻi Aupuni, Volume I, Number 23, 22 Kekemapa 1905 — KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I. Ka Na=i Aupuni o Hawaii. KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA [ARTICLE]

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.

Ka Na=i Aupuni o Hawaii.

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

Hoomauiū. I ka lohe ana o Kekuhaupio, ka ua . Kaniehameha nei kumuao kaua mua i keia hana a kana hanai. oiai e noho ana ua ke Kahauplo nei ma "Napoopoo, Kona Hema, ua hele mai la oia i Kohala a loaa ka hanai e heenalu ana. Ia wa olelo aku la o Kekuhaupioo me ka makan ole ame ka wiwo oleimua o ua hanai neiana: "E Kalani e! E pau keia hana au. Aohe keia he hana e ku ai oe i ka moku. Aka, e hoi oe e a'o i ke kaa-kaua " I ka lohe ana o Kaniehanieha i keia mau olelo a Kekuhaupio, o kona ku ae la no ia a hoi aku la me kona kah.it a kumuao kaua nohui. I keia wa i hoomaka ia ai ke kukulu ana ] na puali-koa. Na na 'lii ame na mnkaainana— u ke kanaka nui kino lawakua a ke kanakakino niau." Oiahoiheoopu. O keia ano kanaka he "niau" he poe kanaka kino pilalahi lakou. a o ko lakou inoa, he poe "Hunalele." Q ke kahua ao kaua i aoia ai o Kamehameha ame na koa ona malalo o na alakai ana a Kekuhaupio ame na mamaka kaua, oia; o ke Kaukoko ame Kukalohe, ma! Ainakea no ia. 1 ka hala ana; ehiku anahulu o keia ao ia ana o Kamehamena ame na koa, ua lawai maoli ka m -ka kau iaia ame kona poe kanaka i ka lawelawe ana i naj kulana kaua a ka i)oe o o<rhu. oia I ka maa ihe makini ma ka iima j akau. a o ka hanna-mna hoi ma | ka lima lu'nia. j liē iko kaua liov* keia i loaa ij ua Pai»')v i>v 1. Ao. lioi o na kalana kaa-kuiia i maa i ko Hawaii poi' kuua. uu i >a • mua no ia ike iai.i. Noiail-.i k:\ ana r.;-. Taiva nvi īne kt-ia ike, ua lu>«miuka kuke iho la no kona var i.voiioiu»nV>iiO pono »ua i ka pu;iii iMia koa\M»a. A ūa mahele ia lioi b pv»e koa ma na papa e liko 1 \o keia. \i.e ka ])v>onohonoho ia ana 'k;: maiuna o kela ame keia pa|Wi, lu* inaniaka-kaua, oia hoi. ka Alihikaua. Papn I—Hv Hunalele. A o Kalawa, uo Ha:..wa. Kohala Akaw. ka rnan»:tka-k.tv«a oia Fo{ia !o-Ku. O Puniawa a iu» il.i ka ii .naloa iHih») inai oia, A o .. n» .<;:-kaua ;; o k?t i |hH j . ! \\ • .. 'I- v O !L *

nolii ka m&Jaaka kaua o kela poe A he wahi kiinuka keia no Makalawena, Konia Akau/ Papa 4 —lhe Makini. 6 Kukalohe, ka mamaka-kaua o keia poe. He koa iā mai Kona Akau mai, oia hoi, mai Laaloa inai. / 0 ka huina o na koa, na lii ame na mamaka-kaua, he eha lau. Ua like keia me 1,600 jjpe kanaka koa; a o Kamehameha no ka alihika.ua nui makma o- ka pualikoa bolookoa. A liu wale mahope mki, ua makemake iho la o Kamehameha e holo i Hilo; nolaila, u& haawi ae la oia i ke kauoha i kona mau poe kanaka e hoolana i na waa kaulua ame na kia-loa i ke kai. Oka piha o ke kaulua (waa) hookahi, he 80 kanaka a 200 kanaka. 1 ka makaukau ana o na mea a pau, i ka po o Kane, i ka malama o Welo, hainele iho la na auwaa holo moana o ua Paiea nei noHilo. A ma ke kakahiaka nui oka la o Lono, pae aku la na auwaa apau i Hakalau. a hui aku la kona . poe alii ame na kanaka me n« iailāa? mahine ki-ke hala o AVailea. Ua hookipaia ke Alii Paiea e ke kama-aliiwahine Liko-a ame ke aliiwahine Keakealani o Hilo ame Kahipa, ke kaikamahine a Kanekoa, ke alii o Hamakua. Aia ma Hilo ia wa kahi i noho ai o kekahi alii koa o ka Moi Kahekili, nona ka inoa o Kahahawai. Ua hoouna ia aku keia alii e Kahekili i Hilo no ke kalai waa ana no Kahek^li. 0 Keawemauhili ke alij ai-mo-ku o Hilo ia wa, a iaia i noi aku ai o Kahekili e ae mai oia i kona kanaka e holo aku i Hilo no ka hana ana i aiau waa kaulua nona, a ua ae mai no hoi o Keawemauhili L keia nei a Kahekili. O kahi a Kahahawai i noho ai i ke kalai waa, elike me ka mea i makemakeia ai e kona haku Moi, aia no ia i uka o Kulaimano. 1 keia wa a Kamehameha e noho nei ma Wailea, elike me ia i hoike ia ae la, e nolio ana kekahi kiu a Kahahawai malaila, ī ka lohe ana hoi o keia kiu i ka hoea ana aku o Kamehamehailaila, ua holo aku la oia e hoike i keia mea ia Kohahawai. I ka lohe ana o Kahahawai, kekahi ona mamaka-kaua a Kahekili, pii ae la kona wola ame ka ukiuki-nui no kela inoa Kame* hameha. Ua ololoia, o koia kanaka o Kahahawai, he kanaka paele oia mā kekahi aoaō, ua kapa mau ia oia ma ke ano hoohiwahiwa ia imua o ke alo alii, o ka -Paele a kili. M He kanaka koa ahe kanak» ikaika keia o Kahahawai i ka ha* kaka ame ke kaua. Aole i pau.

Ke ao mai nei paha oe o Papai Sla. i ku namu, ' l Hikajmlalc—hio* lu ai—o»hiki waUwala*ki—w<»iki^Kiha 4 *" Aol*», o Manui ilia: aia walo no a noho j«ono mai o ī VV;ona n»o a % u. a oia kv»'u wa. oi \ya»» w;*l;iki wuiki i*ohn ai ' i