Ka Makaainana, Volume XI, Number 9, 27 February 1899 — Page 5

Ka Makaainana.

.                              KA MAKAAINANA:  HONOLULU, FEBERUARI 27, 1899.                              5

kaulua ai o ka hana kaukanawai Hawaii i nei kau Ahaolelo e noho mai la.

     Mawaho ae hoi o keia ano maopopo ole, ua manao o Peresidena Makinile he mea kupono loa i nei wa e noonooia no ka hoomoe ana i uweaolelo moana no ka Pakipika nei.  No ia hilinai a manao nui hoi o ka Peresidena, ua hoouna palapala aku oia i ka Ahaolelo i ka la 10 nei (Poalima), e hoaiai aku ana no ke kupono e hoomoeia ona uweaolelo e hiki ai ke launa me na panalaau mawaho a hoea loa i na Pilipine.  I nei wahoi, ma ko hai wahi wale no e hiki ai ke launa aku.

     O ka piliwaiwai kekahi hana haihai kanawai e ike mau ia nei imua o ko kakou Aha Apana, o ka oi loa aku nae hoi, aia iwaena o ka lahui Pake a he kakaikahi hoi i na lahui e ae.  Me he la he uku kahi wa hao mawaena o na hihia opiuma a me ka piliwaiwai a he hauoli paha hoi na makai i ka hopuhopu mau i na Pake pili hapaumi a kenikeni paha, ma ke ano he mea hoohala manawa, a nela hoi ka hopuhopu aku i na poe kiekie.  Ke ku aku no hoi paha imua o ka Lunakanawai Apana, hookahi no ana hana, o ka hooko mai no i ke kanawai a me kona makemake me ka hiki ole ke alo ae, eia nae, e olelo mau ana oia no ka loaa ole o na i'a nui i ko ka Ilamuku mau lima hooko lehulehu.

     Eia no hoi paha ke hoomanaoia nei i hookahulihiaia ke Aupuni Moi iloko o 1893, iwaena o na kumu lehulehu e like me ia i oleloia ai, no ka aponoia ana o ka Bila Loteri a kekahi poe haole i noi ai.  A ke hoomanaoia nei no hoi ua kakauinoaia kahi mau palapala hoopii e kahi poe koikoi loa o kakou nei a komo loa iloko o ka poai o na poe koikoi loa o kakou nei a komo loa iloko o ka poai o na poe hemolele loa, a makou nae hoi i makemake ole ai e huai ae i na inoa i keia wa.  E lawa nae hoi ko kakou olelo ana i nei wa ua ko ko lakou makemake a ua huli ae no hoi kahi o ia poe noi lehulehu a nanahu mai la no i ka lima i kokua aku ia lakou.

     A i nei la hoi, heaha ka kakou mea e ike nei!  Mai ka lawelaweia o na hana piliwaiwai ma kahi malu a ke hele loa nei i ke akea, a mai na hunahuna liilii loa.  Ua pili keia kuhi a makou i na poe e piepiele nei i na mahele kopaa a he ano piliwaiwai no hoi ia o ko kulana kiekie e lawelaweia nei malalo iho o na ihu o na makai a i hoeueuia hoi e na nupepa namu o kakou.

     He pule a oi i hala ae, e lohe mau ia ana ka inoa Kihei ma na lehelehe o kela a me keia maia hana, a ua pili hoi ia no kahi mahiko hou e hooholoia nei ka hana ana ma Maui a o ka hoohuiia aku koe me ke Aupuni.  Na kekahi poe no o loko o ka poai hemolele ia e lawelawe nei, o lakou no o Balauwina, Kakina, Dilinahama a me Walakahauki.  Ua kiola nui iho nei i na aho a ua lou na i'a liilii, eia nae, ua hiki ole i na makai ke lalau aku.  A o na poe no hoi nei i keehi a i hanaino iho ai i ke Aupuni kumu o na oiwi no ko ka Moi apono ana i kahi kumuhana i hooholoia ai e ka Ahaolelo.  O ia nae paha hoi, he poe hoahanau keia kauna no ka luakini Halepapu a aohe hoi hewa no lakou malalo iho o ka la ina na lakou kahi mea e hapai ma ke ano hana hoopomaikai ia lakou iho.

     Penei iho ke ano o keia piliwaiwai.  Eia ke nee nei ka hanaia o ke kanu ana i ke ko a me ke kukulu ana i na kauhale paahana a he 70,000 ka nui o na mahele ma ke $50 pakahi, eia nae, aohe i hoohuiia me ke Aupuni.  Nolaila hoi, ua hahaia ae ko ka lehulehu manao a ua emoole loa ua pau na mahele i ka laweia me ka uku ole ia aku o kahi dala.  A maluna hoi o keia mau mahele i uku ole ia kau wahi dala e noke nei na poe piepiele i ka hoolilo i na poe e makemake mai ana, a mai ka hapalua ka uku kaulele a hiki iho nei i ka $10.  Me ka maalahi no i loaa ai ke dala i kahi poe me ka hana nui ole a me ka lilo ole o kahi dala.

     Aia hoi ka aina o keia mahiko i manaoia ma kihei, Maui, he umi tausani eka paha ka nui, a mai ka umi a kanakolu tausani dala paha i ukuia ai, ua eliia he punawai a ua kanuia he mau eka ko hoopulapula.  O keia ae la kahi i manaoia ai no ka Hui Kopaa kihei e hoohuiia aku ai no $3,500,000.  Mai loko ae o na mahele he 70,000, e hoomaopopoia he 30,000 i uku piha ia, i liko me $1,500,000, no ka aina a me na pono a pau.  O ke koena iho o na mahele, o ia ia e pakaliia nei e ko kakou poe hooholomua hana o ka poai hemolele iwaena o ka lehulehu piha hilinai i ka hoopono o keia poe.

     Heaha hoi ka like ole o keia ano piliwaiwai me ko kahi ahalulu (loteri)?  Aia wale no paha hoi ka like ole, ina he like ole kahi, ma ke ano o na poe na lakou e lawelawe nei, aole hoi he io maoli.  Nui ka piolokeia iloko o ka pule i pau iho la no keia mau mahele iwaena o na kane, wahine a me na opio a loaa he 20 pakeneta ka oi ae maluna o ke kumuwaiwai io no ka mahele hookahi.

     No ka makauia hoi o ka loteri i hookahuliia ai ka Moi e keia auna a hoopoinoia ai ke "aupuni maikai loa o keia paeaina" a e loaa aku ana paha hoi.  Ano hoi, ma kahi o ka loteri, ua loaa ia kakou ke ano piliwaiwai oi loa aku o ke ino, a ke ike e nei no kakou i ka ulu ae o ka pioloko iwaena o kekahi poe no ke ake e loaa koke ka waiwai me ka hana ole.  He loina no nei no ka oihana kalepa ku i ka pono e poino aku ai e like no me ka mea i hoikeia mai ma na moolelo a pau.  O ka poino a me ka hoohilahilaia ka hopena mahope aku.

     E panai aku anei kakou i ka laau lapaau o ka loteri no nei au?  He mea pono anei e hoohiolo ia Kole ma a me ka Kiwini "aupuni maikai loa," i mea e pau ai o ka poino e ukali mai ana mahope aku o keia ano piliwaiwai?  Ke manao nei makou he mea pono loa ke hopuhopuia keia poe e like la no hoi paha me na poe pepa, kipa, a ano piliwaiwai e ae e lawelaweia nei ma o kakou nei iloko o keia au hemolele a laahia loa. Pehea, e hewa ia?

     O ia nae hoi ka ka Lunakanawai Apana i olelo ai i kekahi poe Pake i kakahiaka Poalima nei i ku aku imua o Kona Hanohano no ko lakou lawelawe i ka hewa ino loa o ka piliwaiwai ana me na domino no ka pili pa-hapaumi.  Oiai nae hoi, ua ae lakou i ko lakou hewa, e hoopai mama no oia ia lakou, no ka mea, o ke kauoha ia a ke kanawai.  Ina i makemake lakou e piliwai me ke akea a palekana loa, e pono e hoohalike lakou me ko lakou mau hoahanau Karistiano e lawelawe nei e pili ana i na mahele Kihei.  Ua makehewa hoi ko lakou nonoho poaipuni ana ma kahi pakaukau omaomao ma kekahi wahi i makemakeia e na Karistiano e lilo mai ia lakou mai a kokua pu ma ka piliwaiwai mahele kopaa, alaila, e loaa no ia lakou ke kokua piha ana o na makai a me ka papapai.

     Pehea la ka manao o ko kakou poe mikanele hemolele no keia kulana e ikeia nei?  Mawaho ae hoi o na inoa i hoike mua ia aenei, aia o Keoni ma, Kauka ma, Kamika ma, Laiki ma, Alekanedero ma, Kuke ma, a me na poe maikai a hemolele e ae no a lehulehu a kinikini wale.  Ke noho nui nei paha hoi lakou a pau me ka piha hauoli nui no ka loaa oluolu o ke dala me ka hana ole.

     Ua pii iho nei hoi ko Kuhina Hoonaauao Kupa kai i na poe kohokoho a hana aelike kukulu hale o kakou nei no ka pii loa o na kohokoho ana iho nei no ke kukulu aku i halekula hou no waho o Kulaokahua, ma alanui Beritania.  No ka pii loa hoi paha o na kohokoho ana a oi loa aku i ka haawina i hookaawaleia ke kumu paha hoi o keia piena ana a ua hooweliweli ae oia e hoouna i Kapalakiko e hoolaha ai no na kohokoho ana a ua hala aku nei paha hoi.  Ka i no hoi e ike mua i ke aloha i ko ka aina nei mamua ae o ke kikoo ana aku iwaho, eia nae, aohe o Kupa aloha no nei, oiai, he kuewa no oia i pae hewa mai ai a halawai me ka pomaikai maanei.

     O ka hua mai nae hoi i loaa mai keia aaka o keia Kuhina kulana ole o Peresidena Makinile a o Peresidena Kole paha, ua hoala iho nei na poe hana aelike kukulu hale i ahahui mawaena o lakou iho a me na poe hoolako i na pono kukulu hale, i mea hoi e hoopakele ai ia lakou iho a me ko lakou mau pono mai na hana kaeku e like la me keia iho la.  Ina hoi ha pela, e oi loa aku ke puikaika mawaena o keia Kuhina a me na poe kohokoho hana ma nei mua aku, a nawai ana la ke eo a lakou.

     Ku no i ka hoomakeaka ke koho balota o ka Poalima nei a ua ike hoi me he la koho balota ole la.  Mai ka huina mai o 603 poe kupono e koho Senatoa, he 84 wale no na balota i loaa i ka moho, oia o T. F. Lanasina, a nolaila hoi, ua kohoia oia.  He $700 a oi ko ka lehulehu lilo no nei kau koho balota hoomakeaka a hoomaewaewa.  Ua piho pono hou ae la hoi ka Aha Senate, aole no paha nei hoa hou e noho iki ana a loaa aku ia kau koho balota hou.

     Ua lawelaweia e ka Hale Leta i ka Poakolu, la 15 nei, mawaho ae o na palapala koloko a me kona mokupuni, aole emi iho male'o o 40,415 palapala a me 30,577 nupepa i laweia mai a i hoounoia aku ma na mokumahu au moana. Eleu no.