Ka Makaainana, Volume VII, Number 19, 10 May 1897 — Page 5
This text was transcribed by: | Kailianu V. Michaels |
This work is dedicated to: | In loving memory of my father, Mervin Apana Lee Kwai |
Ka Makaainana.
HONOLULU, OAHU, POAKAHI, MEI 10, 1897. 5
ʻKE ALEALE NEI KA WAI."
Mai ke Kuokoa aa@nu mai o ka anaina i Poalima nei i unuhi mai ai makou i na telegarapia hon i keakeaia ma ke ala, penei iho:
HAKI IA KOLE - E hoouna mai i mau punuku no kou poe elele kuokoa. Nui loa kamailio. Ua kakou aelike iho nei o Kakina me Keoni D. (Sepekeia) e hakaka no umi puni me ka punuku ole, e lilo ko dala uku-komo ma ka puka i ka mea e eo ai; o ka pili mawaho ae,o ke kii hoikeike o ka Lua-o-Pele kue i ke kuikahi. O ka Aha Senate ka mea uwao a hooholo pono. O Hasetine a me Mogana ua paa omole. Heaha kaʻu e hana ai?
POTA IA HAKI - Aohe mea o nei, ua paa i ka haalele mai ia nei. Noho aku me ke aoao lanakila. Pela @unu @@ hoi oukou.
Apiki no hoi paha o Alapaki Kaoka, i ka hiki ana aku nei i o a hoomaka koke no e kamailio palau aku i na nupepa Amerika. He mei waiwai ole no paa hoi ia ano hana i ka Lunakanawai o ka Repubalika o Hawaii, no ka mea, ua makaukau loa no ko laila mau nupepa i ka haanui a me ka hookin@ mau iho a lilo ka oiaio i piea ole loa mai ka mea pololei mai, o ka oi loa aku nae paha hoi ke waihoia aku iloko o ko lakou poholima maneoneo o ka mea gula poepoe e hewa ai ka ike a me ka manao.
Kapakahi no ua nupepa namu hoohuiaina o kakou, he hoike kapakahi i na hana ma na luakini a pau, a ua hooneleia na Ekalesia Enelani a me Roma. A ma ka L@ o ke Alahouana i pau aku nei i Aperila 18, ua hoikeia na hana ma na luakini apau a koe ka luakini Katolika Roma o Malieokamalu. Ea, o ke kaona no keia o kela A. P. A.; oiai, he kue Katolika Roma loa ia poe. Mai no na hoahanau o ia aoao hoopoina iho i keia hana kapakahi.
E like hoi me ka hoike a ka nupepa Karouikala o Kapalakiko, ua haule ka he mau palapala waiwai nui na Lunakanawai Nui Alapaki iloko o ke kai ma ke awa o Kapalakiko iaia i hoea aku ai ma ka Monowai. Ua hoopakeleia mai ua mau palapala la a ua aku ao o Hope-Kanikela Sopa he $5 i ka mea nana i hoopakele mai. Ke manao lana nei makou ua pani hou ia aku ia mau dala e ka Lunakanawai unuhi ole (?) aku i kona uku oiai oia e kaawale ana. Eia nae, ua makepono no kela mau dala, no ka mea, ina aole kela mau paiapala i hoopakeleia mai, ina ua poino nei mua aku o kakou i ka hiki ole paha ke ike i nei au haiolelo ana i hoomakaukau mua ai. Minamina ino no ka hoi!
Paihi no na keiki o ka Hale Leta Nui me ko lakou mau aahu oihana ahinahina hou me na aikala ku, i kauia me na huapalapala gula-keleawe - G.l.O Ua like ole nae hoi lakou a pau, no ka mea, he elua mahele. O na poe haahaa iho, he mau nihi keleawe ko lakou ma ke alo me kela mau hua palapala no, a o na poe kiekie ae hoi, he molina eleele ko lakou a puui kaekae o na kuka. Ke kanikau e nei no lakou nei la! Eia nae, aohe i ikeia aku na kuka hou o ka Luna Leta Nui a me kona Hope, a pela no hoi me ko ke kakauolelo wahine.
Ua maikai ae la no hoi keia ano hana ae la, eia nae, ahea la loaa ona kaa, halihali ponoi no ia Oihana i pena hoohiwahiwa ia hoi me ka Sila Nui o ka Republika o Hawaii. He mea oiaio anei eia ka Peresidena a me kona Aha Kuhina ke kali nei i mea e koe mai ai o ia hoolilo no ka holoi ana aku i ka Sila Nui a paniia ae me ke Kalauau? Ina pela io, alaila, ua ahona o na huaolelo namu "Hawaiian Mail" wale no ke penaia, a mahope aku no hoi ka huaolelo "Royal," ke hiki mai ka wa kupono no ia. E hewa anei hoi ia ia?
Ma ke auaina Kula Sabati i ka hoolaaia ana mai nei o ka luakini hou o Waiuee ma Lahaina, wahi o ko makou hoikeia mai, no ka Rev. O. Nawahine kekahi haiolelo ano naue imua o ke anaina, a ma ia anaina ke kahi poe ewe a na mikanele. Ua hoike ae oia, i kona mau la opio, ua piha na kuahiwi me na manu iiwi, o-o, amakihi, a pela aku; i keia wa hoi, ua piha i ka lanatana (mikinolia) a me na manu piheetero. Aia ka e kamailio ana, ua kau pono kona mau maka maluna o na ewe mikanele e nonoho a e hoolohe aku ana iaia. Ua pololei no oia.
Ke manao nei no paha keia poe ewe ke mau nei no ka hiki ia lakou ke huki a ke unuunu aku i ko na Hawaii mau wawae. Ina pela ka manao, aohe no he kuhihewa aku a koe mai. O keia no ka Nawahine, ia lua We mu-liilii Kalua, ka hanaiahuhu a Alapaki me Owene-Kamika ma, i noi aku ai e komo mai ma ka aoao hoohuiaina, iaia i hoolohe ai i na olelo a pau, ua kulou iho a lawe ae la i ka lepo iloko o kona poholima, honi iho la, a olelo ae la ka e like paha me keia: "E oʻu mau lahui, ua maikai no keia noʻu." Aia la, o ia ano no ia o ke aloha aina oiaio, a e hoomau aku no hoi kakou e like me ia.
Eia nae hoi, ua hoikeia mai nei mai Maui mai no, a ua ikeia maloko o ka ohua palemo alaula, ka Pi Ki Adavataisa, no ka nele o na iole-ai-iole (monoku) i ka mea ole e ai ai, ua pau nui ka a kai o kahakai kahi e poi a e ai opelu ai. Kupaianaha no na hana a keia ano holoholona hoopilikia i ka lehulehu a hoopomaikai nae hoi i na poe mahiko. Heaha aku ana la ku hopena ina pela io ka hana a ia ano holoholona liilii?
Aole no ka hoi a keia wale ae la, aka, o na mu Kepani ai mea kanu no kahi. Ua pau ka holapu ana i ko Wailuku mau mea kanu, a no ka nele i ka mea ole e ai ai, ke hoomaka la i na mala ko, e ai holapu ana hoi i ka lau. Nui no ka hoi na pilikia e kau nei maluna o ka aina nei, ke oiaio nae hoi keia mau lono ae la.
Ua hoikeia mai hoi ia makou, ua weheweheia ae ka ke ano o kela mau lono mamua ae e kekahi poe i loaa ka haawina ike wehewehe iwaena o kakou. Penei ka ke ano nui: O ka lahui Hawaii ka opelu, ua opa pu ia a hala i ke kai, a o na haole no hoi na iole monoku. A ano hoi, ke kau nei ko lakou weli no ka lahui Kepani, na lakou hoi e holopapa mai i ka aina nei a auai aku i na haole lii-kea o Kahiki i ka paia. Pehea nei ano wehewehe? He wahi aweawea no paha o ke ano pololei.
Ma ke Kuokoa namu o ka auwina la Poalua iho la, ua hoopukaia ae no ia mau telegarama i keakeaia ma ke ala holo moana mawaena o Iapana a me Amerika Huipuia, a penei iho ia:
MIKADO IA MAKINILE - Eia o Hawaii, ko hanai, ke hailoko pohaku nei iloko o koʻu pa ma ke kua, me ka hoeha i kaʻu mau moa. Heaha la kaʻu e hana aku ai?
MAKINILE IA MIKADO - Hoeha aku i ka mea lapa. Lawe ae mai kona alualu (a me ka Waihona), aka, e hoihoi hou mai no i ka hanai iaʻu.
HAWAII IA MAKINILE - Kokua! kokua! e hoeha mai ana ka Mikado iaʻu (ma kuu pakeke).
MAKINILE IA HAWAII - A e pono no. Aia oe a hoehaia a kokoke e pau ke aho, hoike mai iaʻu, o kahi ihepa piha haakei uuku haalele.
Ano hoi, ua hiki mai nei ka mokukaua Kepani Nauiwa, a maluna mai nei oua o Elele Akiama, he loio no ka Oihana o ko na Aina E, i lawe mai nei i na ao ana ia Kuhina Simamura, a no ka noii pono aua mai hoi kahi i na hana pili i na eemoku i kipakuia ai. Ke pipika a ke haukeke nei paha lakou nei @@a ae.
Nui ka piena o ko Iapana mau nupepa no ka keia Aupuni hana, a no ia paha hoi i hoounaia mai nei keia elele. Ua lonoia ae hoi he $100,000 ka ke poho a Iapana e koi mai ai mamuli o ke koi a na hui mokumahu i lawe mai ai i na eemoku i pau ai i kipakuia. Ina pela io, aohe no he pilikia aku a koe mai o keia Aupuni, a hui aku hoi me ke koi poho a na aupuni e ae no na pio kalaiaina o 1895, koikoi loa ka haawe. E ke Kuokoa-Kekake, he kumu kupono keia e hoohui aku ai.
Mai Iapana mai nei no hoi ka lono e loli ae ana ko nei Aha Kuhina a e hoi mai ana o Palani Hasetine mai Wasinetona no ka lawe a i kekahi kulana Kuhina. Ua hooleia nae hoi ka oiaio o keia.
O kahi mea apiki a kupaianaha nae, loheia e hiki mai ana he elele a he mokukaua Kepani, liuliu o Luna Dute Nui Kimo Kakela e holo no waho. Hoea mai no hoi ka Naniwa i ka Poakolu nei, o kona la uo ia e holo aku ai me ka lohelohe mua ole ia. I holo aku nei ka e kakoo i ka ninau hoohuiaina ma Wasinetona. E loaa ana no kana!
Ke noho alii nei ka haikea iluna o lakou nei ma ae no na lono i loaa mai nei no ka poino aku o ke kuikahi. Ke hookikina la ko Kaleponi poe kalepa ia Senatoa Pekina e hana oia me ka hooikaika loa no ko ke kuikahi hoopakeleia. Mawaho ae hoi o ia, ke noho nei lakou me ka hopohopo a me ka luaiele no ke akaka ole o ko lakou hopena o nei mua aku. I hopohopo ka hoi i ke aha?
Penei iho ka heluhelu ana o kekahimamala i kakauia mai Wasinetona mai nei: "Oiai hoi, aole loa e hiki i na poo hooponopono ke ike aku i ke Alii e like me ka loihi o ka paa ana o kekahi Legationa o Hawaii ma keia kulanakauhale, eia nae hoi, ua oolea loa na manao aloha nona a kupono loa ai no hoi kona manaoio ana aia no he wahi kekuna manaolana loa no ka olino mai o ka la e kau mau la mamua loa, a ua hiki ole nae hoi i kahi mea ke hoike ae i ka wa hea la, a i ole ia, pehea ana ia e owaka mai ai ia la malamalama; he la oi loa aku hoi ia no
(E nana ma ka aoao ewalu.)