Ka Makaainana, Volume VII, Number 16, 19 April 1897 — "KE ALEALE NEI KA WAI." [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

"KE ALEALE NEI KA WAI."

Iloouiakeaka no boi paha. Ke hiliuai mai nei paha hoi kaHi poe ua Uaua io o Al&paki Kaoka e iike me ka mnkon i ! hoike akn ai oua ka iHu i hala, oia hoi, aole oia e lawe ana i knna nka oiai oia e kaawale ana i ko na aina e. Aohe o makou .wahi hilinai iki pela. Mai kinohi inai o kona moololo, o kona oha'ia a noe kona ewe a anna aohe lakou i I maa ia ano hana. 0 ko lakou | maa, a ua maaia hoi lakou, aohe ! o iakou haalel» i ka mea a na | maka e ike ai be mea poao īa. i E hoooianao, «ole loa k@ aloh*r t aina ilok* o oa ewe a Kauks. | Aia ka o Kakina ke ho#paa- j paa mai la i o me kekahi Kiwini okoa aku, he loi' A ka uo k«\ Lega | tioua Kepani ma WasiQetoaa, e j piii aaa no kela ala hoohauaa#le kipi a ua Kepam maanei, a aia qo hoi oia ke kulou 1» uia kana wabi apana hana kahiko, q ka h«oj>uaipuni, kekahi o.iia hana a koaa hoahui i makaukau loa ai. Ua ol®io aku o Kakina eia ka "aa alakai r®ialisa' , ke leo nui aei ao ka hoohuiain», ī mea ka e palekaaa ai o Hawaii aei i&ai ke komo aui mai o aa Kepaai a nae na Pak©. I kā wa hea la? Owai la a«ia poe alakai ana i p«lau. aka 1» i ko o poe? Ke kuhihiwa ole makou, 6 kola kauna uo i hilinai ole loa ia e ka lahui. I ka wa hea la īakou i lilo ai i pne alakai? Ke haohao oei makou ao ia. Nui iio Va ! hoi ka ma'&lea wahawai o ko | Batnna hoahui a e ola ana paha ; hoi na iwi, | laa e huli hope ae uua ua J makamaka Uelahelu o Ka I Makaainan v uoi i K,ekahi helu i ; hala koke uoia iha aua uo j kekaki mauao noua ke poo— lf lCa Opala Hope Loa." Kc> k.ilohi a ke hakilo pouo loa hou ia iho kt kaona o ia louo i |

■ k'tik-e;*i;t ma ke ala, e ikeia iho ana mo ka polnlei o na hoapanpn ana iio ka mea o pili an» i ka niuau Kepani nia o kakon nei. Ma i:i "opala hope loa" i ho ikeia aku ai olelo ao a Pereaidena Koie, i koho wa!t ia ho, i hoouna aku ai i kona m.au elele raa o, ana ia e hana aku me ka nana a hoomaopopo oie ae no ka oiaio. ' Heaha na naea 1 hoikeia mai nei? Peln no o Kakina ma i noke mai nei 1 ka hoouuliiui, a hojliloia kahi opaia nuku i knahiwi nui. No ia pflha hoi i puiwā"ai I o Amerika Huipaia a makau i honua, hoonna okoa uaai nei i I; ka moknkana Piladelepia. Heaha ka hua i loa.i mai nei? He ueo ahe nelo, o ia iai malie pu wale iio, «ohe okaikai ae. Eia nae hni, uu aie nui ka lahui ike kapena oka mokumahu Rio de laneiro a me ke kapeaa o Ka moicuk«ua Aleti, noka mea, ia lan* i ku aku ai i Kapalakiko a i ka pinauia ana mai no ka eiaio o kela aln haohaunaele kipi o na Kepaiii maauei, na hoike aku laua aohe oiaio, aohe no hoi laua i lohe inaanei a »ohe no hoi i ikeio, aka, o k]i uoho malie wale no ka mea i ikeia. £ mah»loia laua. 0 kahi mea aka lna nae paha hoi ia ina i hiki naai nei ka Piladelepia e hana i ko ka lahui oiwi pono, e iike me ko makou manao ma ka helu i hala. Me he la aole loa ia e hala ana, a hookahi no a kakou hana pouo, oka hoooiauawanui iloko o ka noho malie a ekemu ole. E pono kakou © ao i keia liaawma 1 nei wa, aole hoi paha o ka nunu aku a nuuu oiai, alaila, pnkauk&u hele aku i na olelo. Polelei na olelo aka Pi Ki Adavataisa oka olelo aiia ae i kahi la i hala iho la, ua nai kt ka aiu* nei hoopoinoia e ua olelo koupuupu wa'e eku no ma Amerika Huipuia. Aole no ka paha hoi i māopopo i aei ohua palemo ke ano oua haua hawawa aua elele kawawa o kekahi Aupuni h«wawa a ku i ka hoomakeakaia. E k&la ka* hiko no uoakou i ike ai. Kohu kaiualii uo hoi ua haua hoouialu iloko o keia au & i keia wa a ka aia'i samo!a-poki i puka ae ai iwaeua eemoku o kni o Kahakaaulh i hoiki kaokoa mun.loa īa aku hoi e *n3rakon s nVa ka he!u i ha!a. Ua hoomakaia keia e mai ka wa mui loa i ikeia ai o ka ma'i a hoea loa mai n# i nei wa, Peuei iho e m&opopo ui ke uuu kauialii a p&aui hoopakiuiaka

Wf\!e no. X kn no, i ikeia ai o kel* poe mua fkolu i loehia i ka mā'i, iwaena ia o na uoe i noiiin, eln nae, oa hauenia na luna oihana ra l*kou i lawelawe ia kana, oia o Kuhina Kupa, Luna Dute Nui Kimo KakeU a me ekolu poe e >e. Ua pau la- '* kou i ka Uoi hou i ka Poakahi i hali no KahakaHulaua, a ia ahiahi iho, ma ni Waapio ke kau nui hou ana m»ii a lawe loa ia Eoaloko aku n#i o ke kulauakauhal« a ko Kimo Kakela wahi iwaho o ...Waikiki, a aia lakou ilaila « noho hpoaaalu ia uei. Oiai k« hoi lakou ma ko lakou ala uo ka .hoomaliia' i& ahiahi naolehulehu, ua ku iho ka kekahi o na kaa ma kekehi hale inu rama, lele nui a koaio iiako e inu ai, a pau ia, ktu. nui hou, a pela aku aaa uo ka a hala loa no waho. He keu keia a ka kan a 1 u a • 1 o a w ° m an po po i o *. Ua pomaikai a ua paleka.ia loa kakou «ole kela poe eemoku 1 hoo kuuia mni e.lele iuka nfi. I Da paha aole na. haua nieni*i«e pono a ke Aupuui, īua U ua lele kela % poe iuka nei, n iuka nei hoi e puka ai kela ma'i me ka ike ole ia a peepoli loa ia paha hoi. .0 ka makou ia e olelo ae uei i ko kakou pakele. Eia aae hoi keia poe Uuia oihaua ke lioolilo uei i lakou wa hoomalu o 1S la a ka P*p t a Ola i hookau ai i mea paaai wale no. Hiki nui aku nei ka hoi i Waikiki, hela aku uei ka Luna Hooko o ka Papa Ola, oia o Lalaua, u kouio iloko o ia pa i hoomalula a ku kaoiKiiio pu uie Kuhina Ivupa mawaho o ka lauai, koe nae hoi ka piU loa ana. Na Lalaaa ponoi no nei i hoike ae uoa ka halawai o Va Papa 01-i \ ka auwiua la Poakoiu nei. . „■ ; -I ■: ■ He uiea hou kela i kekahi e aa lala a ua ninaiia ae ina paha hoi p«ia ke auo o fea hoouaalu aaa e pouo ®i ka lehulehu a uh kekahi iuna hoi o ka Papa e keehi mua. Ua ae aae h<?i o Kauka Wahie, ka per€sidena kuikawa i kohoia ma ia haUwsi 4 aoke ka he hopt hopo aua iloko o ua ia hoomalu aia ka a uaHwaeua o ka ia 9 a uae ka la 14, k& wa hoi ao ke kiko ae o ka auo&uo, h mamua aku ka hoi o ka !a 0, ae!e loa e hiki i ka ma'i ke hoo !ah?pa. Tna pe!a u\ a!^i!a t aehe ilo he waiwai okeia auo hoomala, 1 kahi wa o ka Poakolu nei, «a heie aka kahi m&u uiea o kela poei hoouialaia ika holoholo wea mawaho ae o kuasu, ua pakhu!» ka waa a aui aua i kula cua kahi wahi okoa ae, 0 keia auei uoi ke auo o ka hoomalu aua 4 ? MaU loa hei ka hoopn-

laimaka, he h-iuu hoi i ike uie ia mai mn.a Pela i mnīi.ioin ai e poao ke unlauaa lo« ia ka hoomalu aua a e h o i i p. )e kiai, a e maouoia o pu kekahi i hoomaluia, e hiki ke iiaaieie ia <vahi. A o ka mak.ou.ua® hoi ia e iiaohao nai s olelo ae—-he-aha la ka waiwai o tiei ano hana kāmalii oaua ia nna a mahope akive hana io ai, MalU nae ■'pahn hoi no kro Kupa aianho'oia "ka 01 o r Maoi Hikina." Ua ninania akn o Kauka Wa-hie-—heaha la ka waiwai o ka hooiiialu ai>>i? 0 kaua paAe, i akaka lea ai.hoi da poe i huuoiia 8,1 hiki pooo ai uo iioi ke* kiaiia 8 tne ka makualain aku no 'ka wa puki ae o ka ma'i Id» paha ekuu 1-au.ia ■■ loa ia ue* « .uaopopo ai tia p ui-l, ua ko:ao i H huik»u h ua Ui.laha lon na a lunmnh hoi o ia « hiki o!e «i 'hoomalu a kf? kinaiii». Kokun! Ina ht hoomaln ka i maUH.pia, « pu3tio e hook<» aku .« Uke ine ka inea i manaoia ma ke ka ' nawai a e ralaj* ākn, iua i mauaoia j nci>a paaiii wa!e no na kekahi Kuhiua, e pono e lohe maopppo ka ; lehul«hu, alaila paha hoi na ka l'ehnlehu e hana a e hoomaopopo aku ia lakou. Ku ' paianaha no hoi paha, i..n>i au wa!e no nei ano līana kohu kainaiii. . Ka i 110 paim ho] ua pau, eia uo ka ke mōe lapuu 'nei a L a wa uo » oili ie avo fta olelo homo a hakuepa no ka ohaāa A.iu a me ka lahui Hawai), i dpī wa hoi, □a Porofes>i W. T. Birigih«ma, Mea M»lama o ka Waihuna Hoahu Mea Kahiko Bihopa ma ke kahuā o na Kula Kamehā'mehe. Ke hoino nei oia i kacra uae'ik® aj. a ua like loa no hoj. me |ca mauu pelapela e hnoaino okoa ana no 1 kona punana ponoi iho. Wahi makemake oia i ka hoohuiaina malalo o na aoht nae hoi ooa makewake i Mokuaina, aka, o ke ano e hooponoponoia la o ka ' Apaua o Kolumehia, o kana ia i makemake ai 0 ka oi loa ae ka hoi o kona hoihoi,e hoohuiia aku me ka 15mepaea Beritania. Aia wale no kaa hoohuiia, alail», loaa ka palekana kalepa. Ae paha! No ko ka iahui makemaki hoi i ka hoohuiaina, ua olelo oia ua makeoaake ka hapauiii loa ma kona manao, oia hoi, ua makeuiaka kr« lakou c lilo i mahele no s:ekahi aupuni nui. Ina, ka e koao ann ua kauaka uiaoli, me k» hookikina ole ia, ua U3aoso ka oia e kokua

no kn i k& hoohuiaii.a. ; Ke ino hoopunipuni! laia ka Jioi i kamailio ai no aoao piii lahni, ua inauuo oia ka o umi makHhiki e hiki mai sna, aole ka e ko» iho »na be wahi kanaka Hawaii koko piha hookahi, o ke kumu, no ka pau loa ka o na wahiue maoli i ka naare aje na Pake, Kepani a me Pukiki. Ke hui ka he mau Hawaii uinoli a elna, he pooaaikai ka loaa o ua hua. Ka lapuwale uo hoi! _ Ma koua'manao oiaio ka,aoh« ka ho wahi mea waiwai iki o ka noonoo ana no kakeu ma ke ano kalaiaina e like !a no hni me ka hoomaopopo ole ia o _na Ilikini ma na hana piii kalaiaina o Amerika Huipuie?, Ke pau aku uei ka kakou i ka make, wahi no aoa. a he lahui mam«ke wale. laia ka hol ko kakou /naka a mamake wale; Hele pela! J i Lawa '010 iho la oia me la moeuhane polopolona kahiko loa o lakou, ua hoomaka »'©■ oia e ' hoino i ke moku. ma ka olelo ana ae o kona luaui, a m® ko kona kaikunanr, ka Moi Kalakpua i hala, he neger.> Pukiki ka. Aohe kalaua he naau Alii piha, a pela wale aku a ku ka puu opala © hoopailua ai. He mea hiki olt ka i na pf>3 e waj laau ana no ka lioihoi hoU ia ae o ka ohana alii Hawaii, no ka mea, aoie ka ke Alii i manaoia Q0 ka lala a kuuna kuauhau pololei o ka ewe Hawaii piha. Wahahee no; ine he la ka hei ua ike pouo oia. loa aoU o Kalakaua a m« Liliuokalaui he mauAlii Hawaii, alaila, ua hiki anei hoi iaia .ke olelo ae u a oi ak u k o Pau a,h i ikulaaa, a ī ole ia, aole oia he Alii? E hoomaunoia he hanui ko kakou c Āliiaimokn u« Paka r laua me Konia, ua makua hoi 0 Pauahi, a o laua like no ka hauaiia aua/ No hea mai la hoi ka ike o nei lalau huhewa? No ka mea nae hoi e piH ona 1 ka ninau 'lahni na nui g ua lehulehu loa ka maanei', o ' na poe lapuwale haahaa loa wale no nae. Ua keakeaia ka lakou e ke kumukAnaw«i, aia a ike i ka heluhelu a kakaii i na olelo Enelani a Hawaii paha, alaila, loaa ka pono koho lnloi'a. Aohe ka he hopohopo ana no ko * na Kepani komo keakea mai. Ina pela io, heaha ka boi keia makau houua o Kaki.ua ma i hoopuiwa ai ia Amerika Huipui». Ua hoopāu oia i kona manao ma ke keh& aaa ae no ka maaiahi loa ® ke kinaiia ana o ke ala Inpi a kamalii o 1895, e hoike ana i ka whiwai ole o na hoeueu aoa ae e kipi. Ua kipakuia

ua poe kipi alakai a ua oluolu loa hoi ko. lakou hoomaopopoia ana, iaa e nan'aia ae ana ke kofkoi oko lakou hewa. Ma kona manaOj ua kupono loa kā lakou e hoopaiia a oi loa ae ke koikoi, ,ke kmumaha ame ke kukonukonu. Pomaikai kakou aole oia kahi. O ka oiloa akn k* o ke koikoi, ina e noonooia iho kekahi mea i ohuoauia ma ke kiola ana aku i na mea hoopahu iloko o ka luakini Halepapu mai luna aku* oiai hoi ke ahaiua, me ka Peresidena a me kona Aha Kuhinā pu,e pule nna i ke ahiahi La Pule, alaila, maopopo loa ke ino oko lakou hewa. La hana uo-a--oli ia ka na mea hoopahu no nēi hana, a i powaikai wale no ka i ka loae koke ana. Huai ka | wahahae la! ' Eia keia iapuwale ke ai nei i ka waiwai a ke Aliiwahiue ahi i waiho mai ai no ka pomaikai hoonaauao oi kelakela o kona lahui, a o. ka makou hoi ia j e olelo ae nei, ua kupouo oia e ho«paui« a e kipakuia mai ke kulana a mai ke kahua ana e noho nei. Eia h« apana haua

i na nakahu hoomaopopo I ai, a i ole hoi ia, e pono e hoikej ia aku īa C R. Bihopa, »ra mea uana oia i hoonohp mai, a he m«a maopopo loa aole oia e haihoi ana i keia ha aaino wale ia o ka lahui o kaiaa wahine i waiwai ai oia, a i ae ai | oia nana iho uo kana. | 0 kekahi mea hoi e hoonaao- i |>opoia ai non#, ua hohouo kona kaulana no kā wehe i kapa o kamalii a e aua ike kino a me kahi hilahila. Hehana kaia ana no ka imi akeakamai a hoon&AUao, eia nae, he ku i ka hilahila ame ka s ekaeka pu. Ua oleloia he kia moku ka kona a he ku ka oia i ka makauia. No kaaa mau haoa, ua kupono # loa oia e kaiehuia mai o kakou akn uei, uo ka mea, he lapuwale a he hana ekaeka oia e knpono ole ai e R9 a e hela paha hoi iwnena o na opio oiwi o na aoao a ehia. Ua huli hoi 10 nai nei no o Wiliauaa Owenekamika, a ma ka hoikaia mai e uapoe i ike iaia i | ka pae aaa mai, aohe ka he maij kai o koiia heleheleaa, wa hele ika oia a haikea. E uhi aua ka, \ maluna ona ka na like ) loa ka oia uie ]ne { lio la i pelu ka huelo oaawaena oua uha. Ika haanou oaaē hoi rua uupepe 5 ko lakmi aoao,he wa pokole wale uo ka koe a loaa mai fca hoohuiaiua, oiai» ua uui Va mauAolaua, Pelapaha?