Ka Makaainana, Volume VII, Number 15, 12 April 1897 — Page 5

Ka Makaainana.

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, APERILA 12, 1897.

5

 

aku o kekahi mau aliikoa e kuk@ pu me ia.  No ia mea ua noi hou aku lakou e hui me ka Peresidena a me ka Aha Kuhina, a o ka Poakahi i hala ka la i hooholoia ai no ia halawai ana.

            Ma ka la a me ka manawa hoi i oleloia no keia aha-kukakuka, ua hele aku na aliikoa alakai a i ke komo ana aku i ko ka Peresidena keena, o ia hookaki wale no ke noho mai ana, aole na Kuhina, ua auhee a ua puhee nui, no ka mea, ua noho ka wiwo a me ka weli iluna o Kupa.

            Wahi o ka oleloia, i hana ka o Kupa pela i mea e ukiuki ai o na koa pualu a haalee, oiai, ua hilinai oia ua lawa no lakou i na koa kumao a me makaainana o lakou.  Eia nae hoi, ua @oke aku na alii i ke kamailio i ka Peresidena, o ka ae, o ke u, a o ke kunou no hoi kana i na mea a pau, a pau hou @ hopena weliweli (?) i ke pahonohonoia me ko Kupa lihi launa ole aku.

            He mea maa mau aole ka mea kalepa e hoouku iho ana i ke kumukuai o kana mau mea kuai, eia nae hoi, o ko "kakou aupuni maikai loa"  a me kona poe kakoo, eia lakou ke hana mau nei ma keia ano hana ku ole i ke kalepa maikai ma ka mea e pili ana ia Hawaii nei a me Amerika Huipuia.  Ua ikeia ke kupilikii i kahi wa a hiki ole ke hoolilo aku i ka waiwai i aihueia.

            Eia iho he mau hoomanao ana no J. L Kivini mai kekahi o kana mau palapala ia Kuhina Nui Balaine:  "Iloko o kekahi hora kuhihewa, mahope koke iho o ka make ana o ka Moi i hala, ua haawi a@ he hapanui o na lunakanawai iloko o kekahi au o ka manao lauloa maikai * * * i kekahi olelo hooholo kahua alakai hana * * * eia nae, o ka lunakanawai oi loa aku o ka noonoo maikai--he Amerika, o Makale, ua haawi ae he manao okoa."  Uhu, kolekole no!

            Ke lawe hou mai nei makou i na olelo a Peresidena Kalivilana i pau: "Mamuli o kekahi hana ku i ke ano kaua aku, i hanaia me ke komo kokua aku o kekahi elele kalai aupuni o Amerika Huipuia a me ka loaa mana ole hoi mai ka Ahaolelo aku, ua hookahulihiaia ae ke Aupuni o kekahi lahui nawaliwali, he lahui hoa'loha a hilinai paul@hia nae hoi.  Nolaila, he hewa nui koikoi ka i hanaia, a i ka noonoo pono ana hoi i ke kakou ano lahui a me ka nana pu ae no hoi kah i ina pono o ka lahui i hoopilikiaia, ua konoia mai kakou e hooponopono hou aku i ke ino i hanaia."  E ae ana anei o Amerika Huipuia e lawe aku ia Hawaii nei me kekahi kuleana @ a popopo e like la me ia ae la?

            O ka na nupepa hoohuiaina nae hoi ia e makemake nei ia kakou Hawaii e hoolilo aku kakou i ko kakou pono o ka hanauia ana mai ma keia aina ia Amerika Huipuia, i mea ka e pau ai o ka hewa o na poe i hoopoino mai ia kakou.  Ae no hoi paha!

            A ma ko lakou manao nae noi, e lilo aku ana ka kakou i mea ana nui loa ma na hana hoohoihoi kalepa o ka honua nei, a mamuli ka hoi o ia e pono ai ia kakou ke kiola ana aku i ko kakou kulana kuokoa a lilo i panalaau no kela Repubalika nui.  He hewa ka ko kakou noho iho me ke kuokoa, he ike a he mahaloa mai e na mana e ae a pau loa, a panai like aku no hoi i ka noho'na hoa'loha a e hoomalu a hooholomuaia mai hoi e lakou a pau.

            Eia iho ka manao o kekahi mea kakau nupepa buke oili malama mau (Century Magazine) e pili ana no Peresidena Kalivilana i pau:  "Oiai no hoi, aia he manao like ole e pili ana i ka naauao o ka Peresidena Kalivilana kaua alakai hana Hawaii, ua kaleleia nae hoi e kahi poe loea ma na launa ana o na aupuni ua hoalaia ae ia wa he kulana maopopo loa i hiki ke koho a uiia aku iloko o na keneturia e hoea mai ana ma ke ano he mea waiwai no ka lehulehu" * * * "He oiaio aole loa he loea kalaiaina Amerika i hoike oi kelakela loa ae i kela pono i ike kakaikahi ia a me ka hoopalekana hoi o ka manao aa oihan" * * * "@a ko nae hoi iaia kahi mea i hiki ke kakauia aku me 'na hua-palapala nunui' ma ka moolelo o Amerika Huipuia."  Ke olelo ae nei KA MAKAAINANA a me na kane a me na wahine oiaio a pau ma Hawaii nei Amene a Amene.

            Ua heo aku nei ma ka mokumahu Gelika o ka molehulehu Poaono, la 2 nei, o Ede Keoni, keiki a Pi Ki Keoni, a me kona ohana me ka lohe mua ole ia hoi no kona holo.  O ka kahi manu iiwi ia o ka lawe olelo ana mai, he olelo aku la no ka oia, ua koe nae hoi i ua wahi manu la, aohe oia i lohe i ka ano o kana huakai.  He mea hiki ole nae hoi keia ke hilinaiia.

            O kahi Lunakanawai Kiekie pauhananuu no ka hoi kekahi a e hala loa aku ana no Wasinetona e hooikaika ai ka no ka hoohuiaina, eia nae, e hoopaakiki aku ana ka oia no ko Adimerala Waka hookohuia mai i Kuhina Amerika i Hawaii nei, a ia Parata paha hoi o Alabani, kona kaikoeke, i Kanikela-Kenerala Amerika i Hawaii nei.  E ula-helo mai ana paha hoi kana.

            E mahaloia nae hoi ka Lunakanawai Kiekie, ua hana iho nei oia i kahi hana i kupono e hoomauia aku a e hoohalikeia aku no hoi e kahi poe e ae.  Wahi a ka hoikeia mai, ao e ka oia e unuhi ana i kona uku no ka manawa ona e kaawale ai.  Hoike ka makee o nei ewe a Kauka.

            He kou keia a o ka hana hiwahiwa ma kona aoao, a ua pono loa hoi e hana like ia e na luna aupuni e ae.  Na Kuhina Kupa o ka Oihana Hoonaauao no la hoi na olelo mamua iki aku nei no na kumu hana ole, mamuli o ka hoopoinoia ana o ka ike o na maka o kekahi kumu wahine, no ka inoino o ka hanaia ana o ka halekula, a no ke keakeaia ana hoi o kahi mai ka hoi ana no ke kahua o kana hana, aohe kuleana e ohi ai i kahi uku ke ole nae hoi e hana no ia uku.  Pololei no!

            O ka oi nae hoi keia i nei au, nolaila, e huro ae paha hoi kakou no Alapaki.  Iaia e noho lawelawe oihana ana malalo o ke Aupuni Moi iloko o na maka hiki loihi i hala, aole oia i noonoo a i hoomanao iki no nei mea, aka, ua hao no ka akau a me ka hema, aohe ka nana ae.  Ia wa, ua like me eha makahiki holookoa kona holo hoomaha an@, ke huiia kela a me keia wa ana i hele ai, a ua ohiiia no e ia a pau.  Huro hou a huro hou aku!

            Ke haanou la ka o Kakina ma o eia ka ka lahui oiwi ke pau awiwi nui loa aku nei ka i ka holomoku e kakauinoa no ka hoohuiaina, a o ka hoohuiia aku ka o keia mau paemoku a Amerika Huipuia ko lakou puuhonua hookahi e palekana ai mai na Kepani, e komo kue nei ka hoi ma na ano hana a pau.  Eleu io no ka hoi ua hoahui la o Satana ma ka hoopunipuni.  Aohe ia ano hana i ikeia a hiki mai i nei la.

            Ma ko na oiwi aoao hoi, ua ahona na Pake a me na Kepani i na poe Amerika o ke ano i ikeia maanei, no ka mea, ua laulea like ko lakou noho ana.  Ina ua hilinai io ke Aupuni a me ka auna hoohuiaina no na Hawaii, no keaha la hoi ke kahea ole ae ma ko koho balota e maopopo loa io ai ko Hawaii nei hopena kalaiaina.  Aole loa e loaa iki ana ka maluhia kalaiaina ma o kakou nei aia wale no a loaa ka hoomaluia mai e ka mea a ka hapanui o ka lahui e hooholo ai a i makemake loa ai no hoi.

            Nui ka hohono a me ka polopolona o nei wa, oia hoi, eia ka kekahi poe e hana nei malalo o ke Aupuni ke uku mau nei i ko lakou mau poo ae, i mea ka hoi e paa mau ai ma ka ha@e.  Ina pela, ua ekaeka io ne.

            Ua oleloia o keia ka kekahi o na kumu hoopii a na lala o na pualikoa pualu, no ka mea, ua pokeia kahi uku uuku e loaa ana i kahi poe o lakou me ka hana hooikaika maoli no i mea pui kika wale ia no a i mea hanai ai hoi i na poe palaualelo maluna ae o lakou.  He hana keia i ike ole ia mamua, a eia ke ku nei ka ea o ka polopolona no lakou nei ma ae i ka "noho mai e lile" iloko o ko lakou aahu o ka hemolele hoopalaimaka.  Pehea hoi ia?

            Aole loa i makemakeia ka manao hoohuiaina, a pela no hoi me ka mea i oleloia e hookohuia mai ana o Adimerala Waka i Kuhina no Amerika Huipuia i Hawaii nei.  Ua like no kona hoihoi ole loa ia e like me ke kumuhana hoohuiaina, a i hewa no i ka loihi mua ana o kona alelo maanei ma ia mea.  Ina oia e hookohu io ia mai ana, alaila, e lilo no ia i hana e hoomamao loa aku ai i ka mahae o nei wa mawaena o Amerika a me ka lahui Hawaii.

            Eia ke Aupuni ke kahea nei i na kohokoho no ka hana ana i ke alanui pali o Nuuanu, me ka hoikeia ae hoi e hoohanaia na lahui Hawaii,  Amerika a me Europa ma ka hookahi-hapalua o na poe ike ole i na hanalima makaukau.  He maunu keia no ko Amerika Huipuia poe, i loaa ai hoi ka mea hoikeike a haanou ak@ ma o, eia nae, ua lohi loa keia manao ana e hana pela.  Ua ike kahiko ia mai no ko lakou nei ma ae epa, a e hana wale aku no aohe e puniia mai.  He nui na ano e pepehi ai i ka popoki a make kona mau ola eiwa.

            I hoounaia ka o Hakawela a me Kini aku nei,  i mea ka hoi e hiki ai ia laua ke hana a ke hooikaika aku no ka hookoe ana mai i kau wahi o ke Kuikahi Panailike.  Ke hiki mai hoi ia ia laua, aohe e ko ka moeuhane hoohuiaina polopolona a lakou nei m@ ae.

            A ke nele mai hoi na mea a elua, alaila, o ka lakou nei ma ae paha hana hope loa e noi aku ai, o ia ke kukuluia ae o kekahi Mokuaina Amerika ma Hawaii nei.  O ke aupuni panalaau (teritori) ka makemake o Kole a me kona poe hoa'loha, i hiki ai hoi ke hoohoka aku i na poe i auamo pu ai no o lakou iloko o 1893 a me 1895, a ua ike e ia no hoi nei ano o lakou ma ae e lakou

[E nana ma ke aoao ewalu]