Ka Makaainana, Volume VII, Number 9, 1 March 1897 — "KE ALEALE NEI KA WAI." [ARTICLE]
"KE ALEALE NEI KA WAI."
Ua loaa *hou no ia uoau telegarama i keakeaia ma ke ala e ke Kuokoa iiauau, a i hoopukaia ae ina koua heiu o ke ahiahi Fv)akahi i hala, a eia mai: ■ H-aki ia Kole—-He kumuhaua uiake ke kumuhana uweaolelomoana Hawaii. Peia uo hoi me ka hoahuiaina aia wale uo a hiki ia kako«i ke hapai liou ae iloko o k« kau kuikawa ine ke ano inauaolaiia ole no nae hoi e hiki aoa,. Makaala a maalea loa k« Alii naa kona ano e hoohana nei. Ua haawi ae oia i kf mana pai i ka hoohuiaina iua aohe ana mea eae e hana ai E hiki no paha hoi ke kuikahi ke hookoeia ma kau waliL He date o «lua keneta o ka paona ke hookauia ana maluna o ke kopaa a e haawiia mai ana paha hoi ia kakou ka pomaikai oka hookahi-hapalua 0 keia dute; eia nae hoi, « hana kakou no ia. E aiiona uo paha hoi ke haaleleia ka hoohuiaina, uo Ka mei, ua maopopo loa ina poo Aupuni o nei na ano hana 1 lawelaweia eka Ahahui Hoohuiaina no ka ana aku i ka manao hoohuiaina iwa-eoa ona Hawaii. Ke pakele ke kuikahi a e pono uo hoi na mea e ae a pau loa.
Kole ia Haki—Uh uluhua au ine aa hana kuwaho. Eia au ke hana nti ma na oaea pili i ka aiua a me ke kanu kope ana. Ia Kupa mai oe e hiliaai ai a e hookuu mai ia'u ehoomaha.
Pehea la ka manao o ko kakou poe ®h»kul*i ao keia mau olelo mahope ibo i laweia mai ka uupepa Kalepa o Laivile, Kenetck®, Amerika Huipuia:
. fi O ka mea kiekie hookahi #ale no i hoole loa e pane aku i kekahi ike a ainaninauia aku ona iioko o ka makahiki i hala oia no ka Moi L r iiuokalanj. Na ia mea i kono m&i ia makoīi e hoohuoi ae ua pololei loa no hoi ka Peresidena, ma kekahi ap, uia ka. hoao t ?»,-t e huihoi Kou ae iaia i ka oohoalii, £Tk;ekahi wahine i hiki ke paa i kona alelo, ua knpono loa oia e lilo i Moi. ,> Mai la wa}ii mai nohoi pah« o ke ao naauao a mala -nalniua tvei o Kuhina Wilisi, i make> i hoo uoiiia oiai ai no kakou aei, Ke no»kfl nei lakoii ilei ma ne i ka haiiuku la Kapenu Pama ma Ke ano pāhenehene aku, «>o kana mea e liana a e immaiHo la no ke Auiuioiokn ma AVi<s «KLn*. He uoike keia oo ku lakou uaw*liwa!i a o ke pahenehene waU* no kahi mea hiki i k,«ma'r. ha'ihali ipukuha kahiko o kakou i»oi Ponei iho ke auo pahenehen* a ku nupepa La o Nu loka, a na ohm palemo h«i o nei i kokua ae mn kn hoolaha an§ n oi !oa
' t) e kUkou mau Eiapao haiiuku ponoi iho; <{ I ka wa hea e kipa ike hon aku ai ke Alii i ka Hale Keokeo?" i niuauia aku ai ia <( Duke M Pama. "Ano, he mea oiaio loa, e kala mai o« ia'u ma ia. mea/ r wahi o kana pu>»e. (t E hoomaopopo oe> he hana malu loa na poe Hawaii ika lakou mau hoolala ana, a aole loa he wahi naea iki i maopopo ia'u no na mea i hoolalaia. Aole au i ike e hele aku ana oia i ka Hale Keokeo, aka, aole loa e hiki ia ? u ke olelo hooia loa aku loa oia e hele iki aku ana." <l Eia anei ke Alii ke hoao nei e loaa mai kokua ana mai ke Aupuni hou e komo mei ana e hoihoi aku iaia iluna o kona nohoalii hakahaka?" "A hou pono hou mai la no oe i kekahi ninau ' pololei loa ia'u. Ua inakemake &u e hookoeia Eaai ka pane ana aku i na ninau i pili ike Alii wale no." "He manaolana no anei hoi ke Alii n© kona heihoi hou ia aku i ka nohoalii Hawaii?" '■0 kahi mda wale no i hiki ia'u ke pane ae he ano kanaka »o ke Alii, a na manaoio au he noho'na manaolana mau ko na ano kanaka a pau. Ua koe ole ka Mea Kiekie mai keia ano oaai."
A no keia ano pane ae la hoi, U8 lilo ia i mea no lakou e nini loa ai no ka pane pololei ole ia aku o na niaau, a hoao ae la hoi m.a ke ano pahenehene e hou aku ai me kekahi pahuna ihe kumumu Eia nae, i kekahi wa no hoi, ua loli ae no ke ano o ua nupepa La la o Na loko. Mahope iho na olelo a ka mea kakau o ia nupepa e nohe la iaaa Wesinetona ī hoopuka ae ai a kopeia ae no hoi e ka nupepa KBro»ikala o Kapalakiko aenei:
f, TJa hele piuepiaeaku o Senatoa Pekina, he mea kue oia i ka hoohiiiia euai o Hawaii> e ike ia Liliuokalaoi n ua hiki hoi i na poe lawe olelo ke ike aku he ano pili kaiaiaiua kahi ma keia ieau kipa ike- aku ona. Noua ponoiua kuk&ia ae oia iaia iho usa ke kue loa ; ke ano hoopoaopono aupuni ena Hawaii o nei wa a ua aianaoio hoi ua hewa lea ke kipakuia ana o ka Moi i pau a he inea pono loa h >i © hoopouopono koke ia ae keia hewa elike k me ka hiki koke ke hanaia. 0 Lwua:ūuk»&iuaiia Hilihoua, he uaoa kokua i ka hoohuiAiaa i kahi wa i hala ae, he oaea kue ikaika loa'oia i nei wa " Nolaila, ao!e no ka hoi keia nupepa i pau !oa uia ka aoao hookahi w ite n \ Olioli lo i ole pahahoilakou uei ae*.eia eia'e, tia h >ike ir«ai ko!a n i kona kuok I o makou -aei mai o Kale Aki i kahi la i hnla ihola a olelo mai !a i ka pololei • e o ka uiakou i oW A noaa'i haawi pau loā i ka ha?\a henmae-.nae i ka ulu nrelee!e ?. la»laan o o Kapnhnlo 1 na Pake, aole hoi i ua Hsw»ii» O ka poiolei ka t he lia« pwlun likf. Alaila, in>\ pela, ua poloiei hapu uo makou. Wnhi uo aua i hooia mai al^
ua mau ,ka i na Ptike oa lakou ke dala i kokua īaia ma ke ,kuai . ana i ua epana aiaa uui aua e hoopukapuka uei, e haawiia aa hana kuknlu hale a ano e ae paha i nia oiwiokona makuahioe, a ua hanaia uo ka pela me ke keakea ole ia mai. īna pela io, ke mehalo aku nei makou iaia no ia mea.
Eia nae, ke haohāo nei makou peh.ea la oia a me kona mau hoa 1 piha pono ai ke kauna hookahi i naakemake ai i ka manao hoohuiaina. Noonoo ole iho no hoi la o na kanaka eaaoli no ka hapanui loa i kuai nei i kana mau apana aina hoopukapuka, a he kakaikahi wale.no na haole a me na ano lahui e ae.
No kekahi poe iho ho hoi o ia kauna, aohe olelo ana, he mea makehewa waīe do, ōiai, ioa 110 aole na k&naka uaaoli, aole loa lakou e ioaa hunahuna iki e o)a ai. īnae wai ho aku ana ua kanaka ia kkou a haawi ae i pa, wahi hana i kahi poe e ae, ike no kakou iko lakou uwe koke Mai i ka pilisia a me ka pololi, oiai, aohe haawi hana aku o na haole.
I mea hoi e lealea io ai k&kou, e ia lakou, i ikeia ai i hoi ko iakou mau ma ia manao , hehena, Ke ole makou e kuhi- | hewa, e awiwi aua ko lakou olelo | mai—ua oki! A 1 haua ole mai ; hoi lakou pela, alaila, ua kuhii hewa loa ia makou.
O ko m»kon manao io naehoi, he mea ole ko ke kanuka kulana kalaiaina, hookahi mea nui o ke kokua a huki like ae ma ka haua a kahi. lua na kahi ka hana, hookahi ke alu like ana ae e kokua, ma kahi u&ea u-kp no e loaa ana, he mea maopopo loa e holomua no ia raea. Ma uei mea, ke pahola aku nei makou i ka naahalo aua ia Kale Aki,
A 1 mea ut.e hoi no ko kakou poe hoohuiaiea e ike ai i ka uaea oiaio, e iike la me ka na haole hoohuiaina i h;iua ai mamua, aia no a kokua aku ike Aupuni e ku uei a me ko kkoa m&nao alai'a, i« a & kahi hana a m*m&Q \Uo k kahi oU o n«i au a i haua ae hoi kakou e like me 11 ae , oka poai 110 ia ©01 loa nku aua ka uwa mai no *a pHikin.
. Ma k$ lioik# hui a K&rouikaU o Kapalakiko # « hoouua «ku aua k& iLoia Aupuui i poe Uliakku « iiooikAiU &i aia 'W Aiiael-"U* ao ka ui&aao aks iiooliuUiuH. 0 ka ui€a uia ia paha hoi i a i pau aui uiaa aku uei a maliope aku aua iioi o uiaa. «aaUoe iho.. 3o ka haawma
* ; e: n»ift U na dala hoolilo :io 'i<r'i uo i.u a.rjp n»i F/ifcMHka pab;..? a i 010 i», aiHiHii Papa Ola me Hoouaauao peha? ■■ ■■■■ ■ ■ Kt l haiiiiia mai paha hoi p&la» ai.iib, he mea maopopo loa ua ilihuLie ka Ahahui Hoohuiaiuō, no ka paa e n° i oa buke hoolaha manao kokua hooh.uiaioa 110 kn lu wale a-ku i k.o. na hina e. oku makou ia i ik«maka &i i ka mnu a tuo ke ahu iloko o ke keeua o ia ahahui. ' He palapala ka i kakauia mai e Oeneiala Horaco Pcrter (Pota) ia Pi Ki Keoni, e uoi mai ana oia uo ka Ahanui o na Keikikaoe a ua Makuakane Kipi e koku.«i akJ mo ona wahi lulu nc kfesaln kia hnonaauao. Ua pane , Kii lca liui o Pi Ki Keoni, uaa ka .no nui, irn; oia e hooikfcika fiku .«■na-'iwaena o na ahahni n P ! ' n p koi i ; nr. ::»>kj« '-'ia» eie'.e i ka Ahaolelo no-ka ; hooh-ui aku :h Haw «ii nei, nlaila, nan» e ho >ia ka loaa ak u ona whi hm\ h k u koau <onu no ia kibo:>. j,anao.
Auwe no.ka hoi e! he wahi 800 haoa kipe 'paha hoi kela. Pela no hoi p<iha, o auo maoli io qo ia. A « ike ae uo hoi ka- , kou pel'i iho la qo ke aii'» o kn lakou hiini maanei, aoae m.e.a loaa walo ke ole i monuoia he mea e aa kahi e loaa panai aku ana. olelo aku nae hoi ua oPi Ki Keoni "u'a.nai' loa na poe ..Aj»'e^ka" : .'; : baa'6 kakou nei Hele i ka hoopunipuni a wahahee-loa )a. Ma k& hoike helu iho mi, he 39.504 ka bui o oa Hawaii - koko piha a me hapa, a he 3,086 ,waie no poe AooeiikH a ke huiin hoi na lahui Eenlaaia, Geremania, Norewai me FHr f ioi, e loaa he 4,161. Noiaila, aia hoi ihea a ?nahea ih'n la hoi kahi i nui ioa ai o aa poe Am*?rika.
Me ka oiaio ioa, ua hala loh };e ka wa a na oiwi'i hilinai a i m«nan maikai ai i ua poe Ai.erika. Hoohua no ko Kuhina Kiwini ame ko Kapena WiHie, oku mokukaua =Anoerika Bosetoo«, apuka aaa a kipakuia ai ka Moi a hoohioloia hoi ke Moi, mai ia wa mai i hooaiaka ai ko lakou wa o ka wahawaha lon 4oie loa kakou \ hewa iki uo ia manao »na pela. Eia uae, no Pi Ki Keoni hoi, aohe no au** mea e olelo ole ai ina ia he men e kokua mai aua i kona waihona» Hilahila a no hoi.