Ka Makaainana, Volume VII, Number 9, 1 March 1897 — Page 4

4 HONOLULU, OAHU, POAKAHI, MA RAKI 1, 1897.

KA MAKAAINANA,
HE NUPEPA OILI PULE.

F. J. TESTA (Hoke),
Ona, Luna Nui a Lunahooponopono.
Wahi Noho, ma Honolulu.

KEENA: Helu 327, Alanui Moi, ma Waialeale, kokoke i Alanui Konia.

POAKAHI, MA RAKI 1, 1897.

                EIA no ke mau mai nei ke komo mai o na kauoha nupepa. O ka pono no ia, hoomauia mai, a mai no a hoopoina i ka makou wahi mea iki, oiai, o ke ola no ia e mau ai o ka hoihoi ma ka hana.

                OIAI HOI, aohe nohoalii mana honua nei o ka Pope o Roma, eia nae, oia ke Alii maluna o na miliona a pa hou iho na miliona o na puuwai o ko ka houna nei poe. A pela no hoi me ke Alii Liliuokalani, oia ko ka lahui Hawaii Aliiaimoku, oiai (e hewa ole paha hoi makou ke olelo ae), ua kukuni paa ia ke aloha nona iloko o na puuwai o kona lahui kumu a oiwi mai na kupuna loa mai. Nolaila, pela no hoi paha oia i Aliiaimoku ai ia makou a i ka lahui. Pehea la ia, ua hewa anei hoi makou no ia manao ana pela?

                NUI ka hoohuoi o kekahi poe no ka loaa nupepa ole aku i nei makahiki, a he mau palapala kekahi o ia ano i loaa mai ia makou e ninau mai ana, no ka mea, ua uku e kekahi poe i na luna. O ka pane hoi m a ko makou aoao, aole no makou ia hewa, aka, no na luna no, no ka mea, e kala kahiko i hoikeia aku ai e hoomaopopo mai. Ina no hoi paha i ka ike ana o ia poe i ka loaa ole aku o ka nupepa a i kauoha pololei mai me ke ola, ina no ua loaa aku me ka hakalia ole. E pono e hoomanao a e hoomaopopo i keia mamala a kauoha hope ae la.

                "HE momi kumukuai ole ka oiaio." A pela no hoi makou e hilinai mau nei i ka pono a me ka oiaio o ko ka lahui kahua e paio nei i na hana hilahila ole a na poe powa i pakaha mai ai i ka pono a me na oiwi o ka aina nei. Ke noho nei no hoi makou me ka hilinai e hoea mai ana no he wa e ikeia ai o ka oiaio, a na ia auanei hoi e hoohiolo aku i na wahahee eleele loa i hailukuia mai ai maluna o ke Alii (a me ka lahui) nona ke kuleana paa ma ka aina nei. E like no hoi me ka makou i olelo mau ai i na wa i hala ae, pela no hoi ia i nei wa, ola hoi, "he au ko na mea a pau.'' Ma ke ahonui a me ke ahaloa no ko kakou pono, aka, he hopena awahua no hoi paha hoi ko na poe naau pokole a pau loa. Aohe make uiha, e hoomanawanui no me ka pauaho ole a e kali hoomanawanui aku no hoi no ka puana o ka la hiwahiwa a hoea mai, o ia ko makou manaolana e hilinai nei.

PEHEA AE HOI ME IAPANA?

                E hookolo ana hoi ma ka meheu o ko makou manao ma ka helu i hala, mai manaoia mai o na wahi hoakaka wale no ia e lawa ai o ka anoi ana no ko kakou hoohui aku me Iapana, ka Enelani hoi o ka Moana Pakipika. Aole loa hoi paha pela, aka, he lehulehu loa no na kumu kupono no ka hana aku ma ia moali.
                O ka mua loa o keia mau kumu nana i kono mai ia makou e haliu ae ka noonoo ana malaila, aia ia ma ke kulana a me ke anuu launa kalepa pu ana. Aole anei hoi he mea oiaio aia ka makemake a me ka anoi o kela a me keia ano lahui o ka loaa mai o na waiwai kalepa ma ke kumukuai oluolu a emi loa? Ina pela io, alaila, ua ahona loa no e hana ae kakou pela. Heaha ka waiwai a me ka pono o ka lahui ke ui aku ia Amerika Huipuia me kona mau waiwai pii loa o k umukuai? O ka mea emi loa o kumukuai, o ka mea ia e pono ai o kanaka ilihune, a aia hoi kakou ma ia anuu. Pehea, e oi ae no anei hoi ko kakou pomaikai ina he 10 a hiki i ke 50 pa-keneta ka pii ae o ko Amerika Huipuia mau waiwai kalepa mamua ae hoi o ko Iapana? No makou iho, aole loa. Aia mau makou i na wa a pau ma ka aoao e loaa ai ka hoonuiia ae o ka pomaikai i ka hapanui, a aole loa hoi i kekahi poe kakaikahi wale no.
                A ma ke ano pili lahui hoi, ua ano like kakou ma ka ili me na Kepani, aole no hoi o ia wale, aka, ua kupono loa kakou ke awiliwiliia me lakou. Ke hoea mai ka wa a kakou e ike ai he mea pono io ia no kakou ke hana aku, ke manaolana nei hoi makou e hoao aku ana kakou, aole hoi o ka hoao wale, aka, o ka hana kuio maoli aku no. I aha hoi? I mea no kakou a pau e pono ai, oiai, aia ilaila ko kakou ola a me ko kakou puuhonua e pono ai, no ka mea, ua ikaika a ua oolea, a o ka oi loa aku no hoi, ua makaukau ma na ano a pau e hoopapa a e hoohoa ae me hai. E hoomanaoia ua hoaiai aku makou ma ka helu i hala e hoounaia ae ana he 5,000 poe Kepani no Mekiko a e hoonohoia aku ana ma kekahi o na apana mahiai waiwai loa o ia aina. O ke kumu mai no o kela hana, ua like no hoi paha ia me na hoakaka mamua ae, oia hoi, he mau lahui i hiki kupono loa he awiliwiliia a ke hoohalikelikeia na kulana o ka launa a me ka noho ana.
                Ina hoi ia Ame rika Huipuia kakou e ui aku ai, e ike a e hanaia mai ana kakou ma ke ano he lahui i emi iho o ke kulana i kona. E hoomanao i na Kama'lii opio o kakou i holo ai ilaila mamua, ia Lota Kapuaiwa a me Alekana Liholiho, ua hoohalikeia mai laua me he mau paele la. A pela no mahope mai i kahi poe e iho no o kakou, aole no i loihi loa aenei ka hala ana o kekahi, i ka Mea Mahaloia J. M. Kapena i hele ai i ka hoikeike o Luivila, mamuli o ke ano e o kona ili, eia nae, he kanaka ili maila loa oia, ua hiki ole oia ke komo i ko laila hale keaka, a i hiki wale no oia mamuli o na hooikaika ana a na luna oihana kiekie o ia wahi. O ka mea hope loa i hanaia mai nei, oia hoi, ua hooholoia mai nei e ka Ahahui Paikikala Lahui Amerika aole loa kekahi kanaka "waihooluu hauliuli" e aeia e lilo i lala no ia ahahui. Ke ike mai la no kakou la he mea maopopo loa ko kakou hooliloia i poe paele ke hoohuiia aku kakou me Amerika Huipuia. Pehea la ka manao o kela kauna o na oiwi e ake nei e loaa "ke ola a me ka palekana o ka lahui Hawaii" ma ia kumuhana polopolona i hiki ole loa ke loaa mai?
                Ua hoikeia aenei hoi e ka Planter's Monthly, ka buke nupepa oili malama a na poe mahiko e hooponoponoia nei e H. M. Wini, ma kona helu hope loa iho nei: "Aohe o makou poe negero o nei (Hawaii), aka, he hauliuli loa na kanaka maoli, me ka lauoho uliuli kalole, a ua ano like loa ka nanaina me ko kakou (Amerika Huipuia) poe mulato." Ua makemake io anei ka lahui e hoohuiia aku me kekahi aina hooliloia ai i mea hoohilahila no kahi, mai kane, wahine me keiki, no ke komo ana o kekahi koko "hauliuli" iloko o ko kakou mau aa-koko? Ke koho nei makou no makou iho, aole loa. E aho no ia Beritania Nui e hoohui ai, no ka mea, aohe i hoohilahilaia kahi mea koko hauliuli. E hoomanao i ka ka lahui Pelekane hoohiwahiwa ana i ko kakou Moi Kalakaua, iaia i kaalo ae ai ma kekahi alanui o Ladana, he hemo like ia o na papale. Aole loa pela ma Amerika. A oiai nae hoi, aohe olelo ana nona, no ka mea, ua mamao loa oia mai ia kakou aku, nolaila, ua ahona no kakou me Iapana ae, ka Enelani o ka Moana Pakipika nei, ka mea hoi i kokoke mai ia kakou a o ka mana Asia ikaika loa hoi ma nei huli o na honua mawaho ae o Europa, a he mana hoi i makee i ka pono o kona mau makaainana i oi loa ae i ko Amerika makee a i kokoke aku hoi i ko Enelani ano. He kumuhana kupono loa keia na ka lahui e noonoo pono ai me ke akahele.

HE HOIKE PILI DALA.

                Ua hoopuka ae nei o Kuhina Waiwai S. M. Damona i hoike no ke kulana e ka Waihona o ka Lehulehu, ana hoi i waiho aku ai imua o Peresidena Kole no na hana pili dala a pau loa o ke Aupuni Hawaii no ka makahiki i pau i Dekemaba 31, 1896. Ma ka papa-hoike helu mua, ua ikeia iho he $22,496.30 koena dala iloko o ka Waihona i ka la pau o ka makahiki 1895. A no 1897 iho la hoi, he $1,975,321.88 ka huina nui o na loaa, a he $1,904,190.92 hoi na lilo; a hui ae hoi i ko 1895 koena me ko 1896 mau loaa, e loaa ana ka huina nui o $1,997,818.18, a ke hoolawe aku hoi i na hoolilo o 1896, ua koe iho i ka la pau ke koena o $93,627.26.
                Ma ka papa hoike helu hoohalikelike nae hoi no na makahiki elua, ua hoike ae ke Kuhina ua oi loa ae na loaa o 1896 maluna ae o na loaa o 1895 ma ka huina o $235,256.69. A o ke emi mai hoi o na hoolilo no 1896 ua oi loa ae ia i ko 1895 ma o ka huina o $104,923.27. I ka hoomaopopo pono ana iho nae hoi i keia ano hoike hoolalau, me he la ka hoi ua oi loa ae ka "maikai" o keia Aupuni "maikai" a hemolele loa iloko o ka makahiki i pau iho la mamua ae o ka wa mamua iki aku. Ua hiki loa no ke hoaiaiia ae keia like ole o ka emi mai o na hoolilo iloko o na makahiki elua. Iloko o 1895, ua ulu ae he mau hoolilo koikoi i moeuhane mua ole ia, o ia ke Kinai ana i ke Kipi, $97,782.56; Ma'i Korela Ahulau, $60,000; a me ka uku ana i ka aie lahui i piha ka manawa he $20,800 (he oi keia i ko 1896), he huina nui hoi o $178,672.56, he huina huahelu hoi e hoike mai ana aohe emi io i loaa ma o na hoolilo mau, aka, he pii nui hewahewa loa hoi me ka nana ole ae no na huahelu ano uhiuhi a ke Kuhina.
                No makou iho nae hoi, ua hauoli loa makou ma ka ike ana iho ua emi mai na hoolilo koa ma kekahi huina maluna aku o $25,000 no 1896, a ua aneane hoi e $23,000 ka emi mai iloko o ka Oihana o ka Loio Kuhina. Aka, ua ehaeha no nae hoi ma ka ike ana iho ua pii ae na hoolilo ma na Oihana o ko na Aina E a me Hookolokolo, a he $9,000 hou ae ka i hooliloia e ia mau oihana iloko o 1896 a oi ae i ko 1895. Malia paha no na huakai kuwaho hoopau koalaala ka