Ka Makaainana, Volume VII, Number 6, 8 Pepeluali 1897 — Page 5
This text was transcribed by: | Rob Escuadro |
This work is dedicated to: | Ko'u keiki hanauna Daveen Napua Na'o o Anahola, Kauai |
Ka Makaainana.
. HONOLULU, OAHU, POAKAHI, FEBERUARI 8, 1897. 5
laila, pehea la i kohu ai keia olelo kikaho a ia ohua pelemo?
Ke kilo pono ia iho nae ho na huahelu, he 1,779 ka oi o na kane i na wahine Hawaii. He kulana maikai ole keia. Eia nae, e hauoli paha hoi kakou ma e na hapa Hawaii, ka lahui a makou e manaolana nei o lakou aku ana ke ola o hawaii aina @ lahui, ua aneane loa ae pai pai, he 13 wale no ka oi o na kane i na wahine.
O ka oi loa aku nae hoi o ke ino, aia ia ma ka heluna huina nui lea o na kane a me na wahine a pau, ua aneane loa e papalua na kane i na wahine. ma ia wahi makou e ike nei i ko kakou popilikia a e nalowale loa aku ai paha hoi, aka, e manaolana no nae hoi kakeu aole loa ia wa e hoea mai ana.
Ma nei hiona, aole loa e hiki ke hoomauia ka noho'na pono iwaena o kakou. Ina paha e lawe like ia mai na wahine me na paahana Pake me Kepani e hookomo nui ia mai nei, e ahe la hoi ia. Ua lehulehu no na wahine Kepani, eia nae, aole no i lawa. Aohe e hewa kakou ke oi na wahine i na kane aka, o ke kulana e like la me ka hoike a na huahelu, he oi aku ia o ka ekaeka a me ka lapuwale.
No wai nei hewa? No ke Aupuni a me na poe mahiko ake dala. Ae, ua pipika wale aku no ko kakou poe i ka hoopomaikai ia hai, aohe nana pono ia iho o ka pono pili lahui io maoli o ka aina nei.
Pehea la ka manao o ke Kuokoa a ka Hui Kekake, ua hala io no anai hoi o Peresidena Kalivilana i ka lawaia alalauwa? ma na lono nupepa i loaa mai nei, aole, aka, ua apo a ua hookipa mai la oia i ke Ahiamoku maloko o ka Hale Keokeo, Ianuari 25, aole nae hoi ma ke ano pili Aupuni.
Lomaloma loa na poe hoohuiaina i ka loaa ana mai o nei lono ae la, no ka mea, aole i like kamea i hanaia mai ko kakou Alii e like la me na mea i upu wale ia. Hoka na poo lawaia alalauwa, a hauoli hoi na poe lawaia i'a nui me ka maunu maikai, aole loa hoi me ka maunu ekaeka a me ka nalo. Holo nui e pee!
Eia hou iho no ia mau telegarama i keakeaaia ma ke ala, i hoopukaia ae ma ke Kuokoa namu o ke ahiahi Poaha nei:
HAKI IA KOLE - Me ko'u kue no, ua haawi aha ike ae no ka Peresidena i ke Alii. I ka'u hoomaopopo iho e hui ae paha hoi o Hawaii me Sepania a ku kala kaua ae. Malia o hoohaahaa ae paha ko Sepania mau aumokukaua a me ko kakou mau pualikoa i kekahi repubalika manao aloha ole.
KOLE IA HAKI - E hana mai hui oe i kahi mea, no ka mea, aole e hiki ke hooloihi loa aku i ka paa ana i ka bea. Noi aku ia Sepania i kuikahi hoohui - kue a pale like. Aia ka nana o ko Kalivilana haule.
Oiai keia mau telegarama i kaalo like ae, o kekahi ma ka Auseteralia mai a o kekahi ma ke Kopotioa aku, alaila, he mau lono hoopioloke paha ka kakou e nana aku ai a hoea koke mai O ka olelo hooholo kamakeloa no i loaa ia Misita Kole a me ka Ahakuka Malu, o ke kumu paha hoi ia i puka ae ai o ke kauoha hope loa a ka Akukana - Kenerala, e papa ana i ka lawe hole ia o na mea kana a e ae ana hoi i ke komoia o na lolewawae o kela a me keia la e na koa. E hoopakiko paha hoi kakou ma kahi wahi.
Kapaianaha no ke ano o ka haawiia ana iho nei e ka aelike no ke kukulu ana i ka hale kikowaena hou o ka Oihana Kinaiahi. Mahope iho nei o ka noonoo loihi ia ana, a me ke kauohaia o na poe kohokoho a pau e waiho aku i na ano pohaku Hawaii a lakou e hana ai, ua haawiia ae ka aeliko ia Ata Harisona, he mea koho kiekie loa maluna o eha poe e ae,
Aia malalo iho o $2,000 ka oi ae o ke koho a ka mea i lilo aku la o keia hana mai ke koho a kamea haahaa loa. Ua like loa keia me ka aihue ana ae ia mau dala mai ka lehulehu aku. O ka makou nae hoi ia o haohao nei i ke kumu mai o nei ano hana.
Malia paha, o kela poe eha, he poe lakou a pau no ka aoao kakoo Alii a ua noho nui no a pau i Kawa, ekolu Pelekane a hookahi Maleka, a lilo aku la nae hoi i kahi kakoo Aupuni. Apiki no nei ano hana.
O kela poe eha, he poe wale no i makaukau ma ka hana kukulu hale pohaku, a ua lehulehu na hale a lakou i hana a i kukulu ai ma o kakou nei. Ina paha no ia mea i hewa ai lakou, ua kupaianaha no ka hoi. A oiai hoi, ua makaukau loa lakou a pau e loaa na hope, ua hooleia no. He lili kalaiaina maoli no paha hoi ke kumu o ka hooleia ana, a aole no ko lakou hemahema ma ka hana.
Ua maopopo no aole i hoopaa ke Kuhina Kalaiaina iaia iho o lawe i ke koho haahaa loa a i kahi koho e ae paha, eia nae, ua makemake ka lehulehu i ke koho emi loa, aole hoi e lu wale ia ko dala. A oiai hoi, he poe makaukau hana wale no na poe koho haahaa a pau, ua like loa keia me ka haawi makana wale ia aku no o ia mau dala.
E hoomanaoia no hoi, o keia mau i lilo aku la o ka kana, he pokii oia no Ferede Harisona, eia nae, he kokua loa oia i ke Aupuni e ku nei, a ma ia ano no, he hoohuiaina a he kue lahui Asia oia. O kanaka hana nae hoi ona e kua a e kalai pohaku nei i Puahia, malna aku o Punahou e komo la i ke awawa o Manoa, he poe Kepani wale no, he poe emi mai o ka uku i ko na oiwi a me na Pukiki. Ola no nei hoohuiaina hoopalaimaka a hoopunipuni la.
Ano hoi, ua hoike aenei ka Loio Kuhina i na agena mokumahu nunui au-moana, e hookoia aku ana ke kanawai Sabati kahiko. Ina pela, alaila, aole loa e aeia ana e hana lakou ke ku mai ianei i ka La Pule. He hookaumaha maopopo nei hana a ka Loio Kuhina, a he mea paha hoi ia e hoopoinoia ai o ka oihana kalepa moana o Hawaii nei. Oili okea ka uhane "mikanele" i moe malie no ka wa loihi. Pehea ana la na kae holoholo La Pule o ka Hui Alahao & Aina Oahu a me ke puhiohe iwaho o Waikiki, e pau ana paha la?
Ua hiki mai kakou i ka wa a ka Ilamoku e hele kino ai a lawelawe i na hihia hewa imua o ke kiure ma kekahi hihia o Keoki Hapakela a haule ko ke Aupuni aoao. Aia ka hoi ihea ka Loio Kuhina a me kona Hope ehule, a i ole ia, ka loio pale i ka Aha o lalo nei?
Piipikai ka hoi o Lunakanawai Kaapuni Pere i ka Poalima nei, i ka hookuu ana o ke kiure ia D. Lualualei, he mea i hopu a i hoopiiia no ka aihue. Hoike no ke ano kamalii o keia kaaka hoohei bipi. Ua manao paha oia o kona manao ka ke kiure e koho ai, aole hoi i ka hana imua o ka Aha. Eia nae, ua kauoha ae oia e heaia na inoa o na kiure, i akaka ai hoi ua poe hookuu, a i ke akaka io ana ae, ua kauoha oia e holoiia ko lakou mau inoa mai ka papa kiura aku, e ukuia a e hoopau loa ia no nei kau.
O ka hewa o kela poe, he eiwa lakou, no ka hooholo ana aohe ka moa hoopiiia i hewa. He manao ahewa no ka hoi ko ka Lunakanawai, heaha no la hoi ka mea i olelo okoa ole aku ai no e ahewa nai lakou. Eia iho na inoa o ia poe: R. H. Baker, W. Ringer, H. Keaha, John Edwards, H. Kahalewai, W. H. Tell, H. E. Cooke, Charles Mahoe a me J. K. Kamealoha. Ma ka aoao ahewa o E. S. Holt, John Wallace a me M. K. Keohokalole.
He hana maa ole keia, eia nae hoi ke hanaia nei ma ke ano hooweliweli paha i na poe e ae. A ina o ka manao ia, o ka maopopo koke ae ka mea pono loa. Ua lohe mai makou e kue loa ana ka Papa Loio i nei hanalima kiekie a nei Lunakanawai opio a kamalii. E pono no ke hoi e moe.
Ke kaahele hou nei ka iwaena o ka lehulehu he poe kiu, no ka hoolohelohe ana ka i na nune ana e pili ana no ka ke Aliiaimoku huakai. E loaa ana no! He maia ana paha ka mea loaa. Ula! He poe oiwi no ka keia poe kiu a he keu no hoi a ka hilahila ole. Eia me makou na inoa, a ke hiki mai no hoi he wa kupono, e hoikeia aku ana no neia poe hanaiahuhu hou a ka Loio Kuhina a me ka Ilamuku.
Hoowahawaha i ka Aha.
Poakolu iho la i kauohaia ai o Misasa Kaimana e hoea aku imua o ka Aha Kaapuni i ka Poalima nei no kona hoowahawaha i na kauoha a ka Aha. O keia hewa ona, no kona hoao ana e kipe i na hoike o ko ke kane aoao, a ua kauoha pu ia hoi me ia, no ia hewa like, o Waikulani (w) a me Kala Leonada, he haole kahu kaapio. Ua noe ae lakou a au imua o ka Aha i kakahiak Poalima nei a imua o Lunakanawai Kaaka, a ua hanaia a po, o ka olelo hooholo ka i hoomoeia no kekahiaka Poaono nei. O na hoike o Wile Kaimana i hoaoia e kipe, oia na Misi Mole Kelekona, Lize Kukalia Kini a me Rose Iana. Ma ka manao o ka Aha, aole ka i lawa pono na olelo ike e hiki ai ke ku ka hewa ia lakou pakahi, a nolaila, ua hoopauia ka hoopii. Ua lehulehu na olelo ike no ke ano o na hana i lawelaweia, aole nae hoi i aeia e ka Aha, a aia aku paha hoi i ka hihia oki mare e puka loa ae ai.
Hoohauoli Konohi.
Ma ka la 2 nei, o Hoaka hoi ia ma ka KA MAKAAINANA helu makahiki a o ka lua hoi o na ia o ka makahiki hou o na Pake, ua haawi ae o Walter Akana ma kona home ma alanui Maunakea aenei he wahi paina hauoli makahiki hou ma ka aoao o kona makuakane. Ua nui na hoa'loha i hiki aku e hauoli pu me ia, mai na hoa o ka aoao o kona makuakane a i na hoa o ka aoao o kona makuahine. A mahope iho o ka hoomaha pono ana o ua hoa, ua ku mai la he aha hola olapa Hawaii a ua lealea nui me ka maluhia a hiki i ua hora o ke aumoe.