Ka Makaainana, Volume VII, Number 5, 1 Pepeluali 1897 — Page 5
This text was transcribed by: | Healani Huch |
This work is dedicated to: | "Tracy" Mildred Awai Howey |
Ka Makaainana.
HONOLULU, OAHU, POAKAHI, FEBERUARI 1, 1897. 5
a na kiola aku i koua punahele a ka lahui a me na Ahii i hoohanohano ai iaia i mea ole i ka makanani kikiao o ka hoohuiaioa. I wahi papaa berana paha? Ina pela io, oia, ho a haawi ae iaia a i kana. Ua pau a ua kaawale loa oia mai ka lahui aku.
No na o Kaulukou no ka makou e minamina nei i kona hoike ana aku a hoopukaiu ae e ka ohua palemo liula, e kela Hoku imoimo ole, na makou ka a me Nore o ke Kuokoa namu i hoike aku iaia aohe ka he manaolana ana i koe no ka hoihoi hou ia mai o ke kulana hooponopono Aupuni Moi. Auwe no ka hoi e, aloha wale oia. He elemakule oia ia makou, a nele iho la no ka hoi oia i ka ike, ka naauao a me ka hoomaopopo nona iho. Minamina wale.
Ina ka paha hoi makou i olelo aku iaia e holomoku ana ka lahui e kakoo i ka manao hoohuiaina, ina paha ua hoomau no oia ma ka aoao aloha aina, eia uae, o ka mea oiaio nona, e kala no i pea ai kona mau lima mahope o ke kua, ua halawai me kekahi makapaa ma ke ala. Hawawa no hoi, he loio hoi la!
Eia uae, o kana ia i olelo ai no ko makou hooia ana ka iaia i huli ai oia a lilo i hoohuiaina, i ola ai oia a me kana mau ewe. Auwe no ka hoi, i olelo wale ai no kahiko i "make no o Panaano i ka i'o ponoi," a o ka hele aku la paha hoi ia a "Maleo na iwi o Hua i ka la" Ua kohu kamalii kahi pahue no ka hoi no uka o Waolani. Malia o ke ano imi loaa aihemu no nei ana e like no me kona aihema i ko hai ike kanawai, a olelo iho nona no ia ike.
Ua akaka loa ma keia hana (uwe) kohu kamalii ana, ua kupono ole loa oia e hilinaiia ma na ano a pau. E like no me ia hilinai ole ia, pela no e hiki ole ai ke huai aku i kahi nanehuna i ka umauma, o lilo no auanei i mea na@a e pakaukau hele ai. Ua elua hoi lauoho la, eia ka ua pokole ka naau. O kona hopena mai no paha hoi nei, ua kamalii hou.
Ke hoomanao nei makou nona mamua, iaia e kau ana i ke aki, i ka ohumu aku no ka uuku o kahi uku e hana ana a pii hoi ko kekahi poe opio e ae a makou no i ike ai aole i oi ko lakou makaukau i ko makou, eia kana pane--e hoomaawanui. O ka makou nae hoi ia e ike nei o makou kamalii nei la a me ka hapanui ae o ka lahui no ia e hoomanawanui ae nei, ana hoi i pauaho koke mai la. Ua hki no!
Aia iloko o ka luakupapau he leo hanehaue pa e mai nei me ke kuhi mai o na lima i ka oiaio ole o ka Kaulukou hooia, oia hoi, iaia ka iluna i ke aki, ua hooia aku oia i ke kino o ia oiwi e ola ana ia wa ua nui a ua halawai pu oia (Kau'ukou) me na Kuhina o ia au, a e hookohuia aku ana ka ua mea ola la i luna oihana no kona apana. Mai ia wa mai a inake aku la ia mea, aohe aka o kekahi hookohu i hoea aku imua ona, eia nae, ua noho ia mea me ka moeuhane mau. Ua hala aku ia mea ma ke ala mau o ko ka honua nei, aka, oia no hapa hoi kona ohana ke hoomanao nei no ka hiki ole loa ke hilinaiia o ka Kaulukou mau olelo a hooia ana. E pono no e hoomanaoia mai keia, no ka mea, oia no nei leo hanehane ma na kapuai a me na eeiao o ka mea oiaio ole.
No ka mea, ke olelo hele nei ka oia e hele aku ana oia e hoohulihuli i ka lahui ma ka aoao hoohuiaina. Ina pela io, ano ka wa e ike a e hoomaopopo mai ai iaia, a e hookuu mai iaia e like no me kona hele ana aku, pela no oia e huli hoi mai ai. Mai haawi iki i wa nona e pelo aku ai, aka, e hoomanao i kela leo, hanehane i ike ole i ka oiaio o ka Kaulukou mau olelo iaia i ka wa e ola ana.
Ua hooholo iho nei ka o Kakina he mea pouo ole iaia ke lawe puolo aku ia Kaulukou a i kani kanaka Hawaii e ae, no ka mea, o hoohokaia ka ke hiki aku i o. I Kapalakiko no paha, mahae ka pili, lilo o Kakina ma ke kaa o na haole, a o Kaulukou paha hoi ma ke kaa o na negero, alaila paha hoi auanei, lilo oia i ke kahikahi i koa umiumi. Eia nae, ke loheia nei iua ka aole oia, o Kalua ana ka, a i ole ia, o Maka Lopikana ka. Heaha la hoi ka hewa o ia, aia no i ka mea e apoia mai ana, a o ke kilo aku no ka kakou.
Wahi ka a ua o Kaulukou i olelo ai i kekahi poe, noke loa ka makou iaia, no ka mea, i hoihoiia ka ka nupepa, i loaa ai hoi kahi ola, a o ka ka nupepa hana no ka ia. E lohe pono kona eeiao, aohe makou i ola i ka nupepa, aka, i ka hana no e like me kaua a me na hana e ae e haawiia mai ana mamuli o ka hilinaiia mai e na poe na lako e haawi mai na hana. I hoomau hoi ma ka oihana hoolaha nupepa, i loaa ai ka mea hooikeike aku i ka lahui i na poe kumakaia aina a lahui a pau loa o kona ano.
Oia ponoi no uae hoi ka i hoike i kekahi poe e holo ana oia, a mahope iho nei, wikiwiki e hoole ae maloko o ka ohua palemo liula, i ikeia ai paha hoi kona ike namu pakake a hawawa. Eia nae, ua oleloia mai, he keu ka kona hooikaika loa e hele pu me Kakina.
Ka i no paha ua ike maopopo la ua o Kaulukou i holo aku nei ke Aliiaimoku e noi dala, no ka wa ka e hooholoia ai o ka hoohui aku me Amerika Huipuia, alaila, e koi aku ana ka ke Alii i kona kuleana i na Aina Leialii, pela oia i hoike ai ma ka ohua palemo liula o ka Poaha iho la. Ua hoike no nae hoi oia i ka mea pololei aohe oia i kamailio iki me ka Alii no kekahi wa loihi, a ua koho wale iho no kona manao ana pela. He koho wale no la hoi, nui ka waha palolo ona i ka walaau.
Ua nui loa ka kona hilinai e nui mai ana kona pomaikai a me ko ka aina nei ina kakou e hoohuiia ana. Pela paha. Malia he moeuhane palaualelo no keia ana a he koho wale iho no me kona ike maopopo ole. A olelo ai ka oia o makou nei ka ka oi loa aku o ka pomaikai a me ka nui o ke dala ke hoea mai ia milenio ana i maopopo ole nona iho a no kona mau ewe. Makaula no ka hoi ua kanaka.
O ka makou wale no e haohao nei, aohe ona hoike ae i kahi e pomaikai ai, ina e kumakaia ana kahi iaia iho a me kona aina no ka waiwai popo a pau wale i ka mu. Ma ko makou manao aohe o kakou pomaikai ina e hoomaluia mai e hai, a nalo loa hoi ko kakou kulana lahui noho'ua kaokoa. Ua ahona e hoopioia mai kakou mamua ae o ke kumakaia a haawi wale aku no i ka aina. O ke aloha ka mea i oi loa i na mea e ae. A o ia nae paha hoi, o na loaa a me na pomaikai kana i iini loa ia no ke aloha o kona aina. Huhewa no hoi ua lalau.
Ma kekahi halawai ana o na poe hoohuiaina mamua aku nei, ua hoike ae o Kakina ua kokua o C. A. Sepekela, kekahi o na ona o ke Kula o Kamaomao, i ka manao hoohuiaina. I kue ka oia mamua, no kona manao he mea ia e poino ai o ka oihana mahiko, aka, ano koke mai nei, ua ike oia ma Luisiana a me kekahi mau Mokuaina e ae o ka hema o Amerika Huipuia, ua hiki no i na mahiko o laila a me ko nei pu no hoi ke ola me ua paahana ili-keokeo o na lahui mahiai o Europa me ka nana ole ae no na lahui o Asia.
Eia paa hoi kahi mea kupaianaha, ua ike iho makou ma kekahi nupepa namu aia ke hookomo nui ia la na Pake no ua hana mahiai ma kekahi mau apaua o Geremania, no ka lawa ole o na ili-keokeo o laila. Pehea iho la hoi ia? Aka, eia o Haka@@la Ma ke makemake nei e lawe mai i 2,000 poe Olelo e ao ka hoohana ma kekahi mau ma hiko o lakou.
Ia lakou aku no paha hoi ia o ka hana aku pela, eia nae, ua hopohopo ole makou ke olelo ae aole loa ia poe e hiki ana ke hana a ke hoomanawanui maa--nei malalo o na wahi uku haahaa haalele loa. Ua hilinai makou ina e hoomaikeike kupono ia aku ana ia poe i na loina oiaio maoli mamua o ko lakou ae ana e hele mai, aole loa lakou e ae iki ana e hele mai. Mamuli wale no o ke pahele e hiki mai ai.
Lealea ko ke Aupuni poe no ka loaa ana he $1,000 wale no i ke koi poho a kela pio i kipakuia ai no $50,000. Kohu ole no nei kumu o ka lealea ana, no ka mea, na ua poe hookaa auhau no auanei ia e uku aku no ka lakou ma ae hana hawawa ana. He mea ole ia koi poho, o ke ko nae hoi o ka manao o me ka maopopo o kahi e kau ai o ke koikoi.
Ua walaau ae o W. O. Kamika, Loio Kuhina, aohe ka he elike a keia Aupuni i hana pu ai me ka Hui Mokumahu Kanada--Auseteralia e pili ana i kela lawe ana i kela poe pio i kipakuia ai. Ke kuhihewa ole makou, o na olelo a me na hooia ana ka na agena i ae ai a hooko aku ai i ko lakou nei ma ae makemake. Ina lakou e hoole ana ia mea, alaila, nele loa ko lakou hilinaiia.
Pio loa ka halawai hoeueu hoohaiaina iwaena o na pualikoa, i papa maoli ia ae no ka e na poo alakai. Auwe no ka hoi, ku i ka hoka na poe na lakou i hapai ia wahi apaua hana. He mea oiaio anei ua kue na poe mikanele o ke Aupuni i ko waho komo keakea mai i ko lakou hoolai ana, a i ole ia, ua oiaio loa ole no hoi ko Kole ma ake hoohiaina? Pela io no hoi paha!
Ua lu pau loa na poe hoohuiaina i ko lakou wahi pono maluna o ka puana e loaa mai ana i "ke Aupuni makai loa a Hawaii nei i ike ai" mai ke kau Ahaolelo kuikawa o Amerika Huipuia e noho ana mahope koke iho o ko Makinile hookuene pono ana ae ma ka noho peresidena. E hoomanao o Maraki keia malama ae, a he mau la pakalaki kona.
I ka pule awakea o nehinei ma ka luakini o Sana Auaru ke kapena me na alii, me kekahi mahele o na koa malina a me ua luina. A ilaila pu ae no hoi ke Komisin Beritania e like no me ka mau iaia. He puali puhiohe kau-aoao me na pahu ka i alakai ae i ko ka moku poe i ka hele ana a me ka hoi ana.