Ka Makaainana, Volume VI, Number 16, 19 October 1896 — Page 4

Ka Makaainana.

 

KA MAKAAINANA,

HE NUPEPA OILI PULE.

F. J. TESTA (Hoke),

Ona, Luna Nui a Lunahooponopono,

Wahi Noho, ma Honolulu.

KEENA:  Helu 327, Alanui Moi, ma Waialeale, kokoke i Alanui Konia.

POAKAHI, OKATOBA 19, 1896.

 

            PAEWA makou ma ka helu i hala no na makahiki o Kama’liiwahine Kaiulani, o ka iwakalua-kumamakahi ka pololei, a i ka Poalima nei i piha ai.  Eia mai me nei helu o KA MAKAAINANA he kii o ua Wohi Alii opio la a ka lahui a ke haawiia aku nei me ko makou mau manao hoomaikai nona, me ka manaolana e hooloihiia mai kona mau la ma nei ole ana e ke Akua a hehi hou oia ka lepo aloha o Hawaii nei, a i ole ia, kau ae paha oia ma kahi a me ke kulana i manaolanaia nona.  He umi makahiki i hala ae, ma kekahi akaaina hoomanaola hanau nona i haawiia ma Ainahau, Waikiki, ua ku ae ka Mea Hanohano S. G. Waila, i make, a hoopuka ae i ua olelo hoomaikai a mahalo nona iwaena o na puke kiaha ana me ke ohohia, penei:  “E ola loihi ka Mea Kiekie ke Kama’liiwahine Kaiulani, ka manaolana o Hawaii nei.”  E like me ia manaolana ena ia wa, pela no hoi ia i nei wa ma o makou nei a ma o ko ka lahui aoao mai no hoi kekahi.  Ke o nei kela mau olelo a ia makamaka oiaio o Hawaii nei i hala aku i ka make, a ke manaolana nei hoi makou e hoea mai ana no kona manawa ma nei mua aku e hookoia ai o ko ka lahui manaolana ana ma ona la.

 

            LAPUWALE no hoi na olele hoonaaikola a kekahi poe oiwi Pi Gi o ka hoopuka ana ae mahope iho o ka loheia ana no ko D. W. Pua make—o ka noke iho la no ia, o ka make i na poe aloha aina poo paakiki a pau loa, a ho hewa ka ka hoohiki ae malalo o ke Aupuni e ku nei.  E like no me ke ano lapuwale a hookano o keia ano o’elo ae la, pela aku la no hoi ke ano o ka mea pana ia mau olelo i laweia mai ai i o makou nei.  He noonoo ole no paha hoi no ia mea aohe mea nana a ka make, oiai, o na aoao kalaiaina like ole no ia e pokeia nei.  Ma kae o ka luakupapau e iliwai like ai na mea a pau, mai na alii a na makaainana, mai ke kiekie a ka haahaa, a mai ke nui a ka liilii, aohe wae ana, a na ka Lunakanawai Nui o ke Ae nei ka wae ana ma kela La Hookolokolo hope o ko ke ao nei a pau.  Ua noonoo ole aku la no hoi ia lapuwale i ka mea a kona waha e olelo ai a i huai ae la hoi i kona manao ino a piha awahua.

 

E KOHO BALOTA KAKOU.

            Ke mau nei no ko makou ake aku e ike ka loaa mai o ka aeia ia kakou e hoike i ko kakou manao ma ka pahu balota no ke ano kulana hooponopono aupuni a ka hapanui o ka lahui e makemake ai.  Aole ia mano i pio iloko o makou, aka, i hakalia wale no ia kakou i ko kakou apo mai i ka makou kumuhana e noi aku i ke Aupuni e ku nei ma a na palapala hoopii la.

            Ua manaolana na ohua palemo namu o ka aoao o ke Aupuni e ku nei, ke ike aku nei ka lakou i ka olino mai o ka manawa no Hawaii nei e hoohuiia aku ai ia Amerika Huipuia.  Ua manaolana io no anei lakou pela?  Aole anei i komo aku ke olino iloko o ko lakou noonoo olowi aole loa o Hawaii nei e alapohoia aku e ka Repubalika Nui me ko keia lahui ae mua ole aku e kapaeia ae ko lakou noho’na kuokoa, a e kauia ae hoi ka hae Amerika ma kahi o ka hae Hawaii.  Ua welo ka hae Beritania maluna o Hawaii nei a ua hukiia no ilalo, a pela mai no hoi me ka hae Amerika maluna o kona hale poo oihana a haule hou no, eia nae, aohe o lakou manaoio iki ia mau hoike maopopo loa o na mea i hana wale ia me ko ka lahui hoike ole i ka ae.  Ina paha no ka huki hou ia ae o ka hae Amerika, he hana ia na ka lahui Hawaii e hooholo, a o ka lahui ka hapanui, aole loa hoi o ka hapauuku e uhai nei mahope o lakou nei ma ae no kahi pono e loaa mai ana.

            Aole ka manawa i hoea mai no ke kukakuka ana no na hopena pomaikai a pomaikai ole paha e loaa mai ana ina e lilo aku ana ko kakou aina i lihi no Amerika Huipuia.  Ua kue ka lahui Hawaii i ka hoohuiia aku, a ua ake hoi e kakoo a e hoomau aku i ke kuokoa o ko lakou aina, a aia wale no ka haawi pio aku a kii okoa mai o Amerika Huipuia e kuau a lawe aku ia lakou a me ko lakou aina ma ke ano he poe pio no kekahi kaua kaili aina.  Mawaho ae hoi o ia, aole loa keia lahui e ae ana e haawi pio wale aku no.  A o ka makou hoi e koi nei—e aeia mai ma ke koho balota e maopopo ai ko kakou hopena io.

            Ina aohe hilinai o ko kakou poe poo alakai Aupuni i keia ae la, a pela no paha hoi me na ohua palemo, o ka ae no ka pono loa i kekahi koho balota ana o ke ano kaulike a ku i ka hoopono.  Aia ilaila ke akaka o ka oiaio a me ka ole o ka makou mau olelo mamua ae.  E ae i ka lahui Hawaii e pane no lakou iho a e hilinai hoi i ka haina loaa e puka ae ana mamuli o ia aeia ana e koho balota.  Ina no e ae ole ia mai ana ka ka lahui noi, heaha la hoi ka hewa o ia, o ka maopopo loa ana ka hoi ia o ko lakou nei ma ae ano e kaena wale nei no i ka makani puahiohio no ko Hawaii nei hoohuiia aku e Amerika Huipuia.

 

HOPU HEWA I KA LOLI.

            Ua kuhihewa ka makamaka Kuokoa-a-Poepoe i ke kaona o ko makou manao o ka pule i hala e pili ana ia Lunakanawai Kaapuni Rosa, malalo o ke poo—“Ia Ano o ke Aloha Aina.”  O na hoakaka ana ma ia manao, ua pili wale no ia no ka Akoni Rosa mau mea i hana ai no ka pono oi aku o ka lehulehu, oia hoi, ua kinai oia i ke aloha no ka makua e waiho ana ma kae o ka luakupapau a me kona mau manao pili kalaiaina a lawe oia i kela apu auhuhu mulemulea loa a ko ke Kuokoa poai.  Eia nae, aole loa makou i manao o ka Akoni Rosa mea i hana ai ha mea kupono ia no ka lehulehu e hoao a e hoohoa aku ai.  Ua kaawale loa ia mai ko makou manao aku.

            Ma ko makou manao, he mea pono loa i kahi poe iwaena o ka lehulehu ke hana aku i kahi wa i mea e pono ai o ka hapanui, a e kinai hoi i na manao pilikino a ano e ae paha no ka pono o ia hapanui, a he ano no ia p@ ke aloha aina e like no me ka makou hoaiai o ka helu i hala.  Eia nae, o ka mea i pono no kahi kanaka hookahi e hana aku no ka pomaikai o ka hapanui, aole loa ia i kupono iki no ia hapanui e hoohalike aku ai.  A ma keia ano ae la i manao ae makou he mea pono loa no kahi mea hookahi mai loko ae o ka hapanui ke molia aku iaia iho i nei wa no ka lehulehu, e like la me ka Akoni Rosa i hana ai, a makou hoi i olelo ai he aloha aina a he aloha lahui ia hana ana, mamua ae hoi o ka nanamaka aku i kela poe o ka lehulehu e kakali ana no ko lakou hookolokoloia.  O ka oihana ona i hookohuia ai, no kalehulehu ia, a o ia lehulehu ka lahui, mai na poe i hoohiki a i hoohiki ole, ua like nae wale no a pau imua o ko kanawai.  He mea ehaeha nona ka lawe ana i kela hoohiki, eia nae, ua kinai oia i kona manao ehaeha ma ka molia ana iaia iho no ko ka lehulehu pono oi loa aku.  Ina paha oia i hoole i ke koi a ka Aha Kuhina ma o ka Loio Kuhina la, ina paha ua kunaua ia oihana o ka lehulehu me ka hookolokolo ole ia o ia poe lehulehu iwaena o ka lahui, a lilo keia ulia i kau maluna o ke Aupuni i mea e keakea ai i ka pono a kela poe lehulehu e kakali ana no ke lakou hookolokoloia a moe hou aku no kahi wa maopopo ole.

            A ma ko ka makamaka manao hoi, ua hopu oia i keia manawa i manawa kupono nona e koi mai ai i ko ka lahui hoohiki aku, he hana aloha aina ka ia.  Ua hoolauwili ae oia i ko makou manao a hookupono ae la hoi no kona manao iho, me ka manao paha hoi he mea ia e puni a e apoia aku ai o kona manao ake lawe apu koheoheo.  A ma kekahi hoomaopopo iho no hoi, ua hopu hewa ka makamaka i ka loli me ka manao “he hilu, ka i’a noenoe o ke kai.”  Ike iho paha i ka pakelo a me na waihooluu like ole, manao ae la o kona wa pono nei e onou hou mai ai i kana palu no ko ka lehulehu hoohiki aku, i loaa ai ka ka pono koho balota.  Ae no hoi paha.  Ina o ke aloha aina ia ma kona manao, aole ia ma ko makou, o ke kakoo aku i na hana a na poe i pakaha ai i ka pono pilipaa o na oiwi mai kahiko loa mai.  O ke kuu akea loa ae no ka pono, alaila, aohe apu koheoheo e ale ai, a ia wa auanei kakou e uhaiaholo like ai imua o ka pahu bolota no ke aloha i ka aina nei.  A mamua ae hoi o ia, aole loa.

 

“HAEHAE KA MANU!”

            Oiai, aole o Lunakanawai Rosa i waiho aku i kona kulana, he mea maopopo ua nui ka manawa no ka noonoo a kukakuka ana aku owai la ka mea e pani aku ana iaia.  No nei wa hoi, aohe i maopopo.

            He hookahi nae loio haole o Hilo, Hawaii, ke hooikaika loa nei oia no ia kulana, nona ka inoa o Geo. F. Little (Keoki Uuku).  O ko Hawaii Ahailono ka nupepa e hooikaika la nona ma ka hoolaha ana ae i na palapala hoomaikai o na ano like ole mai na poe mai i ike ele ia maanei, e pai ana i kona ano makaukau loie a ano e ae, i ano like me ko na hoolaha laau.  Hoopailua ia ano hana.

            Aia no, nae hoi oia ke noke la no ka me ka hilahila a kaukaulua ole iho, e hoike mai ana ua nui loa kona ono no ia kulana.  He malihini oia, a o kona mea no ia e kupono ole ai, a o ka make aku no paha kona hopena.

            Ua oleloia aohe no ka oia i makaukau, a aia ma na hana kalaiaina kona oi aku o ka makaukau, no ka mea, ua hana ae oia he mau palapala hoopii nona iho ma Kohala, aohe ka he kakauia iho e ko laila poe koikoi, mai na oiwi a na haole.  Wahi mai a ko makou lohe, hauoli loa