Ka Makaainana, Volume VI, Number 15, 12 October 1896 — Page 5
This text was transcribed by: | Alika Olsen |
This work is dedicated to: | Classmate/friend Beldon Kawai |
Ka Makaainana.
HONOLULU, OAHU, POAKAHI, OKATOBA 12, 1896 5
na Aina E, hookahi ka o ia mau poo, ua manao ka ohua palemo alaula e kauia ke kii o Kakina, a me ka olelo ae o ua ohua la he mea pono e hoouna aku i kekahi o ia mau noo i Wasinetona, i hiki ai ia Peresidena Kalivilana ke palu iho ma ke kua o kie Kuhina i pau.
Piha haakei a hookano no keia ano olelo, me ka ike ino no he mea o Kakina i hoihoi ole loa ia ma Wasinetona, a ua kipakuia mai hoi mai laila mai. He hoohaahaa maopopo loa hoi keia i ke Kuhina o ia Aupuni maanei, a i kakahiaka Poalima nei i puka mai ai ua ohua la me ka mihi iki. Ua kue na nupepa namu puka ahiahi a ekolu i kela ohua hookahi.
O ka ohua palemo liula ka oi loa aku o ka hoohaahaa ia Kakina, ka milimili hoi a ka poai hoohuiaina, ma ka olelo ana ae aole o Amerika Huipuia i maa i ke pai i ke kii ma na poo-leta o na poe e ola ana, aka, he poe na poe e ola ana, aka, he poe make wale no, a o ke pai ana ae hoi ia Kakina, ua manao ia ohua he mea pono ke hoololi koke ia ae. Ua hiki, o lakou no ia.
A ma kekahi ano ae hoi, he hoike ana no keia i ka noonoo maikai olelo na poe ma ka hoouli o keia Repubalika. Ua hao ole lakou nei ma ae ma ka imi ana i na mea e hoonauluulu aku ai i ko lakou "hoa'loha nui a maikai."
Ka Aha Kiekie me ka Papa Loio.
E like me ka makou hoike ma ka helu i hala no ka noho ana o ka Aha Hookolokolo Kiekie e hoolohe i na olelo hooholo hoalohaloha a ka Papa Loio i hooholo ai no Lunakanawai Kaapuni Aukina a me J. K. Nawahi, pela io no ka mea i hanaia. Ua lehulehu no na loio i akoakoa aku. Ma kela helu aku nei no i hoike aku ai makou i na komite like ole o na olelo hooholo a elua. Eia iho ka olelo hoalohaloha no Lunakanawai Kaapuni Aukina i kakauinoaia e kela komite, a na G. K. Waila o Hilo, Hawaii, i heluhelu aku:
"Oiai, ua oluoluia e ke Akua Mana Loa ka lawe ana mai wae na aku o kakou i ka Mea Hanohano Stafford L. Austin, Lunakanawai Kaapuni o na Apana Hookolokolo Kaapuni Ekolu a me Eha; nolaila,
"E hooholoia, mamuli o ka make ana o Lunakanawai Aukina, ua haule aku la keikahi makaainana i mahaloia mai waena aku o ke anaina o ka lehulehu, a ua nele pu hoi ka Oihana Hookolo kolo o ka "Repubalika me kekahi lunakanawai noonoo kuio, oluolu a wiwo ole hoi.
"Hooholoia, ke kanikau oiaio nei makou no konba make ana, a ke pahola aku nei makou imua o kona ohana i ko makou pau-mako iloko o ko lakou ehaeha.
"Hooholoia, ke unuoi nei makou e hoopaaia keia mau Olelo Hooholo ma ka moolelo o keia Aha."
O ka olelo hoalohaloha hoi no J. K. Nawahi, i kakauinoaia hoi e kela komite o ka noonoo a hooholo ana, a na J. K. Kaulia i heluhelu aku, penei:
"Oiai, ua oluoluia e ka Mea Mana Loa ka lawe ana mai waena aku o kakou i ka Mea Hanohano J. K. Nawahi, he hoa no ka Papa Loio Hawaii;
"Hooholoia, mamuli o ka maka ana o Mr. Nawabi, ua haule mai loko aku o ka Papa Loio a me Hawaii nei, kekahi hoa i mahaloia o ka Papa Hawaii;
"Nolaila, ma keia ke hoike aku nei makou imua o ka ohana o ka mea i make i ko makou paumako oiaio iloko o ko lakou ehaeha.
"Hooholoia, ke nonoiia nei ka Aha e hoopaa i keia Olelo Hoaloahloha maloko o kona moolelo."
Ua kauoha ae ka Lunakanawai Kiekie e hoopaaia keia mau olelo nooholo hoalohaloha ma kona mau moolelo, a ua hoike pu ae no hoi i kona mau manao mahalo no ka Lunakanawai Kaapuni i make. A ia J. K. Nawahi hoi, ua mahalo oia no kona ano kuokoa mau, eia nae, iloko no o ia ano ona, ua hiki ole i kona noonoo ke hapai a kuklu ae i kahi hana ano nui e pono ai o kona lahui. O ka oi lao aku paha o na olelo mahalo no J. K. Nawahi, o ia no na olelo i puka mai ko Misita Kakina waha, a penei iho ke ano nui:
"Ua kamaaina au me ko Nawahi kulana kalaiaina mai ka makahiki 1874 a 5 mai paha, a ua hiki au ke kau ao iaia ma ke kulana kalaiaina i ku ai o Misita Pilipo. Ma na makahiki e noho Alii ana o Kalakaua, aia ka hapanui o ko Nawahi kulana ma ka aoao kue i ke Aupuni, a he mea paakiki loa ka hoonaueue ana i kona kuakoa. Iloko o ia mau la, aole loa oia i imi aku i oihana Aupuni. Ua lilo oia he mea nui loa na na poe koho balota o Hilo. Ua paa lokahi ko lakou manao maluna ona. Aole hiki iki i ke Aupuni iloko o ia mau la ke hoopahua i kona holo balota ana."
Ua aihemu makou i na olelo hoalohaloha a me ka Kakina mau olelo mai ke Kuokoa mai o ka Poalima nei.
Haule ia Luaui Aloha.
Ahiahi Poakolu nei, hora 7 paha, mahope o ka hoomailo pokole ana o ka ma'i maluna o ke kino aoo o Akoni Rosa makua, i aili ae ai kona hanu ma kona wahi noho mauka o ke awawa o Kalihi. O kona ma'i o ka poino ana, he emi pu mai o ka puuwai. Ua piha iaia na makahiki he 69 iloko o Iune aku nei, la 27. Mai kona hiki mua ana mai i Hawaii a noho ma Molokai a mare wahine kona noho loa ana i o kakou nei, a ua 40 a keu ia mau makahiki maanei. He oiwi oia no ka Mokupuni o Pico, o na Paemoku Azore, a o na Paemoku Komo hana ma kahi oleloia ana, he panalaau no ke Aupuni o Potu gala. Ua haalele oia mahope nei he elima mau keikikane, o kana mau keiki me kana wahine mau, a me elima moopuna. Eia iho kana mau keiki: Akoni, i holo aku nei i Hawaii i Luuaka nawai Kaapuni no ka manawa, Liwai, aia i Kalaupapa, Molokai; Manuela, o ke awawa o Manoa; Keo, e noho hana nei ma ko makou halepai, a me Keoki, e noho hana nei ma ke keena loio o kona kaikuaana.
Mahope iki iho o ka hora 1 o ka auwina la Poaha ae i manele lima ia aku ai kona kino wailua e na hoa'loha oiwi me Pukiki a komo iloko o ka luakini Katolika Roma o ia awawa, makai aku o kona wahi noho a ma kahi kapa aku o kahawai, he kaoo o na opio mamua a mahope aku hoi na poe aoo, aka, no ka ua a me ka ukele, ua aluka ka hele ana me ka hoomaopopo ole ia. A mai ka halepule aku a ka lua ma ke kihi hikina aku o ia heiau a ma ka aoao hoi o kana wahine hope o ka make ana he makahiki paha a oi i hala ae, i kulike ai no hoi me kana kauoha-aole oia e kanuia i mai nei, aka, mauka no o Kalihi e waiho ai iaia, a nalo aku a oia, malalo o na lawelawe haipule ana a ke Rev. Makua Kelemeneke. E ua ana no hoi i nei wa, ua lilo no nae hoi ia i mea ole a pau na hana e pili ana nona, me ke kauia iho o na pua a paa pono o luna o ka lepo, a no ka male-pua o Uluhaimalama loa ae kekahi mau huihui pua, o ka hoea koke ana ae no mamua iki iho o ka hoolewa. Ua pii aku no na lala o kona ohana, na pilikana a me na hoa'loha o'u nona, a oiai hoi mauka, aohe mea i nele ole ka hiolo o na waimaka, a ua hoi mai no hoi ko kai nei poe me ka haalele aku iaia e "hoomaha iloko o ka maluhia."
He inoa makuakane oia no makou, he pii pono loa hoi ma o kana wahine mua a makuahine hoi o kana mau keiki a pau e ola nei. Aohe ana keiki me kana wahine hope. Ua kamaaina oia iwaena o ko kakou poe kahiko a ua nui kona mahaloia no kona hoopono.
Mau Make Mau Wale.
Ma ka po o ka ia 2 a ao ae la 3 o keia mahina no , ua kaawe iho la kekahi Pake iaia iho maluna o ke kumu puhala, o Chew Wong kona inoa. Mauka o ke kuahiwi kona wahi i kaawe ai iaia iho. Ua hilo oia i ke kaula ha-ko, o ia kana kaula i hoopaa ai i kona ai. He ano opulepule oia, a me he mea la o ia ke kumu o kona lawe ana i kona ola. Ma ka la 5 mai, ua noho ka aha koronero no ka hoolohe ana i ke kumu o kona make. Ua puka mai ka olelo hoohelo, ua make o Chew Wong mamuli o kona kaawe ana iaia iho maluna o kekahi kumu puhala.
Ma ka la 7 mai, ua make manaonao kekahi Kepani ma ka inoa o Asasuki. Penei kahi moolelo pokole nona: Oiai, mawaena o na hora 3 ame 5 ahiahi o ua la la, ua eli iho la kekahi o na Iapana e ae a hohonu ka lua o kekahi pohaku nui, oiai hoi, he hoopahu pohaku ka hana a keia poe Iapana me ke kiana pauda, ua hele aku la keia Iapana Asasuki e hookomo i ke kiana pauda iloko o ka lua, oiai nae hoi, he pakeke kioi ma kona lima hema ua piha me ke kiana pauda, a ua lako me ke kukaepela a me ka uwiki, a ma kona lima akau e paa ana he kaula malina ua a me ke ahi. Iaia hoi i kuni aku ai i kekahi loa a hoomaka mai la oia e hele, aole nae oia i manao mai, me he la aole i elua apana, ua pahu e ae la ke kiana pauda o loko o ke kini ana e paa ana ma kona lima hema, a make koke iho la oia iloko o ia sekona, a he mau minute mahope iho, ua pahu ae la ka lua ana i kuni ai, a o ka nui o na Iapana hana, na hookaawale loa lakou.
He ku i ka manaonao ke nana aku, na pau ka io o kona wawae hema i ka weluwelu, a me kahi hapa o ka uha akau, ekolu manamana o ka lima hema, ua lele loa a nalowale, a e waiho mokaki ana kekahi o na io ma me na kulu koko maluna o na pohaku. He wawahi pohaku kana hana me ke kiana pauda, a he lunanui no oia no ia papa hana.
Ma ka la 8 mai, ua noho ka aha koronero e hoolohe i ke kumu o kona make ana, ua hoopuka mai ke kiure i ka lakou olelo hooholo, ua make o Asasuki Iapana iaia iho no mamuli o kona lawelawe hemahema ana i ke kiana pauda. Me he la oia maoli no ka oiaio ua hemahema 10 no, me he la, ua lele mai ka huna ahi o ke kaula ana e paa ana a komo iloko o ka pakeke o ia ke kumu o ke pahu.
E makaala, e o'u mau hoa Hawaii, mai lawelawe hemahema i ke kiana pauda, o like auanei me kei kanaka o na aina e.
Kou Kiu Mea Hou.
Nawiliwili, Lihue, Kauai, Okatoba 10, 1896.
Kau Kiure o Nevemaba.
Eia iho malalo na poe kiure i waeia no nei kau ae o ka Aha Kaapuni o Oahu nei:
Hawaii-S. Kapoi, R. H. Baker, J. Wallace, H. S. Swinton, W. H. Tell, J. K. Napoleon, G. E. Smithies, A. J. Smithies, J. Koo, C. Mahoe, Wm. Kino, W. K. Waiamau, E. M. Jones, John Edwards, Wm. Ringer, J. W. Akana, H. Kahalewai, H. Kaaha, M. K. Keohokalole, E. S. Holt, L. M. McKeague, G. W. Keaweamahi, W. R. Paker, H. Kolomoku, G. H. Karratti, H. E. Cook, J. W. Koakanu, J. Rosa, A. Bishaw, Achi K. Akau, E. H. Naoho, H. Meek, S. P. Nohea, C. B. Dwight, J. Benito, W. B. Jones.
Haole-G. W. R. King, O. C. Swain, D. W. McNicoll, A. Larnach, F. J. Turner, B. H. Beardmore, Chas. Phillips, C. D. Chase, W. F. Dillingham, D. P. Lawrence, H. M. von Holt, P. J.eller, S. roth, A. F. Cooke, R. W. Cathcart, H. Lose, J. W. Lloyd, E. Paris, Wm. Savidge, Wm. Berlowitz, C. S. Weight, J. M. Webb, N. E. Gedge, E. A. Jocobsen, H. E. Waity, H. A. Parmelee, K. B. Porter, W. R. Sims, C. D. Wilson, F. J. Kruger, W. Templeton, F. H. Foster, Chas. Lucas, C. W. Dickey, D. T. Bailey, J. Waterhouse.
Ahamele Kokua Luakini.
E haawi ana na puali mele kaulana o keia kulanakauhale o Honolulu nei i ahamele nui no ka hoohauoli ana i na puuwai o na poe hoolohe, ke hiki aku i ka po Poaono, la 31 o keia mahina, maloko o ka halekoa ma Haimoeipo, a o na pomaikai a pau e loaa ana, no ke kokua ana ia i ka halepule o Kamoiliili. Eia na puali mele e komo ae ana ma ke mele ana ia po, Y. H. I., nona ka oleloia ana, "hehe ka aka a ka manu o ka wiliwili, e kuhi ana paha ia'u he ua," a me ka puali mele o Kamehameha Alamanai, nona ka oleloia ana, "Uina ka wai o Namalokama." E komo pu mai ana na poe wae o kekahi puali mele, Maluakiiwai o Hilo, a e mele mai ana lakou i na leo mele "he hana kumuole ka iaia, aohe i ike i ke kuhoe," i hakuia e Misesa A. A. ame "aia i ka wekiu kuu lei lehua puakea," i hakuia e Misasa A. K. C., a me na mea e ae he nui wale. E ala ua poe makee i ka pono a e komo ae e kaano pu i na lealea o ia po.