Ka Makaainana, Volume VI, Number 12, 21 September 1896 — Page 5

Ka Makaainana.

 

Honolulu, Oahu, Poakahi, Sepatemaba 21, 1896

 

aole ia o ka hana pono.  E alu like aku e like me ka hiki ma ke kokua ana aku ia lakoa.

            Nolaila, e pono i ka lahui Hawaii e ike i keia poe opia Hawaii e auamo nei i keia mau hana maikai, e ike hoi ia kakou Hawaii o kipa hewa anei ke aloha ia hai, e like me ia i na lahui o kahi e mai.  A i lokahi kakou e kokua aku pala ananei e loaa ai ka noho’na hookuonoono no ka imi wahi pono ana me ke kaukai ole aku na hai e hana mai i ka mea e pono ai kakou ma neia noho ana.  A ina aole kakou e kokua like ana, pela no ananei e uhai mau ai ka nele a me ka poino mahope o na kanaka oiwi, a lilo aku kahi pono i ko wahe a ia hai.

 

“Haehae Ka Manu!”

 

            A make loa ke Ke Au Hou la, o ka helu o ka la 12 nei kona helu hope loa i hoike ae ai i kona poe heluhelu kakaikahi.  Auwe no ka hoi, minamina!  Kaia no nae hoi i ka waha ai ai o ua’o Kamaki, 1 ka lele paukiki loa no paha hoi kahi i kinohi.

            Poino a poho loa na dala a Pi Ki Keoni, i kokuaia e Peresidena Kole a me Kuhina Kupa, i kokua ai no ia huaelo a Kamaki i hapaimemene ae ai, a o ka makou ia e minamina ae nei.  Nui no nae hoi ka ike pelo a me ka hilinaiia o ua hoa la, a nona makou e mahalo aku nei i ke kiki o ka hou i ka imi ana a loaa na wahi hunahuna iki o keia mau la hune.  Ua ola no paha hoi!

            I poino no ka hiipoi i ke ino a me ka lapuwale, a na hapai ae nei hoi na punahele la ana i amio iho ai i na dala o na hoolaha a laua i nupepa nana e kolohe aku ai i ka lehulehu, oiai, aohe oia i lawa i ke kolohe ana mai i ka hou a ko makou lae i imi ai.  O ka hana pono ma koika lehulehu aoao, o ka hookipa ole aku, o poho no auanei na pae a lawe ana.

            O ke kumu e poho ai, aohe kahua, aohe hope, he pili wale aku no mahope o hai.  E ole e kokuaia e eha poe i puni i ka peloia, loaa ai ka he $20 e hoomaka ai i ka hana, pela mai ka loheia.  Ina o ia wale iho la no, mau no ka nele, a o ka moe malie no ka pono, a me he mea la o ka hopena aku no ia, e like la no me ke Ke Au Hoo—ka pona iwi hou a Kamaki i hoohoihoi mekuahonowai ai i na pae hoohuiaina a kakoo Aupuni Repubalika “naue ole.”

            Ua hoalaia ka ke Ke Au Hea i mea ka e ao ai i ka lahui i ka mea oiaio a i ke kulana oiaio, a e kae mai hoi i Ka Makaainana nei.  Eia nae, o ua i hou la no ka poino e.  A pela ana no hoi paha me nei nupepa hou a kamalii, o ke kaena ana ae ia lakou Ka Makaainana nei e make ai.  Oia, naiia, a i make ia oukou, nui ke oukou ikaika; aka, ke “haehae” e ia nei “ka manu, ke aleale mai ne ka wai, a “wa iho ua iwi o Hua i ka le,” i mea hoonakeke na kamahele.

            Ike pono iho la nae paha hoi o ua o Kamaki i ka punahele ana, ke ino hoi a makou i hoomanawa loihi ai me kahi pomai kai ole i loaa mai, o ka makou nae hoi ka i lilo akua.  E aoia aku ana no, paakiki no i ka pulama, aia nae a ku i ka houia e ke a’u, wikiwiki ka nuku i ka olelo ae i ka pololei o ka makou.  Pololei no hei paha, ua ike a ua ana i kana mau hana kolohe lehulehu.

            Mahope koke iho o ko Kapa kaawale ana mai ia makou aku, ua olelo hele aku ka oia i ka pokole ka o ko makou naau, pela ka mea i hoikeia mai ia makou e kekahi mea a makou i hilinai ai.  O ka pokole anei ia o ko makou naau, o ka hoomanawanui ana i kana mau hana kolohe mai na la hope mai o 1893 o hiki iho la i ka la 19 o Iulai, hiki ole ke hoomanawanui hou a ku ka nuku i ka puupuu, ua oki e wikiwiki ana i ka olelo mai—“ua hewa au.”

            Eia nae, ua lohi loa oia.  I ka wa ninau pono ia aku ai, o ka ole ka mea mua a me ka hoakamai loio mai.  I kinohi o kana hana kolohe ana i loaa ai ia makou, ua ao aku makou ma kahi malu, he aloha he alo, he hoa i ka hoa, me he makuakane la i ke keiki, eia nae, aohe i hooloheia mai.  Lehulehu no wa o ke ao ana pela a kua akea ia ae imua o no limahana, a ha ole no ka pau a me ka hilahila iho.  He keiki hoi no ke kahunapule, eia nae, he keu a ke keiki kolohe.  Ua maopopo loa he lawehala oia, ina e manao ae e hana pela, ae noho aku ai no oia no Kawa.

            Hoopunipuni mai i kinohi, i ka wa i kii mai ai i na pono hana o Ka Makaainana, he mea kahi mahope ona e kakoo ai, eia nae, piha na malama ekolu, he ole kahi mea i loaa mai, aohe wahi hunahuna iki.  A i ka hoolilo ana ia makou i puuku no Ka Lei Momi, kamau ai ke oia a pau ka makahiki 1893 a hoololiia malalo o ka ino Ka Makaainana me ka aie ole i kahi e pai ai.    Ua olelo ka ua iho la no ko makou hana pono ole.  O ke aha la ka hana pono ole a makou i hana aku ai?  O ka loaa kenikeni mau anei o ka pule?  Oia a me na limahana hoomanawanui ka i ai, o makou nei la he ole.  Aohe hoike e ae no ia mea, aka, oia no.

            Aia ka oia, pela ka hoike ma kana nupepa ohakulai o ka hoo puka ana aenei, iloko o ke ahe ahe malie.  Pela io no, aia ilaila e pii ae ai ka mahanahana.  Eia mai no hoi makou i ka huai pau, i loaa ai he mea e ikeia mai ai o kona ano e ka lehulehu.  Aohe e makou makemake e hoolanakilaia na poe hana kolohe maluna o ka lahui, a e lilo hoi na hoomaikeike mamua ae i mea hoomaikeike no ka pomaikai o ka lehulehu.

            Maopopo loa ia makou i nei wa ke kumu e loaa hana ole nei i no oiwi ma na alanui Aupuni, mamuli no ia o ke kue ino loa o kela Luna Alanui hapa-haole i kona poe oiwi.  Ua oi aku ka kona hilinai i no Pukiki mamua ae o na ewe o kona makuahine.  Kupaianaha no!

            I kau oia ma ia kulana i na oiwi, i ka wa o ka Papa Alanui.  Mai oi loa aku ina he haole ka mea nana ia ano olelo, no ka mea, o lakou like no ia o ke kuewa hele ana mai.  Ole loa hoi keia, he oiwi ponoi no ka aina.  Me ke aoia aku no e haawi i na oiwi i ka hana, ina ua hoohiki a hoohiki ele paha, aohe nana ana, eia nae, aohe i hooloheia aku ka leo o ke Kuhina Kalaiaina.

            E ahona iki o Rowela, ka mea nona kela poo iwi kamahao, he loaa kahi hana mai iaia mai, a he hoolohe hoi oia i ka leo kau oha iaia.  Pela no hoi makai o ka Hale Date, ke ohiia nei na oiwi, oiai, ua ana i na haole auamo pu, he hoopalaleha a he palaualelo, a loaa ole aku hoi ka eleu, ka mikiala a me ka hooko pono ia o ka hana e like la me na oiwi.

            A i keia oiwi nae hoi, aohe ona makemake i na kanaka maoli no ka molowa, me kona ike no nae eia he heluna nui o lakou ke noho nei iloko o ka hune a me ka uele; a ua hoikeia mai hoi ia makou, ua oi loa aku ka ko Rowela makemake e hoohana i na kanaka maoli, no ka ikaika no i ka hana.  O kekahi paha keia o na anoano i haule a ulu ma kahi kupono ole, eia nae, maalea loa eia ma ka pelo ana i na kanaka maoli mamua, iaia i hooikaikaiai e hapai i kekahi mau hana a poino no mamuli o kana mau lawelawe ana.

            Wahi a ae ainau lehulehu i loaa wai ia makou i ka Poaono nei no ke kumu i kulaiaia ai o ia la, ua hilo ole ia makou ke pane aku no ke maopopo ole, koe wale ae paha he la hoomanao ia no ka make ana o Peresidena Gafila iloko o 1881, mamuli o kela poka powa aloha ole a Gito i ki ai iaia.  Ma kapakapa a ma kulakula ae oia, aohe makou i ike, koe wale no ua kukalaia e ke Kuhina Kalaiaina mamuli o ke kauoha a ka Ahaolelo.

            Ua hoikeia mai nae hoi ia makou he la kulaia ka keia i hooholoia ma ke ano hoomalielie i na hui waapa ekolu, ka Makala, ka Healani, a me ka Leilani.  Aohe ka he ae o na nui mua elua e heihei waapa i Sepatemaba 2 a i Novemaba 16, a aohe hoi ae o ka hui hope e heihei waapa i Ianuari 17, nolaila, hookaawaleia ai keia la mamuli o na hooikaika ana a Lunamakaainana Alika Lopikana i ke kau Aha olelo i hala.

            Eia nae, i ka ohua palemo alaula hoi, he la kanu laau ka.  O na kumulaau paha ia a ia ohua i manao ai, o na heihei waapa.  Ma na aina i hookaawaleia ai he la kanu laau, he la kulaia no na haumana o na kula.  a o ke kanu i na kumulaau ma na wahi i hoomakaukauia ka hana o ia la.  Ua manao paha ia ohua e hoohalike hou mai ia kokou o keia au me ka hupe o na kupuna o kakou o ke kuhihewa ana ina moku he mau kumulaau i hooulu a hooneeia iloko o ke kai.  Hemu, hele pela, na hala ia au.

Hoonaue a ke Olai

 

Aneane no ka hoi i ka hora a me ka minute like a ke olai e hoonaue ana ia Honolulu nei i ka wanaao La Pule ia bala, pela no ka hoi ia e noke ana i ka Paeaina holookoa nei, a ma Hilo ka oi loa aku, kahi kokoke i ke kahua o Pele.  O na lono mai laila mai, o kaia hoonaue ana aa oi loa i loaa ia laila anai 1S6S mai.  Lehulehu aa poe i holo iwaho me na wahi aahu e pili ana i ka ili mamuli mai o ka oiha makau.  Nui ka hei na poino i loaa i ao Hiio mau halekuai, helelei aa ukana mai luna iho o na wahi i kauia aku ai, pau na omole a me na pono aniani i ka nohaha, a o ka oi loa aku i loheia mai, o ia ka halekuai laau lala o ka Hui Laau Holiseta, aole i paa pono na wahi kau omole i ka hanaia, he lelei e na omole laau, a na kohoia ke poho ma kahi o $200.  Ma kekahi o na alanui o laila, ua nakaka ae la ka honua, a ua nui ka makauia.  No hapalua mil o paha ka loihi o keia nakaka, mai ka hookahi a ekolu kapuai ke akea o ka hamama, a ua hoi hou ae a ekolu iniha ke kawa, me ka like ole ne ma kela a ma keia wahi.  A mai Maui mai, o ia ana po ka lono, i ke oolea.