Ka Makaainana, Volume VI, Number 8, 24 ʻAukake 1896 — Page 5
This text was transcribed by: | Blane |
This work is dedicated to: | Keoni Kuoha/Kealii Sagum |
HONOLULU, OAHU, POAKAHI, AUGATE 24, 1896
“HAEHAE KA MANU!”
Pololei no e like me ka makou ma helu i hale, aohe o Persidena Kole i hookipaia aku e ka lahui, e na poe paa oihana no. Iaia i pae ai i Kahului, eono poe makai na lakou oia i hookipa aku, a me Lunakawai Kaapuai Kalua, i kokuaia e A. N. Kepoikai, Lunakanawai Kaapuni mua i pau. A hoea no hoi iuka o Wailuku, ma ke kahua o ke kaamahu, eha poe makai o laila i hookipa aku. Hoomake aka no hoi, eia nae, o na lono no nei i loaa mai i na la mua o ka pule i hala.
Ua hoi aku oia, mahope iho o kela ano hookipa hanohano (?) i haawiia aku a i loaa hoi iaia, a ma kauhale o Lunakanawai Kaapuni Kalua kahi o ka noho ana. Ano e no hoi paha ke poo o keia au hemolele o kona @ ana a noho ma kahi o kela eueu o na la no i hala koke aku, me ka hiki ole ke hoopoinaia no kana i hana aku ai ia Lunakanawai Apana Helekunihi i make. Oia no nae paha hoi ka i kuleana i kona wahi e noho ai, eia nae, hiolo ka hemolele o keia au o lakou ma nei hana ana a ke poo kalaiaina o ka Republika Hawaii—ke “kolopa naue ole’, a kahi “mokumahu” Ke Au Hou.
Apiki no paha hoi ke Aupuni i hana ai i kela pauma mahu, i mea e pauma ai i ka wai a hoomaha no ka hoomaemae ana i ka ipuhao. No keaha no la hoi i hana ole ai i elua ipuhao, hoomaemae hoi kahi a hoohena aku no hoi i kahi. Ina peia e hanaia ai, aohe wa e hao ai o ka wai in a poe noho lehulehu o lalo iho o Puowaina. Malia ua makemake e hoolilo ae ia hale a me ia kahua i kia hoomanao no nei au oehaa e hoehaa nei.
Loaa hou no ua hohono uwahi Pake, no Kahakaaulana mai. Ua hoike ae ka Oihana Dute i ke Keena Pake o ka Oihana o ko na Aina E ua nalowale aku he eha o na eemoku Pake a ka Belegiea i lawe mai ai a aohe i loaa iki. Ma ka noii nowelo ana nae hei a ke Kuokoa namu, ua hoomaopopoia he poe luna ua poe la na Leu Kona a ua puka pono no ma ka puka hemo e hele loa ai mamuli o ka ike ole a hemahema maoli loa hoi o na kiai i hoounaia aku mai ka Halekoa.
Ke hoike nei keia i ka mau no o ko Lau Kona mana iwaena o na luna oihana. A pehea la, ua hooko anei hoi oia i ka hoopai a kauoha a na Aha e pili ana i ka hookomo kue kanawai ana mai i na Pake? I ka nana aku, aole loa. Ua oleloia ua emi malalo o 50 @ poe o kela heluna o 130 a Lau Kona i lawe mai ai i haalele mai i ka aina nei, a ke hele nei no ka hapanui ae i “ka loa a me ka laula o @.” Oi no ka maalea o ka Pake la.
Mamua ua makaala loa ia keia e ke Aupuni a me na poe mahiko; aka, mai ka wa mai o keia Republika oehaa o ke au hou o Hawaii nei, ua pahemohemo aku ka hoomaluia ana. Ke piepieleia la ka na palapala ae no ko na Pake komo mai mai ke $50 a i ka $135 pakahi ma @, a o ka hope iho k aka Lau Kona kumukua. Hoea mai keia poe i o kakou nei, kakau a kakau ole paha i na olelo aelike, ua holo mahuka a hookah ka hui pu ana aku me na aluka aeahaukae maanei.
Eia nae, aohe mea i hiki ke Aupuni ke hana ae, no ke kinai ana i keia ano hana kue kanawai. Ua oleloia ae nae hoi, e hoao an aka ke Aupuni. Pela paha? Ke loaa nae hoi he hoopii ana no nei ano hihia, he lanakila olohaka ke loaa mai ana i ke Aupuni, no ka mea, e ko ana no paha hoi ka makemake o ke kanawai, aka, e puka laelae aku ana no ka maalea oi aku o na Pake. Nui no paha hoi ka apiki o nei au.
Nui ko ka Loio Kuhina hooikaika e loaa he hoopai oluolu ia no kela Olelo E i ki-pu ai i kona hoa o ka puali hookah, Komopani A, oiai, he wahine kana me ehiku poe keiki liilii, aka, me kona ake no nae hoi e hookoia ke kanawai. Ke mahalo nei makou nona. Ua olelo aie ua haole la no ka ona mai ka ke kumu o kela hana ana ona pela. Aole ka ona he kumu pale no kekahi mea e pakele ai no kona haihai i ke kanawai, a nolaila no i kau ai ka hoopai oluolu a ke kanawai i ae ai. Pehea la ina i loli ae a he Hawaii ma ia wahi, aohe paha e hoololiia ae ke kumu hoopii?
“Ua aikena i ke kali,” wahi a kela huaelo oili hou. Pololei no, pokole koke no kahi naau la. Eia nae, aohe mea e aku i oi ke ake loa e ike i ka hoea koke mai o ka mea ana i aikena ai e like la me ka lunahooponpono o ua huaelo la, a i ole ia, ohua @ wale. No makou nei la, aohe i ikeia ia mea he aikena, ina no e @ ana ko Hawaii nei kulana no ka wa i ike ole ia, ua hiki no ke hoomanawanui me ke @ a paupauaho ole.
O ka aa nae hoi a ka makamaka hou e hoike aku ka makamaka hou e hoike aku ka makou i ke kahua e paio ai, i loaa ia ai ka he kumu e paio ai, ua hoike mai ia i ko lakou aole i ke kahua ole o ka @ ana ae ma na helu mua. Ae no hoi paha, na makou ka e hoike aku, aohe no he wini aku a koe mai. Aia no ka hoi ihea ka ike, noke iho a ukouko ka nuku.
Ina ua pololei ole ka makou i koho ai iloko o na makahiki ekolu i hala, alaila, o ia @ ponopono no kahi i haule iloko o ia auwaha like. Eia nae, no makou iho, aole loa i pio iki ka uwiuwiki o ka malamalama no ka hoihoi hou ia mai o ka pono. Aia no a ike iho. Ina ua halahu ka makou koho ana i na wa i hala ae, aole ia he mea no makou e hewa ai, oiai, o na koho ana no ia o ka manao i ka wa e ulu ae ai, me ke koe no nae hoi o ka hooiaio loa ana aku. Ua ike ole makou i ko makou hala ma ia mau hoomaikeike ana. Aole loa makou i “aikena i ke kali.”
Aka, o ka hailuku ana mai no ka makou wahine, he hoike ana mai ia no ka manao holoholona iloko o ua lunahooponopono la a makou i hou pilikino ole aku ai. Ina he manao kaili kona, e hoao ae no hoi, i ike an aka loaa. E noke wale no oia aohe e loaa, ua ino ka maunu, ua manumanu kahiko, i ka hamu i kela a me keia. Aole ia o ka “paio ana i ka paio maikai.” Nui no ka haakei o ka olelo ana ae aohe mea e hiki ke pa ii kona poo. I ka hele ole mai paha a na makou e pai aku, ike koke i ka niniu. Oia no ka oi ma ka hana kaili wahine a koe mai no makou. Pelapela no ho hoi. Hilahila ole!
Makai Hili a Hoeha Keiki
Ua hoopii ae o Keoni Kolopana ia Makai Hama no ka hoeha i kekahi keiki ana, ma ka hili ana i ka uwepa iwaho o Kamaki Kuea, oiai ka wa o ka bana e puhi ana. Lehulehu na kamalii malaila ia po, he mau pule i hala ae, a o keia keiki kekahi malaila. Ua hele keia makai malaila e malama i ka maluhia a e kinai hoi i na hana kolohe a hoopaiakuli a kamalii, a ua huna oia i ka laau lapaau ana i manao ai no ia ano kamalii. Iaia i kokoke aku ai i keia poe kamalii, ua hoomaka oia e hili, a o keia kekahi o na keiki i pa. Ua hoi nei keiki a hoike i kona makuakane ia po a ua palapala aku oia i kahi la ae (la 8 nei) i ka Ilamuku a ua pane kikoola ia aku hoi oia e ka Ilamuku i ka la 10 ae. O keia hoopii ae la ka hua o ia hana hookiekie a pane kikoola a ka Ilamuku. Ua makemake wale no o Keoni Kolopana e hoakakaia mai ke kumu o kela hana ana a ia makai pela, oiai nae hoi, ua manao oia na kue ia hana i ke kanawai a ua pono ole loa no hoi, no ka mea, o ka hana ia a kekahi mea hohe wale a ike ole hoi paha i ka hilahila, o ka hoeha i kamalii.
Kakahiaka Poalua, la 11 nei, i ku ae ai ua @ la imua o ka Aha Apana, a mahope iho o ka hooloheia ana o na olelo ike, ua hooholo ka lunakanawai ua hewa ua makai la. Mamua ae o ka hoopaiia ana mai, ua noi o A. Rosa, loi hoopii, e hookauia mai ka hoopai uuku a haahaa loa, oiai, ua ake wale ia no i mea ao i na makai aole e hana pela ma nei mua aku a e haihai wale paha hoi lakou i na kanawai. Ua apo mai ka lunakanawai i keia manao oluolu, mahope iho o kona ao oolea ana mai no a hana hou aku pela, ua hookau oia i ka hoopai haahaa loa o $1 a me $3 no na koina. Oluolu maoli no kela. A lolo, i kau hana.
Ua hoike mai o Keoni Kolopana ia makou aohe no ona manao hoopii ina i ae ka Ilamuku e ao aku i ua haole waha-opaha la, a i ole no hoi ia, mihi ae. Aka, e ka hoeha wale ana no i kela keiki uuku o 10 makahiki a keu, he mea hiki ole ia iaia ke uumi iho. I mihi ae no hoi paha ina ua pau wale.
Uhauia me ka Hamare.
Aneane e awakea ae o ka Poakolu iho la, ua ulu ae he wahi ano e ma ka hale o ka nupepa Pake malalo aku o ka Huina a Kale, o ia ka nupepa Manawa pake. O keia ano e, mawaena no ia o ka lunahooponopono a me kahi mea okoa ae, he mau hoahui laua no ia nupepa. Ua oleloia ua makemake ka ua lunahooponopono la e hoolilo aku i kona kuleana no $60, a ua hiki aku hoi kekahi iho me na dala e uku aku, a ia w aka i hoopii hou ia ae ai ka waiwai io o ua kuleana mahele la. O ka hopena mai o keia hana, ua uhau iho kela Pake i ke poo o ka lunahooponopono me kekahi hamare a pa pono ma ka Manawa, a ua kahe ae no hoi ka wai ulaula. Ua telephone koke ia i ka Halewai a n aka makai Pake i kii aku ia laua a elua a laweia ae a hoopaaia ka mea hoeha me kekahi mea eha a oolea e make ai o kona hoa. O ka lunahooponopono hoi kei, ua laweia aku no ka Halemai Moiwahine a ua hanaia mai kona palapu me ka wa-hi welu ia, a ua hoi mai no nae hoi iwaho nei. Aohe i hanaia keia hihia hoeha imua o ka Aha Apana, e kaliia ana no ka oluolu ae o ka mea i eha.
Me ka eleu a me ka makau ole @ no hoi, ua lawe aihueia ae ke kaapio o Jaoquin cabral mai alanui Hotele ae, ma ka po Poalima iho nei, e Pupuka a me Iokepa, a loaa aku i Kakaako, a mailaila ae a noho ana i ke puhi a ke kanawai. I kukulu ka i ke kaa a komo iloko o ka hale aina o ko pake e ai, i puka mai ka hana, ua hala ke kaa i ke kalohe. Ua eu no.