Ka Makaainana, Volume VI, Number 6, 10 ʻAukake 1896 — Page 4

4 HONOLULU, OAHU, POAKAHI, AUGATE 10, 1896.

 

KA MAKAAINANA,
HE NUPEPA OILI PULE.

 

F.J. TESTA (Hoke),
Ona, Luna Nui a Lunahooponopono.
Wahi Noho, ma Honolulu.

 

KEENA: Helu 327, Alanui Moi, ma Waialeale, kokoke i Alanui Konia.

 

POAKAHI, AUGATE 10, 1896.

 

                ME he mea la ka hoi o ka hoolilo ana aku i ka Hui Kopaa Panailike, ma ka hoopii koi aie a kekahi poe paa kuleana nui, he hoao ana keia e kipaku loa aku i na poe paa kuleana uuku no ka pono a pomaikai o ua poe nunui la. Apiki no!

                PEHEA ana la, ina e loaa ana na koi poho i na haole ma o na hookikina ana a ko lakou mau aupuni like ole, ka hua hoi o na hana hoopaa hewa wale no me ke kakoo kanawai ole iailoko o Ianuari, 1895, e loaa ana no anei ia pono like i na oiwi i huluipauia me ia poe haole? He ninau keia no ka manawa, a ua makemakeia na pane ana mai kekahi poe mai i ike i ke kanawai.

 

                KE ao nei makou i na makamaka lawaia o na moku o luna aku nei, hookahi no hana pono ke loaa nui ka i'a, o ke kopi iho no a miko a kaulai ae a maloo. E aho ia, loaa mai kahi pono o ka luhi ana. He makehewa loa ka hoohoa mau ma na waapa, no ka mea, ke hiki ianei, ua pau i ka melumelu, o ke kiolaia aku no ka hopena, a lilo kaluhi i mea poho mau wale. Ua pau ko Honolulu nei wa ai ia ano i'a melumelu, a o na i'a maikai kupono wale no ia e aiia nei malalo o ka ka Papa Ola kiai ana. O kekahi pono keia i loaa mai ke kau kolera mai.

 

                A IKE iho la paha hoi ke Aupuni i ke kupono ole o ka hoolako ana i na pu a me na poka owili i na koa hanaiahuhu a lakou, o ka hopena ia e like me kela ki pu o ka wanaao Poalima nei, ke ki aku no o kahi i kahi. E kala no makou i olelo ai i na wa o elua oiwi i ki iho ai no ia laua iho a makili na puniu, a eia hou hoi keia. O ia nae paha hoi, he mau oiwi Hawaii wale no laua i ku ole paha i ka heluia. Pehea ana la ko ke Aupuni manao i keia ino la? He ku maoli no i ka hooweliweli ko na koa pualu bele me na pu a me na kaei i piha me na owili poka, a oi loa aku hoi kekomo me ia mau pono iloko o na hale inu rama e inu ai. He mea pono loa e hooki koke ia keia ano hana mamua ae o ka loaa ana o ua poino hou aku.

 

KA NANE HUNA NO HAWAII.

                Malalo o keia poo ae la, ua paiia ae ma ke Kuokoa maoli o ka Poalima nei na olelo a Kimo Kakela ma Kapalakiko , me na hua palapala eleele, e hoike ae ana he mea ano nui loa ia mau olelo e pili ana no ke kulana (ano kepekepeke) o ke Aupuni e ku nei. Eia iho ua mau olelo la a ke Kuokoa i pai ae ai:
                "Ke loaa ole aku ka hoohuiaina me Amerika, alaila, e hoi hou ana ke Aupuni i Aupuni Alii, o Kaiulani ka Moi, oia ka nana aku."
                Pahaohao no keia hoike ana ae o ka wahaolelo oiwi o ko ke Aupuni aoao i keia huai nane huna a kekahi o na poe paa kuleana nui iloko o ka Hui Hawaiiana Gazete e noho mana nei maluna o ua o Kuokoa. Aka, ma ka manao mahope koke iho, ua ninau ae ia malalo o ke poo "Heaha ka puana a ka moe?" Ua hoakaka mai oia ma ia manao e hoopau i na mano uhihewa, "no ka lilo ana o ke Aupuni e ku nei i Aupuni mau loa ole aku mamuli o ka hoihoi hou ia ana mai o ke Aupuni kahiko, e like me na moeuhane palaualelo e hoopihapiha wale ia aku nei ia lakou (na poe Hawaii) i keia wa a ma keia hope aku paha." Aole o ia wale ae la no, aka, ua olelo ae no ke alakai lalau ia ka o ka lahui na Amerika a na Pelekane paha e hoihoi mai i ke Aupuni Moi.
                No makou iho hoi, aohe a makou olelo ana na kahi o ia mau aupuni mana nui e hoihoi hou mai i ko Hawaii nei kulana hooponopono kahiko, aka, inana manaoia pela, o ia iho la no paha hoi. Malia no o hana io ia mai pela. A ina aole, alaila, ke hilinai nei makou aole mamuli o ka ikaika o ka lahui kumu, aka, na ka like ole o ka manao iwaena o na hookele a me na hanaiahuhu o keia au, a me he la o lakou no ka i makemake a ke hana aku ana ia mea. Pololei paha o Kimo Kakela, oiai, eia "ke haha poele nei i ka papai o Honolulu," oia ka na koo o ke Aupuni e hana nei. Ua koe mai no nae hoi ka uiia mai o ka lahui. Na ke au no nae hoi o ka manawa e nee aku nei imua e hoike mai i ka puana a ka moe a ke Kuokoa e makemake nei a i hoihoi ole ai paha hoi ke hoea io mai.

 

                Elua waapa huelo-boti i piha i na i'a akule mai Kaanapali. Maui, o ka pae ana mai i ka auwila la la Poaono, la 1 nei. Ua pau ia mau waapa piha i'a i ke kiolaia ma ke kauoha a Agena Keliipio o ka Papa Ola, no ke ano melumelu a maneoneo, oiai, ua kahiko, no ka po aku ka ka hei ana. Poho no ka luhi o ia poe oiwi la. Minamina!

 

HANA NAAUPO LOA.

                Mai kekahi makamaka mai a makou i hilinai ai o ke One kuilima mai, ua ike mau ia aku ka ka hana apili a kekahi mau makua hanai i ka laua keiki, oia hoi, e aua mau ia ana ka e noho i na la hoike kula a pau loa, a e hoopauakaia ana ma o a maanei a po ae ana ka la.
                Ma ko makou ano he wahaolelo no ka lehulehu, ke ao aku nei makou i na makua o keia ano, he hana keia e lumai aku ana i na opio iloko o ka hupo poeleele loa; a o ka hopena mai auanei o ia, he mihi i ka wa e kanakamakua ae ai ke keiki. Na ka makua i hana kela hana, a na ke keiki nae e amo kela mau ehaeha.
                Heaha ka pilikia ke hookuu i ke keiki i kahi e hoopololeia mai ai, a loaa iaia he malamalama no kona ola ana? mamuli no paha o loohia no oia i na epa o keia ao, a ua loaa nae iaia ka makaukau nona iho, alaila, aole no ia he mea e pilikia ai. O ka lalau ana o ke kanaka naauao, aia no he manawa nona e ala hou mai ai, aka o ka lalau ana o ke kanaka hupo a poeleele, o ke oki aku la no ia, aole loa ona wa e loli ae ai.

 

AOLE I MANAOIA PELA.

                He palapala ka i loaa mai ia makou, e hoike mai ana ka mea nana ia i ka hoike kapakahi ia o na inoa o na keiki o kekahi oha na malalo o ka "Mookuauhau Alii" a makou e hoolaha nei, oia hoi, o na poe wale no e ola nei ka i hoikeia, koe aku hoi na ewe i make, a he hoohalike ana ka ia i kela poe pua i make me he poe ewe poo ole la.
                Ua kuhihewa paha hoi keia makamaka. No makou iho, aohe o makou manao pela, oiai, heaha auanei ko makou pomaikai, koe wale no paha ka hoike ae i na poe i ikeia mamua a i ike ole ia i nei wa. A ia makou nae hoi e hoopuka nei i na mookuauhau, ua manaoia he mea waiwai ole ka hoike ana i na keiki o ole i make, koe wale no paha a ua mare wahine a kane pahaha ua loaa hoi he pua a he ewe. Aia wale no ilaila e ikeia ai ka waiwai o ke kuauhau ana. Aka, ina i makemakeia e hoike pau aku, o ka hoike mai no ka mea pono loa, oiai, ua mamao loa ka manao hoolilo i kahi poe i poe poo ole mai ia makou aku. E hiki loa no ia ke ikeia iho ma ka lawelawe ana a ko makou mea kakau moolelo.

                Ma ke Kalaudine o ka la apopo e holo hoomaha aku ai o Peresidena Kole no ekolu paha puo ma Maui.

 

PELA IO ANEI?

                Ma kela kahua poino o kela lio ulaula o ka Oihana Kinaiahi i ke awahea Poakolu iho nei, Augate 5, lohe pono ia aku ai kekahi mau mamala huaolelo i panai hoonaaikola ia iho maluna o ke kino make o kela lio i waiho oni ole ae ana: "O! Aole pilikia kela! Nui loa ka lio! Nui loa ke dala!"
                Aole makou e hoole aku ana aole lio o ke ao nei i koe, aka, he nui io no ka lio. O ke dala ka mea i lio ai, a pehea, nawai ana e pani kela hakahaka? Na ke kalohe anei, a i ole, na ka lehulehu paha?
                O ka mea pono loa, na ke kolohe no e auamo kana kolohe, aole pono e hooili ae maluna o na poe i hewa ole. Ma ke kanawai o Mose. o hoopaiia ke koko no ke koko.
                Pela iho la e ulu mau mai ai na hana hoomanaonao i keia au hemolele a palahinu. Ua hooko kela lio i ka hana i hoounaunala ai oia me ka ikaika nui, i hiki ole aku i ka mea naua oia e hookela ana ke milimili i ka hapaumi o ia ikaika, a make mau walo aku la nae.

 

"HAEHAE KA MANU!"

                No ke ko ole ana paha hoi o ka lakou nei ma ae hooiloilo---aole loa o Kuhina Wilisi e hoi hou mai ana i o kakou nei, i iho ole ai kahi mea ma ko ke Aupuni aoao e hookipa mai iaia a me kona ohane. Loaa paha i ka ma'i nonohua la. Weliweli!

 

                E ike nae hoi lakou ma ae eia iho oia iwaena o kakou i nei wa, a pela no hoi e ikeia iho ai ma kahi okoa ae o keia helu i ke kumu o kona ae ole ana e holo balota hou ma kona aina, mamuli no ia o kekahi mea e hooponoponoia aku ana, oiai, oia ka mea i ike lea ia mea. Heaha la ia mea? Aole i maopopo ia makou, a koe aku no paha hoi na koho ana a ka lehulehu.

                I ka makou lono hoolanalana manao ma ka helu i hala a me kahi hunahuna no hoi e hoike ana no ka hoi hou mai o Kuhina Wilisi, ua eleu ae no ko ka lehulehu mau kohokoho a hooulu manao ana no na mea e hanaia ana ma nei mua iho. Ina na maopopo ia lakou, o lakou no ka i ike, a koe mai no makou. He mea hewa ole no nae hoi na hooulu manao kohokoho e hoolanalana ai ia kakou iho.

                Ke koukou la ko Kimo Kakela waha ma Kapalakiko, a na hoike aku oia aole ka he pii nui loa o na Pake a me na Kepani e komo nei ianei mamua ae o ka mea i manao wale ia, a he 1,500