Ka Makaainana, Volume VI, Number 4, 27 July 1896 — Page 7
This text was transcribed by: | Toni Ka'a'a |
This work is dedicated to: | Makuahine, Esther Kalino (Kauaulalena) Campbell |
Ka Makaainana.
HONOLULU, OAHU, POAKAHI, IULAI 27, 1896 7
KE KULANA HAWAII.
Hoike Oiaio no ka Puana a ka Moe a Hoea Mai.
Ke unuhi a ke hoopuka aku nei makou i ke koena o kela palapala a Clarence E. Edwords (Kalalena Edewoda), a makou no hoi i unuhi mua ai i kekahi mau pauku a hoopukaia ma ka Helu 2 o keia Buke VI. o ka la 13 nei. O na wahi o na hoailona hoku i hookomoia, o na wahi ia i pau mua ia makou. Peneia iho ka hoomaka ana o kahi i koe o ua palapala la.
"Ua hoohalahala nui loa lakou.
"O keia ka hoailona e loaa ana i ka mea nana akahele e kamailio ana me na poe kakoo o ke Aupuni o ko Hawaii Paeaina e ku la.
"Me he la ua ake loa lakou e hookau mai maluna ou i ka manao kuio he ea (noho'na) kalai aina maikai a maluhia loa ia. Aole oe i aeia [ae ia] e hooko aku i kau noonoo ponoi ana iho, aka, ua oleloia mai oe me ke ano pelo (kohu waipahe a hoomalimali) aole oe i ike i kau mea e kamailio ai ke hoao aku oe e hoike ae i kekahi manao i kue i ka mea i oleloia o ia maoli ka mea oiaio i hookumuia. O ia nae paha hoi, aole hewa e hiki ke loaa no ia ano lawelawe hana ana. O ke kahi mahele no ia o na hana kalaiaina. Ua makemake lakou e loaa kekahi mau ano kulapa a ua nui loa hoi ka iini, a o ka hopena ua hoapakau ae no na Pi Gi ia lakou iho. He wahi mea ano hoaano loa no paha hoi no kahi mea i hoohala he hookahi wale no malama ma ka repubalika paemoku ke haawi ae i kekahi manao e pili ana no ke kulana kalaiaina io maoli o ka paemoku, aka, he nui loa na olelo ike i hiki ke loaa ua lilo i mea maalahi loa ka hoomaopopo ana ae i kekahi manao e like la me ia, ina no paha hoi ua kue ia i ka iini o na poe e paa la i keia wa i ka mana o ke Aupuni.
"O ka malihihi e kipa aku ana i Honolulu, ua ano eeu koke ae oia me he la ua hoopuniia oia e kekahi noho'na o ka maha ole. Ua maopopo lea ka loina o na mea a pau aole no i laulea loa e like me ia ma ka nana ana aku. Aia hoi kekahi mea i hiki lea ole ke hoakakaia iloko o ke ea hana hoi i hoolilo ae i kekahi e pono e kiai eia maluna aku o kona poohiwi. Kahi o ka hoea ana mai o keia hoomaopopo ana, he mea pohihihi loa ia i ka olelo ae, aka, ina oe e kamailio no na mea pili kalaiaina no elima minute me kekahi mea kamaaina, ua hiki ole ia oe ke @@@ ae i ka hoomaopopo aku i ka houuknia iho o ka leo, i ke kiai makaala loa ia o na poe kaalo ae, a i ole ia, i ke ano akahele loa, me he la ka hoi aia he hopohopo mau ana no na poe kiu. Aole wale no hoi keia i hoomaopopoia ke kamailio me na poe o ka aoao alii. Pela like no ke ano makaala a ano akahele loa o na poe kakou o ka Repubalika.
"I ka nana aku, me he la na hopohopo lakou no kekahi loli ae o ke Aupuni a me he mea la hoi o malamaia ka lakou mau hoike manao ana i mea e kueia [kue ia] aku ai lakou.
"Eia nae, ke paakiki la no na poe Repubalika a me na nupepa ma ka lakou mau kukala leo nui ana aohe wa i oi aku ai o ka maluhia o na paemoku mamua ae o keia wa.
"Malia paha ua oiaio no kela, eia nae, ina aole ke Aupuni e ku la aia ke noho la maluna iho o kekahi ahi pele kalaiaina hopipi, alaila, ua lalau na ouli, a ua nele ole no hoi ko keia Aupuni hoomaopopo ana i keia loina oiaio. A ua hele ole no hoi kona hoomakaukau e ana i kekahi wahi palupalu e haole aku ai mahope iho o ke pahu ana ae.
"Heaha la keia wahi palupalu?
"Ke hiki i kekahi kanaka o ka noho ana aku ma na paemoku no umi wale no malama ke hoopuka ae i ka olelo kukala akea o kekahi Aupuni hou, ua holomua ia kukala akea, no ka mea, ua keakeaia aku e ke Kuhina Amerika me ke kauoha a apono ole ia, a i kokua aku hoi i na poe kipi me ka ikaika o kekahi mokukaua Amerika a me ke kakoo kaua moana o Amerika Huipuia. Ua kipaku ia o Liliuokalani mai ka nohoalii aku a kukalaia ae ka Repubalika (o ke Aupuni Kuikawa ka pololei ma keia wahi). Ua kukalaia ae i ke ao ua holo lea keia hoololi i ka hapanui loa o ka lahui o na paemoku, a o ka hookahuaia ana ae o kekahi Repubalika hou ma ka Pakipika, ua manao laula a loa ia na na oiwi o ka aina i hana, i ike hoi i ka hoomalu ana ia lakou iho.
"Eia nae, he paakiki loa no na kumu oiaio i kahi wa a ua pale aku hoi i na olelo hoike wahahee.
"Aia, ma na huahelu piha maopopo loa, he hookahi haneri tausani na kanaka o ko Hawaii Paeaina. He kanalima tausani na kanaka maoli, kanakolu tausani Pake a me Kapani, eiwa tausani Pukiki, a he umikumamakahi tausani ili-keokeo o na lahu e ae. I ka w@ o na poe na lakou i hookahui ke Aupuni Kuikawa i uhaki ai i ka lakou hoohiki a hookuene ae hoi ia lakou iho ma kahi o ka mana hooko, ua hoonele aku lakou i ka pono koho balota i ka lahui a pau a @oe wale no na ili keokeo. E olelo mai no auanei hoi lakou ia oe o na poe Kepani a me Pake wale no ka i hooneleia i ka pono koho balota, eia nae, ma ka hookumuia ana o kekahi hoohiki oolea loa e kakoo aku i ke aupuni hou ua hoonele like aku lakou i na oiwi kekahi, no ka mea, aia no na oiwi ke hoomau la i ka paa ana i kekahi koena o kona hanohano i loaa mai kahiko loa mai e paa iaia iho ma kana mea i hoohiki a a ua hiki ole hoi iaia ke hoohiki aku aole loa oia e hoao e hoihoi mai i kekahi mea ona i kuleana ai ma ka pono io maoli.
"Aole o na oiwi wale no ma keia manao kue a hoihoi ole i ke aupuni. Lehulehu o na haole ili keokeo i noho ma na paemoku no kekahi mau makahiki loihi e ike la i ke ano o ka hoopoinoia o ko lakou aina mamuli o keia mau akeakea kumu a kupono ole ia, a o lakou pu no hoi kahi e noho pono ole la. Ua ike na Pukiki o na poe kakaikahi wale no e lawelawe la i na oihana ka i hoopomaikaiia mamuli o keia hoololi, a ua makaukau hoi lakou e haawi aku i na kokua ana e loaa mai ai o o kekahi hoololi (hou) ana.
"Me he la aole paha he wahine i oi aku ka nianiaia e like la me ka Moi. Mamua aku o kona hookanulihiaia ana, ua paiia ae kona kulana maemae a haawina maikai a ku i ke aouli e na poe i hoonele ole i kahi wa no lakou e hailiili ai iaia iloko o ka manaolana he mea ia e paepae ae ae i ko lakou aoao ponoi iho. Ua hoikeia aku ko Amerika Huipuia poe i ua ano moolelo hoinoino a pau e pili ana no ka noho'na kaokoa o ka Moi, a ua hoomaikeikeia aku oia he wahi i ao ole ia, i hoonaauao ole ia, ano ka@aniha kuaaina, a o kona ake hookahi wale no ma keia ola ana, o ia kona lealea pilikino iho. He mea okoa loa ae hoi keia mai ka oiaio mai. He wahine naauao a mikioi oia, he Moi na iaiha a pau make kamailio, ka nanaina, i ano like ole hoi me ka nii ona i hoolahaia, ua hoike mai ia i ka noonoo kukonukoha a me ka mikioi oi kelakela loa. Aia ka ikaika ma kela a me keia loina o ia hiona, a o kona noho'na hoi i kela a me keia la, he like ia no ka mea e ikeia aku ana ma ia oiwi (a hiohiona). He hoahanau hoi no ka Ekalesia Episocopala, he Kar@tiano haipule akahai a oiaio oia, aole hoi ma na lehelehe wale no ka hana, aka, ua hooko aku oia i kona noho ana a ku like me na loina o ka manaoio, o ia hoomana. O kona anoi o ka holomua na haawina o ka pomaikai mamuli o na kulaua loaa kamahao o na paemoku, a e ohi mai hoi i ua pomaikai o ia hooi ana ae i ke @uiana. I keia wa hoi mamuli o ko lakou hoohaahaaia malalo aku o ka hoomalu ana a ko waho poe (na haole), ua hiki o'e loa ia, oiai, o ka ke Aupuni kahua, alakai hana ka hoonele aku i na oiwi mai na wahi aku e loaa ai o ka pomaikai.
"Ua hiki ole loa ke hoike moakaka ia ae ka manao o na kanaka oiwi mamua ae o ka hoopuka hou ana aku i kekahi moolelo i hoikeia mai ia'u e kekahi hoa'loha ma Honolulu.
"O ke Aupuni, iloko o kona makapo i ka pono o na paemoku, na hoohana ae i kekahi mau rula a hooponopono kanawai ana i lilo hoi i mea ino loa ia e na poe maikai a pau. Iwaena o keia mau hooponopono kanawai ana he hookahi mea e kauoha ana i kela ame keia mea o na paemoku e kau aku i ka hoailona o kona manamanalima nui maluna o ke kahi pepa mahope iho o ke ano Betilona o ka hoomaopopo ana i na poe hana hewa karaima. Ua uinauia aku kekahi kanaka oiwi elemakule ina ua hoopaa oia iaia iho. Aole. E hoopaa ana anei oia? Aole. Alaila, e loaa oia i ka pilikia. Heaha ia pilikia? E hoopaiia no oia. Aohe ana dala.
"Alaila, e hoihoiia no oia no ka halepaahao. Hoomalo ae la oia iaia iho a olelo ae la:
"'He hookahi manao o makou a pau. Aohe i lawa na halepaahao no ka hookomo ana aku ia makou a pau a aohe hoi i lawa ka ke Aupuni dala e hanai ai ia makou a pau ina makou e hoi aku ana no ka halepaahao.'
"E hoopauia aku ana keia hooponopono kanawai manamana-lima nui. Aole loa e hiki ke hookoia aku, oiai no hoi, ua like ka pili i na poe holo makaikai a kipa aku e like la me ia i na poe noho."
"CLARENCE E. EDWARDS."
[Na makou iho no na olelo i hookomoia maloko o ke apo, i mea noi e hooi loa aku ai i ka meakaka o ka manao.
Ma ka la 11 nei i hoike ai ke kula noho paa o Malumalu, Lihue, imua o kekahi anaina hoi o na makahiki.