Ka Makaainana, Volume V, Number 20, 18 May 1896 — Page 5

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, MEI 18, 1896 5

na hoakaka ana maluna ae no ko makou kulana, e ku mai no kakou i ka wa. Ina no he manao hele ko kahi poe e nana a e hoolohe, he mea hewa ole no paha hoi ia, oiai, he kuleana no ia no kela a me keia, a o ka lunaikehala no o kela a me keia ka lunakanawai e koho iho ai i ka mea pono a pono ole paha. Ma na ano a pau, ke hele hoi kakou, mai hoopoina e malama i ka maluhia a e hoomamao loa hoi mai na uluaoa ana, ina he hiohiona kahi o ia mea. A mai no hoi kakou a hoopoina iki i kela leo Alii i poha mai ai i ka auwina la Poaono, la 14 o Ianuari, 1893,—-"e hoi kela a me keia a e malama i ka maluhia." Ua hiipoi kakou ia leo ia wa, a pela no hoi makou e panai aku nei i nei wa, me ka hilinai hoi e hiipoiia mai ana no. Aole nae o makou haupu iki e ulu ae ana kahi uluaoa e loaa ai he haunaele, aka, he mea hewa ole no ka pakalakala mua ae i ola honua no ko kakou pono iho.

"HAEHAE KA MANU!"

                E holo auwana hou ana o Wile Kamika i ka la apopo no Iapana a me Kina, me kona ukaliia e Kauka Wahie, no ka hoomaopopo ana i ke kulana like ole o na mai ahulau o A sia. E ahu ana no!

            He wa i hala ae, i na malama hope o ka makahiki i hala, oia a me Keoki Wilikoki ka i holo no Nu Kilani e hoomaopopo ai i ke ano o ka lawelawe a hookoia ana o ko laila kanawai aina no ka pono o na kanaka Mao ri. Oiai hoi, ua hoi mai laua, heaha la kahi mea i loaa mai no ia mau hoolilo dala ana. O kahi mea i ikeia, he neo a he pohuli maia.

            Ke kiola hou ia nei no neia mau dala o ka lehulehu no W. O. Kamika, Pe residena o ka Papa Ola (Loio Kuhina hoi mamua iaia i holo ai no Nu Kilani). I mea hoopala maia hou no paha. Ahu no hoi ka palu.

            Pela no hoi paha, aohe ka pilu i ahu iho o kela huakai mua, oili hou no nei huakai hooluolu a hoomaha no kona pomaikai maoli iho no. Ahea no la hoi pau keia ano hana iwaena o ko kakou poe hemolele loa o keia au oehaa hamo vaniki.

            Wahi a ka lono, e haawiia ana ka na mana kiekie loa iaia, i loaa ai hoi iaia ka ikeia mai e na luna oihana kiekie o na wahi ana e kipa aku ai a me ka hiki hoi ke kukai pili oihana aku me lakou, me ke kuleana e hoonoho aku ai i mau agena kiai ola a me ka mana e hoopau a e hookohu aku i mau kanikela hou.

            Nui no kela. Ua "ohuohu no Halemano" i nei kaaka o Manokalanipo "i ka lu lehua." O ka lehua paha ia la, ua kaa ka uku ana o kona mau lilo kaahele a na ke Aupuni.

            Anunu maopopo loa no ka moku nui o Keawe, no ka mea, aia maloko o ka bila kanawai aie no $750,000, he $360,000 nona, ua aneane hoi e piha ka hookahi-hapalua o ka aie i manaoia. O ka uku paha hoi ia no ka leo nui ana o kela poe mailuilu o Hilo a hoouna komi te mai ai i Honolulu nei. O ia no!

            Ua maopopo loa e hooholoia ana keia bila aie hou no 5 pa-kene ta ukupanee. I ka noonooia ana i ka Poalima nei imua o ka Aha Senate, ua olelo ae o Senatoa Eli-luawai ua lawa loa kela ukupanee, no ka mea, ua pau loa na bona o ke Aupuni i ka lilo e like me ia ma na alo, a mamuli hoi o ia pau loa ana, pii hou ae he 1 1/2 pa-keneta.

            E ole no ua Senatoa Eli luawai la, make loa ka bila kanawai e pili ana i na kai lawaia, e papa ana hoi i ka lawaiaia o kekahi mau ano ia liilii. Iaia i noi ai e hoopanee loa ia, ua olelo ae oia he hana oi ae ka ka Aha Senate mamua ae o ke kau ana i kanawai e hoopakele ai i na poe waiwai a e hoopilikia ai hoi i na poe ilihune, oiai hoi, aohe no na poe waiwai i noi aku no ko lakou hoopakeleia. O Senatoa Laiki ka i kokua, no ka pau loa ka o na ia liilii i na poe Pake a Kepani lawaia, a ua kokua aku hoi ke Senatoa Naita Limakahi i kona hoa Eli luawai.

            Aole ka hoi o S. B. Kole ka mea mua loa i hoopaa i kona inoa a i kau i ka hoailona kuni o kona manamana-lima nui, a nolaila, ua paewa ka makou i hoike ai ma ka helu i hala. Wahi mai nae hoi a ka olelo a kekahi Pukiki ia makou, i hana no o Kole pela no kela $1,000 ka malama e ukuia nei iaia ma kona ano Peresidena. Pololei!

            Hilahila loa paha hoi ko ke Aupuni aoao i ka haule ana o kela hoopii a ka Loio Kuhina kue ia Julien D. Hayne (Heine), lunahooponopono o ka buke nupepa oili malama—Ka Hawaiiana, oia hoi, Ka Hawaii, ua like ia me he oiwi la no ka aina nei. Imua ka hihia "no na mea ino wale" o ke kiure haole i ke kakahiaka Poaha nei, a i kakahiaka Poalima nei hoi ka olelo hooholo, mahope iho o ka haiolelo ana a Hope Loio Kuhina Kole a me ke ao a Lunakanawai Kaapuni Pere, ke kahu o ka Aha i noho ai e hoolohe ia hihia.

            Nawai no hoi e ole ka hilahila, no ka mea, na ka mea i hoopiiia maoli no i pale iaia iho. Mahope iho o ka noho ana o ka Aha a lawa pono na lala o ke kiu re, ua waiho aku o Paulo Numana, me kona hoike aku imua o ka Aha e waiho ana oia i ka hihia na ka mea i hoopiiia e lawelawe no ka aoao pale. He loha ka ia o ka Hope Loio Kuhina a kunana hoi na poe e ae imua o ka Aha me ka hamama o na waha, no ka mea, aole i lohe mua ia he ike loio kahi o ua mea la i hoopiiia.

            Aohe wahi hoike hookahi iki o ka aoao pale, a o ko ke Aupuni aoao wale no ka i kukulu ae i na hoike. I ka pau ana o na olelo hoike, ua ku ae o Misita Heine e haiolelo pale nona iho, a no elua hora a keu o kona kamailio ana a hookuu ke kiure mahope o ka hora 5 o ia ahiahi. Akahi no a ikeia he loio oia, he lala no ka Papa Loio o Nu Ioka. Ua hoolilo oia i na hoike i poe paani nana, a o ka Hope Loio Kuhina hoi i mea hoomakeaka a noi okoa oia i ka Aha e hoopakele iaia mai na houhou ihe laumaki ana a ka mea i kupono e lilo i luaui nona, a papa io mai no ka Aha e akahele na olelo.

            Mai na poe mai hoi i lohe a i ike pono i ka Mi sita Heine lawelawe ana i kona hihia, ua loea a noeau maoli no, a he piha hauoli maoli ke nana aku, e hoike okoa mai ana no i kona makaukau. A mai na poe mai hoi i kamaaina iaia, he loio kaulana ka oia no na hihia karaima, aka, ua waiho aku hoi ia oihana no ka paio ana no ka Pono ma ke kakau manao ana, e like no hoi me kana e hana nei no ko Hawaii nei pono. He mea maopapo loa aole oia he wahi nalo uuku haalele loa. Iwaena ka o na poe hakilo loa i kana lawelawe ana, o Kakina ka kekahi. Nui ka ka hauoli o ke kiure i kana haiolelo, a pomaikai hoi na poe i ike a i lohe, i ka naauao maoli no ka.

            E ole ka ninauia ana o ke Kuhina Waiwai e Lunamakaainana Bona, hoike ai ke Kuhina i ka nui o ka aie lahui e paaia nei ma na aina e a ma o kakou nei no hoi i ka Poaono mua o keia malama. Ke paaia nei ma Ladana he $1,000,000, ma Amerika Huipuia he $100,000, a ma Hawaii nei ma kahi o $1,900,000.

            Aka, he mau la no mahope koke mai, ua waiho ae oia he bila haawina hou, e noi dala ana no ka ukuia ae o na bila aie o ke Aupuni no ka manawa i pau i Dekemaba 31, 1895, no ka huina o $19,820.66. O ke ano maoli no hoi paha he bila huikala, eia nae, ua onouia aku ma ke ano he bila haawina. Nui no paha ka maalea. Ua pau i ka heluhelu ekolu ia i ka Poalima nei.

            Ka i no paha hoi ua hala ke au o ka hooholo awiwi a pupuahuluia ana o na kanawai, eia no ka hoi o keia au no kahi. He mau la i hala ae, ua onou aku ka Loio Kuhina he bila kanawai e pili ana i na hooponopono hoomalu no na ma'i ahulau. Pau elua heluhelu ana i ka auwina la o ka waihoia ana aku imua o ka Aha Senate a hooholo loa ia i kahi kakahiaka ae. A pela no ka hoi imua o ka Hale. O kahi hoakaka wale no, ua like loa me ko Amerika Huipuia kanawai.

            Nui ka uiha o na Kuhina i ka hoolohilohi loa o ka Hale i ka hooholo ae i ka Bila Haawina o na uku. O ka Loio Kuhina ka i kamailio aku no nei mea, no ka pono e hooholo koke ia. A oiai hoi, o ka Hale ka mana ma na hoolilo ana i ko ka lehulehu dala, ke paa nei no ia mahele i kona kuleana aia a eleeleu ae na Kuhina. Ina aole kela mana i loaa i ka Hale, emoole ka pau ae o ka noho ana o ka Ahaolelo.

            He mau bila e ae no hoi kahi aole i pau pono i ka noonooia, e laa me ka bila Auhau Kuloko, ka bila Laikini hou, ka bila Auhau Loaa, a me kahi mau bila ano nui e ae e loaa ai he pomaikai no ke Aupuni. Ma ko ka Hale aoao aku hoi, ua paneia aku i hewa no i na Kuhina, no ka mea, ua hooneleia lakou e na Kuhina me na hoike e hiki pono ai ia lakou ke hoomaopopo. Mai ka hoomaka ana o ke kau, aole loa na Kuhina i makaukau.

            Eia nae ke awiwi aku nei na Kuhina i ka hookomo aku i ka lakou mau bila. I ko Kuhina Kupa ninauia ana i ka Poalima nei ina paha he manao kahi o ka Mana Hooko e hooloihi i ka manawa o ka Ahaolelo e noho ai i kanakolu mau la hou, ua pane aku oia aole paha. Nolaila, malalo o ke kumukanawai, he mau la helu wale no koe a pau ae keia kau, aka, ina e mau ko na Lunamakaainana paa aole e hooholo koke i ka Bila Haawina o na uku a me kahi mau bila e ae, aole no e pau koke ke kau. E ike na Lunamakaainana aia i keia mau bila hoolilo dala ko lakou ikaika.

            O ka Senatoa Simida bila hoi e hookau ana i auhau maluna o ke kopaa e hoopukaia ana iwaho, ua hoomaopopoia ia he kue i ke kumukanawai a he kue haa-

[Hoomauia ma ka aoao 8.]