Ka Makaainana, Volume V, Number 18, 4 Mei 1896 — Page 5

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, MEI 4, 1896. 5

pauaho ole. Eia nae , a hiki mai i keia la, aole oia a o lakou a pau i waiho aku, aka, ua hoomau no i ka paa pipili ana i na noho me he poe moo omokoko la. Aia no paha ko lakou pau a he lawelawe lima nui maoli ia, oiai, aohe hoakaka malalo o ko lakou kumukanawai e pili ana no ka hilinai ole ia o ka Aha Kuhina.

Iwaena hoi o na kualehelehe ana ma keia mea, ua ku a olelo ae o Senatoa B alaunu he $75,000 a ke Aupuni i nalowale honua ai ma Ladana malalo o ka aie lahui o 1886, me ke akaka ole o kahi i lilo ai. He kahamaha maopopo loa keia mau olelo a ua kapakahi Kikila la, me ka ike no aole ia o ka mea oiaio. No ka uku komisina a me ka hoemiia o ke kumu waiwai io ma ke alo o na b ona i lilo ai ia mau dala.

He puu dala mahuahua no kela no ka aie ana he $1,000,000 ma Ladana, eia nae, ma na olelo a na poe i ike a i maopopo ma ia mea he hoaie dala, he oluolu loa ia lilo no Hawaii nei, oiai, o kona wa mua no ia o ka imi d ala ana iwaho, a o ka mua loa no hoi ia o ka hookahuaia ana o kona kulana hiki ke aie ma ke kahua dala o Ladana, ke alakai o ke ao nei ma ia hana.

Ma ka moolelo o na aupuni aia dala o ke ao nei, e laa me kahi mau aupuni repubalika o Amerika Hema, Kina, a pela aku, ma Ladana e hoao mua ai, i loaa ai hoi he kulana a he hilinaiia ma kahi mau wahi piepiele dala e ae. Ua uku ia poe aupuni a oi loa aku i ka Hawaii nei i uku ai iloko o 1887, no ka mea, ua loaa ia kakou he poe hoa'loha ikaika a i hilinai piha ia malaila.

Nolaila, heaha h oi k a ke Kuhina Waiwai mea i manao ai ma kana mau bi la elua e hoohuihui a e hoakoakoa ana i na aie lahui a pau a me ka aie hou aku no i $1,000,000? Ma ka makou koho iho, ua makemake oia ma kona ano ona banako e nui koke ka loaa o kona hale banako a waiwai koke oia ma ka hoohana ana m a kekahi hana ano nui, aole i na mea loaa liilii a omilumilu, no ka mea, ina e holo kela mau kanawai a aieia aku ke dala m a Ladana, ua like me $250,000 ko ke Aupuni lilo no ia hana ana. Ea, nui no! He aihue maopopo paha ka olelo ana no nei hana i ko ka lehulehu pono.

O keia mau b ila aie na mea mua loa a ke Kuhina Waiwai i waiho aku ai i na la mua o ke kau, aole nae hoi oia i waiho aku i kekahi papa hoike o na loaa a me na lilo o ke Aupuni i kohoia no n a makahiki elua e nee nei, e like me ka mea i maa mau i na kau mamua, i loaa ai hoi he alakai no na hoa e hana ai a e hiki ai hoi ke koho naauao no na noi haawina dala a me na noi e ae o ke ano dala. Eia nae, aole pela i hanaia ai i nei kau, ke "haha poele" ne i na Solona i "ka papai o Honolulu." Maalea no!
                Loheia mai nae i ka wa ka i haaleleia ai o ke Kuhina Waiwai e kona poe hoa'loha o ka Aha Senate, ana hoi i hilinai nui ai e kakoo mai ana la kou i kona manao aie dala, ua uwe ka oia me he kamalii la. Pela io aku la no paha hoi, aohe aku la no e nele, no ka mea, he mau bila ia nana i noonoo nui ai a loaa ole ka moe pono o kona mau po. Ua paulehia kona manaolana maluna o ia mau bila, a ua poho wale nae hoi ia manaolana ana. He moeuhane palaualelo no paha.

Oiai no e noonooia ana keia mau bila a ke Kuhina Waiwai, ua onou aku o Senatoa Eliluawai he noi a he olelo hooholo e hoakaka pono ia ke kanawai aie aole e hiki i ke Kuhina ke uku aku a oi mamua o 4 pa-kene ta ukupanee, 3 pa-keneta hoolawe ae mai ka waiwai io ma ke alo a 2 pa-keneta uku komisina . Ua kueia keia e ke Kuhina a hooleia. Mai ia wa mai no nae, eia no u a Senatoa la ke hoomau nei i ka hooikaika i kana a ua noi e hanaia i bila kanawai pela ka manao a eia i ke Komi t e Hookolokolo.

Hookahi bila aie a ke Kuhina Waiwai i make, a he hookahi i koe, e noi ana e aie i $750,000 no kekahi mau hana kuloko. O ke kumuhana ia i koe e n ui nei ke kamailioia. E lilo ana ka hapanui loa o ia mau dala, ke loaa, ia Hawaii a me Oahu nei, he $265,000 i ka mua a he $330,000 i ka hope iho . He ole loa iho hoi o Maui a me Kauai, he $26,500 i ka mua a he $2,000 wale no i ka hope. Kapakahi no nei ano hana. O ka hua nae paha hoi keia o ko Hawaii le o nui ana.

I ka wa i hoopukaia ai o ka aie lahui o 1886, he $800,000 k a waiwai io o na bona i kohoia e ko kakou poe dala, a he $500,000 nae i haawiia ma ka mahalo like ana e like la me ka mea a ia poe i koho ai. O ke kumu ka i koho ai o ko kakou poe dala ia wa, no ka makau ka i ka pii nui loa ae o ko Kalau sa Sepe kela mana ia wa, oiai, oia ka mea hoaie dala nui hookahi i ke Aupuni ia wa.

Aia ka weli nui loa o ko kakou poe Solona ma na bila aie e manaoia nei, no ka aie aku ka iwaho, i E nelani . Ma ka ke Kuhina Waiwai hoike, o kahi hookahi wale no ia e hiki ai ke dala e loaa, he ole loa hoi o Amerika aenei. Ke holo hoi e like me ka manao o kela Senatoa Eli-luawai, a na ko kakou poe kuloko ke dala e hoaie ai i ke Aupuni, he mea maopopo loa aole no e loaa iki ana kau wahi dala aie.

Elua mau haawina uku hoomau i hooholoia iho nei, hookahi o $4,000 o ka makahiki no ka Moiwahine Kanemake, a o ka lua o $2,000 o ka makahiki no Kama'liiwahine Kaiulani. I nei mau haawina no, ua manao lakou nei ma ae e helelei mai ana na hoku o ka lani a kulou hoomaikai aku imua o lakou. He mea ole no nei hana ia makou a i ka lahui kupaa mau, aole loa ia he mea e maliuia aku ai. Ula!

No ka nui o ka makee lahui o ka Loio Kuhina, ua waiho ae oia he kanawai no ka hookani hou ia o na be le kapu o ka po, e like me ko na au i hala, a aole e hiki i na poe opiopio ke hele i ka po mahope o ka ho r a 9, ke ole me na makua a poe oo e ae paha. E hoi hope hou ana no ka hoi kakou i ke au Puritana , k ukala nui e nae hoi i ko lakou holomua i na la hope o keia keneturia iwakalua. O keiki no a na poe ilihune ke k opiia ana he $5, a i ole ia, hoopaahaoia no umikumamaha la, aka, e palekana ana no keiki a na poe waiwai a me ka lakou ma ae. E kapae loa no paha hoi ka pono.

Ua oluolu i ka Pe resi dena e kakauinoa apono i na kanawai Bila Haawina no na uku a me ke kanawai e papa ana i ka piepiele hookamakama. No ke kanawai hope ko makou mahalo, no ka mea, he pono maoli no ia. Ke ole makou e kuhihewa, ina e hooko pono ia na hoakaka ana o ia kanawai, e hiki loa ana no ke kinaiia kekahi mau hana hookamakama e lawelawe akea ia nei.

Mamuli o ke kiolaia ana o ka Wile Kakela kanawai opa waw ae e ka Aha Kiekie no ka maopopo lea ole, ua haku ka Lunakanawai Kiekie i kanawai hou o ia ano, wahi a ka lono, a na ka Loio Kuhina i waiho ae i keia mau la iho la. O ka pono maoli no ia, e papa loa ia ia ano hana mawaena o na Pake ma o kakou nei. E hooholo loa ia ana paha keia kanawai hou.

Ke noonooia nei iwaena o na aupuni mana nui no ka hookaawale ana i hookahi wa e helu kanaka ai iloko o ka makahiki 1900 ae. Malalo o ia kumuhana, ke konoia nei na aupuni e ae o ke ao nei, a ina he helu kanaka ko kahi mamua ae o ia manawa, e pono e hoopaneeia a hookahi wa e heluia ai na lahui kanaka like ole o ka honua holookoa nei. Pehea la o Hawaii nei, ua konoia anei? Oiai, o keia ko kakou makahiki e heluia ai, aole anei he mea pono ke hoopaneeia aku i hookahi wa e helu like ai me na aupuni e ae. O ka manao nui paha ma keia mea, i maopopo pono ai ka nui o na kanaka o ka honua nei. Aole ia he mea hewa, e hookaulua kakou.

Wahi a ka hoike a na nupepa namu, i ka wa i noonooia ai o ka mea pili i ka La o ka Haku, ua ku ae ka o Lunamakaainana Lopikana a hoike o na poe i hoohiki ole, oia hoi, ka aoao Alii (Roialisa), ka hapanui loa o na poe i kakauinoa e kue a na i ka hehikuia o ka maluhia o ia la kapu. Ua manao paha oia he mea pono ole ke hooloheia kekahi no ia ia poe, eia nae, wikiwiki ke Aupuni i ke kikoo mai i na auhau o ia poe. Ma ia mea, ina no aole i hoohiki, ua pono i ke Aupuni a i ka Ahaolelo ke hoolohe i kekahi noi mai ia lakou aku.
                Pololei loa o Senatoa Hanale Balauwina, ka naita limakahi o Maui Hikina, o ka hoike ana imua o ka Aha Senate i ka Poakahi i hala i ka wa i noonooia ai o kela kanawai hoohuihui a hoakoakoa aie lahui a ke Kuhina Waiwai, he akua-lapu maopopo loa ka ninau hoohuiaina. Akolu aenei makahiki o ko lakou kakali ana no ka hoohuiain a , he neo nae hoi ka mea i hoea mai; a e kali wale no lakou no ekolu makahiki hou aku, he neo ana no ka mea e loaa mai ana

A'eia e na Huila Kaa .

Mamua iho o ke awakea Poaha nei, ia Iakoba Kumalae, kekahi o na keiki hana o ka pa papa o Lui Ma e paapaahana ana i kekahi mau apana hao, ua haule iho la ua mau apana hao la maluna ona a hina oia ilalo. Ia manawa e hele mai ana kekahi kaa kikane i kela wa me ka piha papa, a k ahea mai la iaia e hookaawale, aka, mamua o ka hiki a na iaia ke hookaawale ae ua pii a e la na huila o ke kaa maluna o kona wawae a haki ae la. Ua hapai koke ia ae la oia a hoihoiia no ka Halemai Moiwahine, a ke pii ae la kona oluolu i keia wa. O ka elua iho la ka ia o na manawa i poino ai ma ia wawae hookahi no.