Ka Makaainana, Volume V, Number 14, 6 April 1896 — "HAEHAE KA MANU!" [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

"HAEHAE KA MANU!"

U« iuanaoia e hk< luo k<- nu\ikni ana o ka Poaii'..: nei, Puali ma Maikai,peUi tjx) h; hoi e muikai «i mu hana a ke k<.itoite.Ahnoieloe pili ana i kt-.-k.»ns w i e. \ J( , ino wale niainnli t> b kau)a; AoHe .t)-aiu>.. a .• ka Abaolelo ma ia Im, aka, o un komite la ka i hana. M-i ia iuju«wai ko/ujite keknht i!'. (• uukanele, e loa Jia Rev. M. W. Ptkn, l\. Binaniu, a uve kahi poe e 4t c, Wu 'ihoa m\n\ ! *>} ►, u v,li}.:ka - oa o ia Hiiiiii Nh ua Peka 1« ka -'ilelo aia ma •kphi o (500 ka uVii u wabir.e Hawaii e ola nei trj,* '••:{ ī :< ku'hiu.v kaiihale rnair.nH o k-'i ;■!»<-k'iīnkaiM, o ni-e ho-, e hoopau }i>'i ia ki. k • <». e ku iiei. Ma kn lue h<>; s keia iub n a o k h k i • • K u I i i ■ 1«, K h n k a Kokeke, a me k«: .i p >e e ae, ma ke koho • h , i:a ko ka aoao hoopau loa. O ko ku Ahaolelo manao koe, p«-he,. aua la ia ? I ka : oiakou ih<>, ua poimie pahā ki-ia Peka no -fit«a i nf j wahine Hawaii, \ne ka uouiioo ole ilio aia no iloko r> kona ohana-keka-hi mf*a oana i hoo]?oino i kekuhi kaikanialiine lĪBW;'ii upi'! .namua, a 11 a uumn .<iuka 1 waho, a ua lilo~mar ia kai-eaaiahine i ka ula'ia. No niakwi!, ihi-, makou ma ka aouo kne aku iaia, a e kokiia ana hoi 1 kn h<*omauia 0 ke kahawai e kn n^i. Aole i U'ewa ke kamiwai, a inalia ais ka hewa Inn kona hookoia ana. 0 ke k;\nawai e ku nei, o ia kekahi 0 na Kanawai kahiko loa s i hoalaia hoi 00 ke kinai ana i na au-o no mo a v>a haole e k'anu ai iwania o na wahine oiwi i ka wa o na kaii kaulu moku okoholaa,me na manuwa. He kuuauhana nui i> "i uoonnoia e na alii o ia wa, a o keia, kanawai mai ka hua. He mea maopepo u« emi mai ke ino, mamiili o ka hiki.ana ke hooeuaepopoia na wahine e pakaukau nui ana ia lakou. iho i ka loa n me ka laula. 0 ka he wa hookomakama, aiano i» iwaena o na anaiua a me na lahui a pau mai imui loa mai. a .sohe 1 pio jki a hoea mai i keia au. He ake paha e loaa wpiii iiK a nons. Ui iho nei i ka opiuma a hohole ka mah;, eia Ke i i okc uei 1 keia kumuhāna a o k« pula aku naha ho koe. * Ua olelo aku 0 W, O. Kamika i ua o Peka e pouo oia e I«we i ka haua 0 ke kinai i ne-i ino a ua ae oia, Wahi mai o ko makou lohe, ua hele koke ae oia ma na kauhale o ia mo roe wahine e ninaninau ai t a «ohe 11 ae LlOl i loheia m> ka hua o ia

huakai < ) ka kakou pi ha hoi ia e kakali aku,ai & Loike nf- ua ixiea ?a i ka liana pouo eii ikr 4?\ ki -■ ki daiis, ake lanakila oi», alaila, e luah-iloia oia Pehea ae hoi iwaeua -<> ua wahine Kepaiii, Pukiki a me ua haole, ua hemolele • :< a hoi lakou ? Wahi uo o ka hoike a ua Peka la, ua n i loa pp w. hiue hookamakamM nwmu • <<.*• o ui; poe i paa ko bkou m;in inen. Peiu iv> t>aha r aia a'*n hr?i ia i kaua hu'.i an/i, a ke loaa nui io 11, (jla kona iriau iwi ke hiki aku Inala *e .kaiukoo ai. He auamu p»i a he ki kauaka kekahi han'i ike a oa Peka la, a e po;io no e iiooLEiiiu isku, malia o h>dtt aku iu) iaia ka 'noka-balu o ke awi.' eiki pihulu, : Si«a, ola na la opiopio. Ke hoio hou nei ke kaa poniuiu ( raere go ravu\a) a J. A. Vito,B, a na kau Pake i knkulu iho nei. He ewe oia no makou, a he hapa hōi no ka Aina Pua, a o ka uaakou h<>i ia e huohao nei i kona haawi ana i kana hana ia hai, me ka ikeiho no ua ilihune a ua piiikia kahi poe o kona lahui. A maw£ho ae hoi o ia, i ku no kana hana a i ola no hoi i na oiwi, aole ioa i ua Pake.

Aohe ka uiakou he kue aku i soaa imi i pono nona iho a oie kona ohana, a i kona imi aku hoi i ka uiea emi e lawe ai i kaaa 'nana, i mea hoi e hoomi mai ai i kona lilo 0 kona kuleaua ia. Aka, 0 ka makou i makemake ole ai, i kona haawi ia hai, e like me na "ma ka pauku mamua ae, a nana ole mai hoi i k.ali i poe iwae na oka lahui e hanai nei iaia a e mau u\ hoi 0 ka.ua' Haha.'; V He mea oiaio no paha o p« Pake no kahi e kokiia nei I*i i, eia uae, aole ka lakou kokua 1 like aku me ks ua oiwi. Mai no nae ua niakamaka la a mn-

nao iho he kue pilikin& keia iaia, Ua kaawale Ioa # ia mea n)ai L o makou aku. Ma ke ano makee lahui waie 110 nei e aole ma kekahi ano e ae. Aia ma kahi okon ae o keia helu kekahi hoike e pili ana uo kekalii 1 lunn n' \ maluna o ka awoi o Knwaiahao, he mau La Pule i hala ae. Ma iahoike, ua oleloia ua huhu ka I\ev. H !l Paleka i ka Rev. J, Nua, no kona hoike ana i kekahi mea a Paleka i wauao ai he mea pilikino, oia hoi, he mea ua hanaia a Paleka hoi i makemake ole ai e hoikeia i ke akea. Mamnli 0 nei huhu ana u Pa kka. ua Mh^nehene

ae ke auaiua, a ua'pouom, oo ka mea, hkahi uo a hoike inaopopo ia ia aao haoa a kahi pee inikanele iiaole'" ~ hoounaia ' i Maikonisia 0 makou no hoi kahi e ha ae uei o ka aka, oo ka *.uea, o ia ailo haua no m .laila, 0 na haue no jā ;< ma i haaa ai maanei. He uoa huua nei na lako i, ai* Noa r olohe hoi,«hoīkeia ee Palena ole nae hoi ko makou mahalo no Nua uo kona hoike ana ae i keia noa huna a nv mi kanele. Ke kuhihewa ole makou, o ke alu !ike &e paha hoi koe o ka pule a ka hemolele o Paleka ma e p a pio ko Nua uhane iloke oka luaahi pio ole o Gehe.abj i hoopni hoi no nei hewa nui loa oua. Auwe, weli weli ino ! A make no oe ia, e Nua, ia lakou ma iho no. Ihea no la hoi oe ike aiua, «>ole o ka oiaio ka lakou i makemake si e hoikeia.

Oi noke iho nei o Misi Knte Piia e loaa iaia he wa e ike a e kukai' kamailio pu ai wt ke Aliiaimoka a no ka ae ole ia mai, ua noke oia kakau hailiili rme ka hoino pu, oke ano no e like la me S. Ē Bihopa a ine Alapaki Kauka mn. He keu 110 hoi aka hilahila ole. Nona i3ae hoi kau wahi mea a uiakou i lohe mahui ai, ua kamaaina ka oia ika noho ana oke Kulana kauhale Loko Paakai, Uta, iwaena o ka ohana wahine a Birigama laua. Lapuwale uo i i wahine haole aau'a.

"Waikahi ka maoao" o T. H. Kewiki me na mikanele, uo ka mea, nana ka haiolelo o ka po uei ma kela luakini o ua pOwa } ina Kawaiahao, e pili aua no na hana ekalesia ma EnelauL 0 ka makou no ia e nei no na makamaka Ta o ka lahui i na la i aui ae, o koas ku hou no ma kekahi nwai o na poe ana i hoioo pili kalaiaina ai e kamaiho no na mea pili ekalesia. Ua hoike mai keia ano ona e like me na olelo i kaunakonaoia mat»ua ae, Kupaianaha !

Eia uae, aole loa uiakou * ole.lo.ae «ua mai uo oia a ku ma ia awai e kamailio ai. oiai, aohe 0 makou kukaua iaia. He pouo uo ia noua a aia im iaia ia wahi. 0 ka makou hoi e hao hao uei, mamuli o kana ao aua 1 hoohiki ole ai twehahi imiu opio Hawaii malalo o ke Au|hu\i oehi»a o ku uei, aua hoi i hoiuo r ke-auo oke kukuluia aua ae nia o ke kipi aua i ke Aopuiu kumu oi*vi> a aku ua oihaua uie ua uku 'i-ua* huahua Mai ka Uooko aua o ia man opio i kaua ao a ;hiki mai i keia \va 4 aohe aua kokua

i haoa ae ao ia mau maa, aole loa ho he ole a h$ ol® loa uo. O ka makoa a me ka ka lehulehu i ike nooa, a makou no hōi i hoike ai maoiua loa aku nei, uu rvaawi oia i kahi kokua ana no ua heana 1a o na Me he la, i ka hoomaopopo iho, ma na hana piii kalaiaina wa!e no paha oia i kue ai. Ina pola, pehea no la hoi oia i kokua ole ai i na mea ana i e.o ai, e aho no hoi kahi bana.

Aoie o kona hoopilipili āku i na mikanele kona mea e maikai £i„ E kala kahiko no oia i hoinoia ai ei& poe. A aiai hoi, aoie makou i hele kino aku • hooiohe i ku po uei, ke koho wale nei no makou, ua hoopuka ae paha oia i kekahi maū olelo e eha ai o Paleka, a loaa hou qo he mea no ia kahunapulee huhu ai, e like uie koua huhu ana ia Nua.

Piipiikai mai nei hoi ko Hilo poe. He balaw«i hamama ka i malamaia i ka po Poaoao, Maraki 28, a ua oleloia o na poe ih'iki aku he ekolu Huia Aupuni, iwakalua kūmamalua luna paahaua mahiko a me ekoln poe paahana Pukiki O keia poe ae la ka i &koakoa ae e hoike i ko lakou inaiaa no āa bila haawina a ke Aupuui imua okd Ahaolelo, no ka nui* ole o ke dala i hookaawaleia no na hana hou ooa ia Mokupuai nui.

L a hoomakeaka ao keia poe kakaikalii, © hoike mai ana no i ka inau o ko lakeu hoihoi ole ia iloko oko lakou mailuilu. Mabope iho ka o na haīoielo ana, ua hooholoia he olelo hooholo a kohoia be komite o ehā lalt» e lawe mai i Houolulu uei. I o kakou nei iho uei ua komiie la a ua hui pu uie ka Maua Hooko i kakahiaka Poakolu iho la» o lakou a eue na wahaolelo o ia Mokupuni iloko o ka Aha:lelo. Aohe i akaka ka pala 1 loaa oaai. Nui no ka haakei o keia poe omilumihi, me ka manao paha aia ihula ka puka a tne ka uapoo aua oka la. No Maui hoi ka oleloia i ka owi, eia ka hoi o Hawaii aku ka oi. oka make saake o fe»la poe kakaikahi e hooholoia i omi haawiua dala mahuahua 110 lakou* me ka uooaoo oie iho no kahi o ia dai& nuiei aa|ai He keu ao paha keia poe nooneo akahele , aia waie no a uo lakou a p&u ioa, aohe ka naua ae ia Oahu nei. E oie hoeueu auh Fukiki* hoomaopopoia ua mea i* piti ana Ina liio uo Va lawe aua mai 1 na oaahana. 0 kekahi o na mea i hoomaopopoia, ua loaa

,maloko o ka ho'ke a la Peresirletry o kn Papa Hoōpae- Limahana 1 ta Ahaolelo o 1888, oia r»o •» FCafeivja, e hoike ana i ka uui o na hoolilo no mni mfiV«liiki mainua aku o Mar»ki 31, 1888, ma kahi o $1,010,248.98 (hc $858,448 07 hoi o koia niii ae la i *ieia), a he $70,000 buu »ku hoi no na - makahiki eha a 1892.

No ka io wale ae la no keia o na oua uaahike. Ua uaaopopo ole hoi na hoolilo uo □8 uiakahiki mahope mai. G ka hapaaui o keia mau hoolilo, iio ka lawe uua mai no ia i na Pukiki, i noho hoa'loha ole hoi īne ka lahui oiwi i haawi ai i ke kok ua t; ua n o la ko u eh ik i ma i ai ianei- No ke aiai paha oko iakou ili, a ulaula hoi ko kakou, ko lakou kuoiu paha ia 1 hoolilo mai ai ia kakou i poe enemi. Elna wa o lakou i kokua ai i n» mikanele e kipi, a elua uo hoi o iakou wa j hoohokaia ai. He heike no ia no ko lakou ole e hoohoa'loha ia kakou. e'like no ine ka mnkon hoaiai ina ka helu i hala, e hooi loa aku nei ma kei«, aole loa e hiki ia mākou ko ]j»we mai ialakou ma ke ano he poe hoa'loha lakou no kakou. -Maweiho ne o ka palapala a ko uaakou Puuku i paue ai ia &. K. Kaonakaia, peresklena o ka Puali Pūhiohe Lahui, a me ku J. Mekia A. Ke&lakai palapala ē hoopukuiu aku nei ma keia helu K urt lawii loa na kuoiu e pau ai o ka t hilinai ana ia S. K. Kamakaia i oleloīa, ka mea i bapetizoia a iilo aku la i lala no ka hoomana Moremona i hooponopono hou oiai no e ona anfo oiā Mip a me koua kaikuaJ. Kamakaia, ma i» aoo, hke. Ua lawa makou. *