Ka Makaainana, Volume V, Number 11, 16 Malaki 1896 — Page 5

HONOLULU, OAHU, POAKAHI MA RAKI 16, 1896. 5

kau kuikawa, oia hoi, ua hooholoia i mea e hoohei ai i na malihini o na aina e mai, he mea loaa wale no na aina Aupuni ke hiki nui mai a manao e hookuonoono maanei. O ke Kuhina o ko na Aina E, wahi mai a ka oleloia, ka hooikaika loa, me ko ka Loio Kuhina kokua aku, a u hoka no nae. I nei wa hoi, ke mimihi nui nei.

            Pela iho no me ka bila kanawai a ka Loio Kuhina e pili ana i na poho alanui, he hoololi hoi i kekahi kanawai o 1892, aole e hoohalahalaia i ke kiure ka olelo hooholo a ke kiure alanui i hooholo ai i ke poho. O ka hua keia o ko ke Aupuni hoka ana ma kela hoopii iho nei a Misasa Wada, a makou no hoi i hoike mua aku ai mahope iho o ka hooholoia ana i keia kau kiure aku nei. I ke Komite Hookolokolo no a make, no ka mea, he kue loa ia i ka pono hookolokolo kiure i haawiia ma ke kumukanawai e ku nei, a ua kakoo aku hoi na Senatoa ia manao i ka Poalima nei. Hoka hou, a e pono no, no ka mea, i ke alo iho la no!

            Ma ke noi a ma ke kauoha a ka Aha Senate, ua waiho aku ke Kuhina Waiwai i ka Poakolu iho la i kekahi hoike e pili ana i na auhau e ukuia nei e na hui i hoohuiia malalo o na kanawai. Iaia no a waiho aku, ua hawanawana koke aku la oia aole ia hoike i manaoia no ka hoolahaia e na nupepa. Ea, he keu no keia a ke ano hana ku i ke kupaianaha.

            Ke haohao nei makou no nei hana a ua Kuhina la. Ma kahi hoi, ua aa loa oia e hoolahaia, a ma keia hoi, ua hopohopo oia o ikeia e ka lehulehu. No keaha mai la ke kumu o keia? Hookahi no paha kumu, ua makau oia i na poe ona mahiko a ano mahiai e ae. A o kekahi no hoi paha, he poe mahiko ka hapanui loa iloko o ka Aha Senate.

            Pololei, o ka oiaio maoli no ia. A ma ko ka lehulehu aoao hoi, he mea pono loa e hoikeia ae, aole hoi e upoipoiia. Ina he hoike kekahi i kupono e hoike akea ia i ka Aha Senate, alaila, ua kupono no e hoikeia ae i ka lehulehu, oiai, na ka lehulehu na lala a pau o ia Aha i koho, koe paha ina ua hoikeia aku ua ike la imua o kekahi halawai malu ana. No ka lehulehu kela ike, a he mea pono loa e hoikeia ae. Aole loa pela i ke au i hala, aohe hunaia o kahi mea i kupono e hoikeia.

            O kekahi kumu paha hoi o ke Kuhina i makemake ole ai e ikeia e ka lehulehu, no ka uuku loa o na auhau e ukuia nei e ua mau hui la, a lakou no hoi i kaena ai na lakou e uku nei ka hapanui a me ka oi loa aku o na auhau. Ina e ikeia ae ana kela hoike, ahuwale ua poe mahiko la, alaila paha hoi, loaa he kahua kupono loa e hoopii ae ai i ko lakou mau helu waiwai no ka auhau aku.

            He mea oiaio loa nae ina e hoao ana kekahi poe o waho nei e loaa mai kela ike mai na buke auhau mai, aole loa ia e loaa mai ana. Ma kahi o ka loaa mai, ua komo mai la ka akeakea ana a ka Luna Auhau Nui, eia nae, aohe ona kuleana malalo o ke kanawai, no ka mea, ua hoakakaia no ka lehulehu ia pono, a he kauwa wale no oia, aole hoi he haku. Nolaila, o ke Aupuni wale no ka mea e hiki ai ke loaa, a o ia ike, no ka lehulehu no ia.

            Ina he Aupuni io keia no ka lehulehu, a o ka lahui hoi ka haku, eia ka wa e hoike ae ai. O keia kekahi o na hana e hiki ole ai lakou nei ma ae ke hilinaiia, a me he la no e olelo maoli ana, e like me ka makou i olelo mau ai, he mea ole ka lahui ia lakou, oiai, o lakou no na haku maluna o ka lahui, a he lawe'na olelo no ka oleloia "he Aupuni o ka lahui, no ka lahui a ma o ka lahui."

            E like no me ka makou i hoike aku ai ma ka helu i hala, he uku ana no ka loaa mai o ka hoolaha a me ke pai buke ana i na kanawai i ko makou Puuku, ina no e emi iho ana kana koho, a ua pololei no. Ma ke ano nui, ua emi iho ka ko makou Puuku koho ana, eia nae, ua lilo aku la a pau loa i ka Hui Pai Kekake.

            A hiki mai hoi i keia la, aohe mea i loheia mai na Komite Pai mai o na mahele a elua o ka Ahaolelo. Ua koho mua ko makou Puuku he $1.40 no ka aoao o na bila kanawai, a hala he pule mahope iho, hoouna he koho hou no ia hana hookahi o $1.20 o ka aoao, aka, ua haawiia no i na halepai kakoo ia lakou. Ina o na emi ka mea i makemakeia, o ka ko makou Puuku mau koho ana ka emi loa i na wa a pau a ma na ano a pau, aohe kau e haule ai.

            Lohe mahuihui mai nae hoi makou ua wahanui ae ka o D. Lima Naone, aole imua o ka Hale, he mea pono e hooneleia ko makou Puuku i ka hana, no ka mea, he olelo hoino ka ia lakou. Hilahila ole no hoi neia kanaka Hawaii, ina nae hoi he kanaka Hawaii oia. Malia ua pau ka eleele o kona mau kuemaka, ua hamoia i ka puna a ua keokeo i nei wa, a he haole kona olelo ana. O ka ike ole paha hoi ka hewa i ka namu.

            Wahi no o ka makou hoaiai mua ana, he hoopalai maka wale no ka manao ai-pakiko o ke Aupuni, a ua oiaio loa no hoi aohe manao nui ia o na oiwi. Ua emi loa na koho ana a ko makou Puuku, aole o ia wale, aka, he poe oiwi wale no kona poe kanaka hana. Nolaila, ua makemake maoli ia no aia a hoohiki wahahee kahi mea, alaila, loaa ka hana iaia. Ahu ka pala. "E Satana, e hele ae oe mahope O'u."

            Ua hookiia ka hana ana malalo ae nei o kahawai, no ka nele ka i ke dala ole. Aia a loaa he haawina dala hou, alaila, hoomau hou aku no i ka hana. Ina paha hoi i waikahe kahawai i ka haule ua eloelo o ka auwina la Poalima nei, ina la ua nao ai ole iho i koe i ka papaa, lilo ka luhi a me na dala i pau i mea ole. Hauoli loa nae paha hoi kamalii ina e waikahe io mai ana, oiai, ke mau nei no ke omamalu ana, a i lohi wale no paha hoi i ko Kulanihakoi houlolohi mai i kana apana hana.

            Mawaho ae hoi o ko ke Kuhina Waiwai eeke i ka Poakolu iho la no ka hoolahaia ae o kela hoike e pili ana i na hui i hoohuiia, ua pii kona kai i ka Poalua aku, i ka hoopiipii mau aku o na Senatoa i na i tamu like ole o ka Bila Haawina, me ko lakou hoomaopopo ole no kahi e loaa mai ai o ke dala.

            Wahi aku ka a ua Kuhina la, ke hana nei no ia poe e like la me na kau o na Hawaii i hoinoia i hana ai. Aole o ia wale, ua ana oia i ka hoaie dala mau i ke Aupuni, a ua aneane hoi oia e paupauaho, a ke mauliawa hoi, waiho aku ia lakou e hana a e imi i ko lakou pono. Aia la, ike oukou.

            Pololei no ua Kuhina la ma ia wahi, no ka mea, ua maopopo loa e ole oia, ina la ua mauliawa kahiko. A e ole no hoi oia, koikoi ka haawe, mau ke ola o na koa, na kiu a me na unu e ae a keia Aupuni e hanaiahuhu nei. Ina no hoi paha ua uluhua oia, waiho aku no hoi.

            Hilahila ole kela luna aupuni o ka hoeha ana i ka lunahooponopono o ke Kuokoa namu, oiai, aole oia ka i ku i ka o'e, aka, o ka ohana o kana wahine. O kekahi wahi o ka hilahila ole, ua hoikeia aku no i ua luna la ka mea nona ka manao i hoopukaia ai ma ke Kuokoa namu, eia nae, aole oia i hele aku iaia, aka, hookau i kona mau lima ma ke ano powa, ma kahi kaawale e loaa ole ai o ke kokuaia aku, maluna o ka mea i hiki ole ae ke pale nona iho.

            Ina o ka hana iho la ia a kekahi mea e paa ana i kekahi oihana ano nui, he Hope Luna Dute, ua hiki mai i ka wa pono e hoopau aku ai iaia, no ka mea, ua hoohaahaaia ka oihana. Malia, aole no paha oia e pau, no ka mea, oia ke kapena o ka puali o na Koa Kiai Makaainana.

            Oiai, aohe wahi meheu iki i loaa o na poe i hoomainoino ai ia F. Godefere a hiki mai i keia la, ua nui nae hoi ka haawina i noiia no na makaikiu, aia ma kahi o $1,000 o ka malama. Heaha la ka waiwai o ia mahele hoopau koalaala. O ia hana a me ka hoehaia ana iho nei o ka lunahooponopono o ke Kuokoa namu, a me kahi mau ano hana e iho, na mea e kono ai i ka lehulehu e hele me ka makaukau, a o ka mea wale no paha hoi e hiki ole ai, aia ka makaukau a pau i ko ke Aupuni aoao.

            Ua ninauia aku ke Kuhina Kalaiaina e Lunamakaainana Wini setona, kela haole kalepa puaa, ina paha ua manaoia e ke Aupuni e hoihoi aku i na poe kuai bipi a puaa ma kahi e ae i kai o ka Makeke Aupuni. Poalima nei i pane aku ai ke Kuhina aole loa i manaoia e hana aku pela.

            Kupaianaha no nei ano hana. Aole ka i'a i aeia ma kahi e ae e kuai ai, aka, ua aeia ka bipi a me ka puaa. He mau luna nana no hoi ko ka Papa Ola, a ua hiki no hoi ia lakou ke nana ae i ka i'a e kuaiia ana ma kahi e ae. Ke hoomaopopo iho kakou, ua oi loa ae ka mana o na rula o ka Papa Ola mamua ae o na kanawai a ka Ahaolelo e hooholo ai, a ua oi aku hoi ko Peresidena Kamika mana.

            Nolaila, aohe no e loaa ana he wahi okoa ae no ka i'a e kuaiia ai, aia wale no a oluolu mai ka Papa Ola. Kapakahi no nei ano hana, he hookaumaha okoa maoli no. O kekahi hoike no keia no ka hoihoi ole ia o ka lahui kumu, a nolaila, heaha no la ka waiwai e lawe ai i ka lakou nei ma ae apu auhuhu.

            Ke koi nei ka Luna Hooia aia a apono mua ia na bila aie o ka Ahaolelo e ia, alaila, hiki ka haawina dala i hookaawaleia no na lilo o ka Ahaolelo ke unuhiia mai ka Waihona aku no ka uku ana ia mau bila a mau hoolilo e ae paha, i kulike ai me ka manao o ke kanawai. Ua pololei no paha oia ma kona manao, aka, aole ka he hiki i ka Mana

[Hoomauia ma ka aoao 8.]