Ka Makaainana, Volume V, Number 10, 9 Malaki 1896 — Page 5
HONOLULU, OAHU, POAKAHI, MARAKI 9, 1896. 5
nei, aole o ia wale, aka, no ka holomua kekahi ma na oihana like ole. Aka, ma ka aoao kalaiaina nae hoi, aohe maikai. Ua hoaiai aku oia he Aupuni Repubalika keia e ku nei ma ka inoa a ma ka olelo wale ana no, aole loa hoi ma ke ano io maoli, a i mau wale no hoi mamuli o ka ikaika ma o na koa a me na lako kaua.
-
Ua hoaiai aku no hoi oia he nui ka hopohopoia no ka nui loa o na Pake a me na Kepani, o ka hope nae hoi ka oi loa o ia mau lahui Asia. Ke komo nui nei ia mau lahui ma ke paonioni kalepa ana me na haole kakaikahi.
-
Malalo o ke kuikahi me Iapana, ua loaa i ko Iapana poe makaainana ke kulana e like la me ko na aupuni naauao e ae. Ina e mau loa ana ka Repubalika, ua hiki ole iaia ke hoomaopopo pehea la e hiki ai ke hooleia ka haawi ana aku i ka pono koho balota i na Kepani. A i ka wa auanei e loaa ai o ia pono ia lahui, no lakou ka heluna o 25,000 a keu, e hiolo ana na haole a lilo ka hoeuli i ka lahui o na kanaka liilii. Nolaila, he kulana kalaiaina ano kupilikii loa keia mawaho ae o ke kulana kalepa.
-
O kekahi mea ana i hoike aku ai aole ka hapanui o ka lahui me keia Aupuni, a pela no hoi me na haole, a mamuli hoi o ke kumukanawai a me ke ano o ke koho balota ana, ua hooneleia na kanaka ponoi o ka aina mai ka lawelawe ana i ko lakou mau hana iho. Nui ka lokahi ole iwaena o na lahui, a ma kona manao, hookahi no hopena, o ia ka hoihoi hou ia ae o ke Aupuni Moi ma ke ano ku loa i ke kumukanawai, alaila, ia wa wale no auanei e loaa ai ka maluhia me ka piha hauoli o na kanaka maoli a me na haole.
-
Aole o ia wale, aka, ua manao oia ho mea ia e hooi loa ia aku ai o ka pono kalepa e pomaikai ai o Auseteralia, Kanada, a me Amerika Huipuia. Eia nae, ua lilo keia manao o na Loio Kuhina la, i hoopukaia ae ma na nupepa namu a pau o kakou nei, i mea e eha loa ai o lakou nei ma ae, o ka oi loa aku nae paha hoi o ka haule o ke puna, o ka wahaolelo ohua palemo alaula a Luna Dute Nui Kakela Ua olelo ae ia nupepa o ke ano iho la no ia o na poe Pelekane, he poe no ka poai alii, aohe mea maikai e mahaloia aku ai mai ia lakou mai.
-
Hu no ka aka i keia poe ohakulai oehaa, ke ku ole i ko lakou aoao, wiliwili ka a-i a hou hewa me he pinao la; eia nae, ua hoike kela Loio Kuhina i kona manao oiaio e like me kana i ike ai a i hoomaopopo ai maanei. (E hoomanao iho kakou aohe wahi hana ku i ka hookipa a na poe o ke Aupuni i hana aku ai ia lakou, koe wale no ka lawe ana o ke Kuhina Waiwai e hoomakaikai ia lakou i ka Hale Hoikeike Kamehameha. Aole loa pela o Loio Kuhina Kamika i hanaia ai ma Nu Kilani, ua hookipuia oia me ka hanohano a me ka lilo nui.)
-
Wahi mai o ko makou lohe, hauoli ka o Senatoa Balaunu ma ke koho ana i ka haawina o $3,000 no ke kokua a me ka hoihoi ana mai i na poe Hawaii ilihune a pilikia mai na aina e mai, a wilinau hoi kona poo i ke noi hou ia ana aku o $65,000 hou no na koa, a kani hoi ka hokio i kela noi a ke Kuhina Waiwai no $555,000, no ka uku ana i na ukupanee o ko kakou mau aie lahui. Nui hewahewa io no paha ka ukupanee, he $23,000 o ka malama. A heaha ana la i keia kau hou aku?
-
Oiaio loa ka ke Kuhina Waiwai hoike ua nui loa kela huina dala o $550,000. He ae okoa ana mai no hoi keia na ke "Aupuni oi loa aku o ka maikai a Hawaii nei i ike ai" i ka haawe hookaumaha o ka hana ana. A me he la aole no i pau, eia hou aku no a kuapapanui loa iho.
-
I ka haawina nae hoi no na Hoolaulea Aupuni, oia hoi, no ka hookipa ana i na poe hanohano o na aina e mai, ua piena o Senatoa Makanalese eli-luawai a ua like paha kona hae me he bipi ahiu la. O kona mea ka i piena loa ai, no ke ano hohono pili alii. Ma ka hoakaka nae hoi a ke Kuhina o ko na Aina E, ua manaoia e hiki mai ana ke Duke o Ioka i o kakou nei i keia makahiki ae, a he mea pono e hookipaia oia e ke Aupuni e like la me kona kulaua, oiai, oia ka moopuna a ka Moi o Beritania Nui, a o ka hooilina hoi o ka nohoalii mahope aku o kona luaui.
-
Me ka nana ole ia o ke kue a ke Senatoa, ua hooholoia no ua haawina la. Ua makemake ua Senatoa la ina ia alii opio e hiki mai, e luluia ae no iwaena o lakou ma ka lawe ana ae i ka papale e noi hele ai, eia nae, aohe ona kue i ka hoolilo wale ia o $10,000 i kela a me keia malama i na hanaiahuhu ana, na koa. Ina he manao kona e ikeia o Hawaii nei ma ke ano he Aupuni kuokoa, o ka ae aku ka pono, aole o ka piena me he bipi ahiu la.
-
He hoohuiaina maopopo loa ua mea eli-luawai la, a pela no me na hoa Senatoa e ae, a no ia kumu paha hoi i piipiikai loa ai. Oiai hoi, he alii Pelekane ka i manaoia e hiki mai ana, he poe kue lakou a pau i na poe Pelekane a pau, eia nae, ua hiki ole ke hooleia he mea pono e hoike a e haawiia aku na hoomaikai a me na hana makamaka hoa'loha ia Beritania Nui, kekahi o na Mana nui o ke ao nei i ike mai i keia wahi Repubalika uuku hoomakeaka.
-
Okaikai ka ohua palemo liula no ka hehihehiia ana o ka hae Amerika ma kela hale hotele ma Alanui Beritania, Kapauhi, i kekahi o keia mau po iho la, e Kauka H.V. Mare. Ua lohe mai nae hoi makou o ke kumu i ulu mai ai o ia hana, i hoao aku kahi mea e hoolei i ka hae iluna o ke kauka, mahope iho o kekahi papa leo ana, a ua hopu ae ka oia a kiola iho ilalo a hehi he iho la, me ka olelo ae aole oia he kanaka Amerika, aka, he Pelekane maopopo loa oia E hana. ia no pela a e pono, he "hooulu manao i ka la ino."
-
Aia ma ka hoike a ke Kuhina o ko na Aina E, a makou i ike ole ai a na nupepa namu nae hoi i ike ai a i hoolaha ae ai, ua pai aku oia no ka waiwai nui o ka Repubalika i na lawelawe hana ana a na Kuhina Kakina a me Kakela ma Wasinetona. Ua ano like ka hoi ka hana a nei Kuhina Kupa me ka wa hamo puna i ke au kolera, ua uhi wale aku no i ke ino maloko, aole nae hoi i loli ae ke kulana. O kela o keia hapala, o ka maemae ia, hoopue no nae hoi ke ino ia loko. Hoomakeaka no hoi paha
-
Mai ka waiho ana aku o ko makou Puuko, i kana koho no ko pai ana i na bila o ka Ahaolelo, i hoaiaiia aku ai ma ka helu i hala, a hiki mai i keia wa, aohe pane i loaa mai iaia. Nolaila, ua maopopo loa no aole e loaa iki ana iaia kau wahi hana mai keia poe mai.
-
Ke hoolaha nei ke Kuhina Kalaiaina no na kohokoho no ka hoolaha ana ma na nupepa a no ke pai buke ana i na kanawai o keia kau Ahaolelo. E hoao hou ana no ko makou Puuku no ia wahi hana na makou, ke loaa mai nae hoi. He mea hewa ole ka hoomano aku, aia ilaila ke akaka o ko lakou nei ma ae makee io i na Hawaii e hooikaika ana e huli i pono no lakou iho ma ka hana.
-
Puaena ka hoi ke kai i ko Hana keiki Hanuna, ma ka waiho ana aku he ninau i ka Loio Kuhina i ka Poalima nei, no ke kumu i unuhi ole ia ai o na hoike a na Kuhina a me kahi mau oihana e ae ma ka oleloHawaii. Aohe i akaka ia makou ina ua paneia aku e ka Loio Kuhina. O ka mea oiaio loa no, aohe na Hawaii i ike a i hoomaopopoia e lakou nei ma ae. E kala no hoi makou e hoaiai mau nei ia mea.
-
Wahi a Kuhina Kupa imua o ka Aha Senate, i ka wa e noonooia ana ka haawina o ka Oihana Koa, o ko ke Aupuni kahua hana, o ia ka hoolohe a me ka hooko aku i ko ka lehulehu makemake. Owai la ia lehulehu? Aole loa o ka lahui Hawaii. He hoopunipuni maopopo keia. O lakou hapauuku no paha kana i manao ai, a aole loa hoi o ka hapanui. Ua ike no oia aole loa ka lahui me lakou, ole loa aku hoi ka lehulehu, a pololei ai no na olelo a ko Kuinilani Loio Kuhina, i hoakakaia ma kahi wahi okoa ae o keia helu.
-
Ea, he keu io no hoi paha ke kupaianaha. O na kapena o na pualikoa he $200 ka uku o ka malama, a o ua kapena makai hoi he $100 wale no. No keaha mai la ke kumu o keia like ole ana? A pela no hoi me ko na lutanela ma na oihana a elua. Ma ko makou manao aole no i oi loa aku ka hana a na aliikoa, aka, ua oi loa aku ka na aliimakai. Aole no hoi o ia wale, ua hanaiia na aliikoa e ke Aupuni me ka loaa pu o kahi e moe ai. Aole loa pela na makai. He kupaianaha keia a me ke kapakahi pu.
-
Ina ua manaoia aia i ka make ka hana a na koa hanaiahuhu a ke Aupuni, alaila, pehea ka hoi ka hana a ua hanaiahuhu a ka Ilamuku, aia like no hoi ia wahi hookahi. Ke hoomaopopoia iho, aole keia i kaulike iki. Eia no hoi na makai ke hele nei iloko o ke ino a me ka make no ka hooko ana i ka lakou hana. O na makai no hoi kahi ma ke kinai ana i ke ala kipi o o ka makahiki i hala.
-
Ke hoao nei ke Aupuni ma na ano a pau e hookau aku i ka hoouku auhau ana maluna o kamalii hele kula. Akaka loa ka ilihune o ka Waihona, ke hapuku nei i kamalii. Ua hoikeia mai ia makou he keiki Hawaii e hele nei i ke kula o Punahou ka i laweia i ka Halewai i kahi o keia mau la iho la no ka uku ole i kona auhau. No keaha la keia hana kapakahi ana?
-
Lehulehu loa na keiki mikanele e hele nei ia kula aohe i heluia, aka, o kekahi keiki Hawaii nae hoi ka i heluia. No ka like ole anei o na ili ke ku.
-
[Nana ma ka aoao 8.]